De Russische tak van het Nederlandse verfconcern AkzoNobel is sinds de invasie van Oekraïne in 2022 gegroeid, hoewel de multinational publiekelijk claimt grotendeels uit Rusland te zijn vertrokken.
De omzet van het Russische dochterbedrijf groeide vorig jaar met 8 procent, na een lichte daling van 3 procent in 2022. De nettowinst kwam in 2023 uit op ruim 37 miljoen euro. In de afgelopen twee jaar betaalde AkzoNobel omgerekend circa 16 miljoen euro winstbelasting aan het Kremlin.
Dat blijkt uit de jaarverslagen van de drie Russische dochtervennootschappen van AkzoNobel, die in handen zijn van NRC. De vennootschappen zijn volledig eigendom van het moederbedrijf in Amsterdam, al keren ze sinds 2022 geen dividend meer uit.
„Dat bedrijven belasting moeten betalen in het land waar ze actief zijn, is een wettelijke verplichting”, schrijft een woordvoerder in reactie op vragen van NRC. „Het alternatief, als een bedrijf dit niet doet, is dat het genationaliseerd kan worden door Rusland.”
De resultaten staan haaks op de officiële verklaring van AkzoNobel dat sinds de Russische invasie van Oekraïne een „significant deel” van de activiteiten in Rusland zou zijn gestaakt. Financieel directeur Maarten de Vries stelde in februari bij de presentatie van de jaarcijfers nog dat de „business in Rusland gehalveerd” zou zijn. De woordvoerder van AkzoNobel blijft er desgevraagd bij dat de Russische activiteiten gehalveerd zijn, maar volgens hem zijn „de volumes van de resterende onderdelen tegen de verwachtingen in omhooggegaan”.
De groei van het Russische dochterbedrijf was mede mogelijk doordat AkzoNobel grote hoeveelheden grondstoffen voor verf en coatings uit het buitenland bleef aanleveren
De groei van het Russische dochterbedrijf was mede mogelijk doordat AkzoNobel grote hoeveelheden grondstoffen voor verf en coatings uit het buitenland bleef aanleveren, zo blijkt uit onderzoek van NRC aan de hand van gegevens van de Russische douane. Tot eind vorig jaar verstuurde de multinational vanuit vestigingen in Zweden, Vietnam en Turkije bijna 2 miljoen kilo grondstoffen voor verf en coatings naar Rusland, zo blijkt uit de onderzochte douanegegevens. Officieel verklaart AkzoNobel sinds april 2022 dat het Russische dochterbedrijf nog slechts „lokaal” opereert.
NRC verkreeg de douane-informatie via twee platforms die wereldwijd import- en exportgegevens verzamelen, ImportGenius en Sayari. AkzoNobel zegt de interne leveringen vanaf begin dit jaar te hebben afgebouwd, en is er naar eigen zeggen sinds mei helemaal mee gestopt.
Sinds de Oekraïne-oorlog kwamen westerse multinationals enkele keren onder vuur te liggen, nadat hun aanwezigheid in Rusland groter bleek dan officieel werd gecommuniceerd. Zo bracht bierbrouwer Heineken ondanks een belofte om te vertrekken nog nieuwe biermerken op de Russische markt, en ontving Unilever in strijd met eigen beloften 200 miljoen euro aan royalty’s uit het Russische dochterbedrijf.
Uitfaseren
Ook AkzoNobel – het grootste verfconcern van Europa, met een jaaromzet van meer dan 10 miljard euro – had naar eigen zeggen niets meer in Rusland te zoeken na de Russische invasie van Oekraïne op 24 februari 2022. Toenmalig topman Thierry Vanlancker verklaarde kort na de inval in een interview met zakenkrant Financial Times dat het Russische dochterbedrijf „binnen een of twee maanden” noodgedwongen zou „uitfaseren”, onder meer vanwege een gebrek aan grondstoffen als gevolg van westerse sancties.
Het Russische dochterbedrijf, met drie fabrieken en ruim zeshonderd werknemers, haalde voorheen 40 procent van zijn grondstoffen uit het buitenland. Op de site kwam een officiële verklaring te staan, waarin AkzoNobel zei een groot deel van de Russische activiteiten te staken – net als veel andere multinationals. Sindsdien laat het bedrijf de buitenwereld weten dat „een significant deel van de activiteiten in Rusland” is gestopt en dat het overgebleven dochterbedrijf „op zichzelf” en „lokaal” opereert.
De douanegegevens laten zien dat AkzoNobel het Russische dochterbedrijf de afgelopen jaren bleef ondersteunen. Zo stuurde de AkzoNobel-vestiging in Zweden tussen juli 2022 en eind vorig jaar 156 zendingen naar Rusland, die volgens de Russische douane ruim 600.000 kilo polymeren, meer dan 960.000 kilo lijm op basis van kunsthars en 100.000 kilo kunsthars bevatten. De vestiging van AkzoNobel in Turkije stuurde in dezelfde periode veertien zendingen met ruim 110.000 kilo aan poedercoatings. Vanuit AkzoNobel Vietnam kwam 42.000 kilo verharder voor verf binnen.
