Wim van Dijk hééft het gedaan, daar is hij altijd eerlijk over geweest. Hij hééft mensen geholpen aan middel X en hij hééft mensen daarmee geholpen te sterven. En hij heeft het gedaan om aandacht te krijgen voor een ‘vrijwillig levenseinde’, het zelfbeschikkingsrecht van mensen om op legale wijze met een legaal middel hun leven te beëindigen indien ze dat als voltooid achten.
Toch hoeft hij niet de cel in. De rechtbank in Den Bosch veroordeelde Van Dijk (80), een gepensioneerd psycholoog, dinsdag tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden en een taakstraf van veertig uur. Dat is veel lager dan de celstraf van twaalf maanden, waarvan zes voorwaardelijk, die het Openbaar Ministerie had geëist.
Want hoewel vaststaat dat Van Dijk aan zeker tweehonderd mensen middel X verkocht (legaal) staat niet vast dat hij mensen daarmee ook daadwerkelijk hielp bij zelfdoding (verboden). Van Dijk, voorzitter van de Stichting Levenseinderegie, hield geen administratie bij van zijn klanten. En hij vroeg klanten om al zijn gegevens te verwijderen. Een direct en strafbaar verband tussen zíjn middelen en de dood van mensen, is daarom niet vast te stellen. Het OM vervolgde hem daarom alleen voor het overtreden van de geneesmiddelenwet: Van Dijk verkocht ook een antibraakmiddel, dat alleen op recept verkocht mag worden. In combinatie daarmee zou het gebruik van middel X humaner zijn.
Volgens de rechtbank stelde Van Dijk daarmee de eigen morele kaders boven de wet. Maar dat was voor Van Dijk dan ook precies het punt: de wet deugt volgens hem niet.
Huiskamerbijeenkomsten
Het was de dood van zijn eigen vrouw die hem tot dat inzicht had gebracht, legde hij eerder uit in de Volkskrant. Van Dijk had haar dagenlang zien vermageren en sterven. Haar iets toedienen om het doodgaan te versnellen, was volgens de arts niet toegestaan.
Na haar dood besefte hij dat iemand die het leven voltooid acht, niet legaal kan beslissen om te sterven. Hij sloot zich aan bij Coöperatie Laatste Wil, die zich inzet voor de verspreiding van een legaal zelfdodingsmiddel. Ook wil de organisatie liberale euthanasiewetgeving, zodat mensen zelf kunnen bepalen „dát en hóe” ze sterven, „zonder toetsing van derden”, zoals artsen en psychologen.
Zijn eigen vrouw had Van Dijk dagenlang zien vermageren en zien sterven. Haar iets toedienen om het doodgaan te versnellen, was niet toegestaan
Maar tijdens ‘huiskamerbijeenkomsten’ die de Coöperatie organiseerde voor geïnteresseerden, merkte hij dat veel mensen niet wisten hoe ze aan middel X konden komen. „Ik had mijn vrouw voor mijn gevoel in de steek moeten laten”, zei hij tegen de Volkskrant. „Moest ik deze mensen dan ook weer in de steek laten?”
Via Alex S. begon hij het middel in te kopen. De 28-jarige Eindhovenaar werd in 2023 tot drieënhalf jaar celstraf veroordeeld voor hulp bij zelfdoding vanwege grootschalige handel in het middel: S. verkocht aan klanten over de hele wereld. Van Dijk verkocht het middel zelf weer door aan anderen. Daarbij verkocht hij ook het antibraakmiddel.
Moeilijk te bewijzen
De uitspraak van dinsdag toont hoe complex de juridische strijd is die het OM voert tegen mensen die helpen het ideaal van een ‘vrijwillig levenseinde’ in de praktijk te brengen. Ondergrondse handelaren in het middel weten hun sporen goed uit te wissen, waardoor strafbare handelingen moeilijk te bewijzen blijken.
Zo vielen deze zomer straffen tegen zeven leden van Coöperatie Laatste Wil lager uit dan het OM had geëist. Vier werden vrijgesproken van lidmaatschap van een criminele organisatie en hulp bij zelfdoding. Twee oud-bestuursleden werden daar wel voor veroordeeld, maar kregen voorwaardelijke celstraffen van twaalf en vier maanden – het OM eiste straffen tot tweeënhalf jaar. Een ander lid overleed kort voor de uitspraak op natuurlijke wijze.
En eerder in de zomer nog eiste het OM dertig maanden celstraf tegen een man die aan zeker 223 mensen middel X had verkocht – maar van slechts zeven klanten was vast te stellen dat ze daadwerkelijk door dat middel waren overleden. Uiteindelijk beëindigde de verdachte kort voor de uitspraak zelf zijn leven.
Zulke celstraffen zien de verdachten zelf overigens nooit als onoverkomelijk. Het is de prijs die ze maar moeten betalen voor het agenderen van hun politieke doel. „Het kan me niet zo veel schelen of ze me arresteren of me in de bak douwen”, zei ook Van Dijk tegen de Volkskrant. „Ik wil verdomme dat er iets gebeurt.”
Lees ook
Arrestaties in Zwitserland na zelfdoding in capsule