Het concern spreekt de verzending van deze grondstoffen niet tegen, maar benadrukt dat vanuit de EU uitsluitend producten naar Rusland zijn verstuurd die niet onder de Europese sancties vallen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/16200459/data117040660-91442b.png)
De douanedata suggereren dat AkzoNobel vanuit Vietnam wel grondstoffen naar Rusland verzond die in Europa op de sanctielijst staan, maar die in het Aziatische land niet aan sancties zijn onderworpen. Vanuit de AkzoNobel-vestiging in Vietnam gingen volgens de douane van half juli 2022 tot eind 2023 vijftien pakketten, met ruim 123.000 kilo aan grondstoffen, naar het zusterbedrijf in Rusland: een soort kunsthars, polymeren en een product dat bij het maken van verf een chemische reactie initieert.
In de EU vallen deze producten sinds 10 juli 2022 onder het verbod op export van producten die kunnen bijdragen aan de „militaire, technologische en industriële” capaciteiten van Rusland. Dit verbod was onderdeel van het vijfde sanctiepakket sinds de Oekraïne-invasie, dat EU-leiders in april 2022 versneld aannamen na berichten over moordpartijen door het Russische leger in het Oekraïense Boetsja.
AkzoNobel zegt desgevraagd de zendingen vanuit Vietnam naar Rusland niet te herkennen: „Dit blijkt niet uit onze gegevens.”
Exportverbod
Een andere goederenstroom die de Russische douane registreerde, spreekt AkzoNobel niet tegen. Volgens data van de douane kocht het Russische dochterbedrijf volop goederen op de Europese sanctielijst in bij externe leveranciers in niet-EU-landen als Turkije, China en India. Eén leverancier uit Turkije, Organik Kimya, leverde tussen juli 2022 en november 2023 via honderden zendingen ruim vijf miljoen kilo acrylpolymeren aan – een product waarvoor in de EU een exportverbod geldt.
Data van de Turkse douane, die NRC eveneens via ImportGenius verkreeg, bevestigen deze zendingen. Volgens de registraties van de Turkse douane ging de verzending van dit product in elk geval tot eind februari 2024 door, en ontving AkzoNobel in Rusland in totaal meer dan 6,7 miljoen kilo van deze grondstof.
Organik Kimya ging hierbij mogelijk de grenzen van de Europese sanctiewetgeving over, want volgens de gegevens van de Turkse douane haalde de leverancier een deel van de grondstoffen eerst uit de Europese Unie. Van de acrylpolymeren die via Turkije aan AkzoNobel in Rusland werden geleverd, was zeker 430.000 kilo afkomstig van Europese leveranciers, waaronder een dochterbedrijf van Organik Kimya in Nederland. Ook indirecte export – dus via een niet-EU-land – van producten op de Europese sanctielijst is verboden. Organik Kimya reageerde niet op vragen hierover van NRC.
AkzoNobel steunt de Russische business niet langer financieel, technisch of commercieel
Gevraagd naar deze goederenstroom benadrukt AkzoNobel dat „de verantwoordelijkheid voor de inkoop van grondstoffen volledig bij de Russische organisatie ligt. Vandaar dat het mogelijk is dat er sinds juli 2022 transacties hebben plaatsgevonden tussen de drie Russische AkzoNobel-entiteiten en partijen buiten Rusland. Die transacties vinden plaats zonder betrokkenheid van AkzoNobel-entiteiten of personen buiten Rusland.”
Het bedrijf laat verder weten dat de Russische dochteronderneming sinds de Oekraïne-invasie van 2022 „grotendeels zelfstandig” opereert. „AkzoNobel steunt de Russische business niet langer financieel, technisch of commercieel, en AkzoNobel ontvangt geen dividend uit Rusland. Kort gezegd, de Russische organisatie is zelf verantwoordelijk voor het runnen van de Russische organisatie”, schrijft een woordvoerder.
Het bedrijf zegt een deel van de Russische activiteiten te hebben gestaakt, waaronder de productie van coatings voor schepen, auto’s en vliegtuigen. „Het overgebleven deel, grotendeels decoratieve verven, hebben wij aangehouden omdat wij ook verantwoordelijkheid nemen voor onze medewerkers daar.”
Volgens het concernjaarverslag kwam in 2023 ongeveer 2 procent van de omzet van AkzoNobel uit Rusland, net als voor de invasie van Oekraïne. Het dochterbedrijf werd de afgelopen twee jaar ook niet minder waard. De Russische winst telt nog altijd mee in de resultaten van het hele concern.
„De situatie rondom Rusland en de te maken keuzes zijn ingewikkeld”, schrijft de woordvoerder. „Het vereist – en het heeft – de voortdurende aandacht van ons management. Bij het nemen van besluiten is de belangrijkste drijfveer voor AkzoNobel de naleving van de verschillende sanctiepakketten.”
