Veel Italiaanse artsen kampen met coronatrauma: ‘De pandemie heeft de koers van mijn leven veranderd’

Dokter Carolina Iaquaniello was aan het werk als onderzoekster in het Zwitserse Lausanne toen eind februari 2020 het coronavirus toesloeg in haar vaderland Italië. Ze reisde meteen terug naar huis om te werken als arts op de intensieve zorg bij twee ziekenhuizen in Lombardije. ,,Ik bleef er van maart 2020 tot januari 2021, en ik heb zo de eerste twee golven van het coronavirus meegemaakt”, zegt Iaquaniello (32), die het omschrijft als ,,een ingrijpende ervaring die de koers van mijn leven heeft veranderd.”

Italië was het eerste land in Europa waar corona binnendrong. Vooral in de noordelijke landstreek Lombardije sloeg het virus meteen genadeloos hard toe. Televisiebeelden van geïntubeerde patiënten in Bergamo, liggend op hun buik, vechtend voor hun leven, en van met lijkkisten volgestouwde legervrachtwagens gingen de wereld rond. Zeker in Italië zelf zijn die beelden, haast drie jaar later, nog steeds op ieders netvlies gebrand.

Lees ook De sirenes waren het ergst, zegt men in Bergamo

Voor het medisch personeel was vooral de machteloosheid traumatiserend, blikt dokter Iaquaniello terug. „De eerste patiënt die ik moest intuberen, was 38 jaar oud. We streden tegen een onbekende en onzichtbare vijand. Zeker helemaal in het begin hadden we geen idee waar we mee te maken hadden.” Het was een loodzware, en tegelijk ook leerrijke periode, zegt de arts, waar ze volgens haar eigen vermoedens een trauma aan overhield.

Traumaverwerking

De arts keerde na de pandemie niet terug naar haar onderzoek in Zwitserland en nam ook afscheid van de afdeling intensieve zorg met Covid-19-patiënten. In de plaats ging ze aan de slag als anesthesist bij het gereputeerde Neurologisch Instituut ‘Carlo Besta’ in Milaan. Daar kreeg ze de vraag of ze wilde meewerken aan een proefproject rond traumaverwerking met virtual reality (VR).

Mind-VR, een onderzoeksproject van psychologe Federica Pallavicini (38), verbonden aan de universiteit van Milaan-Bicocca, is al uitgetest in twee klinieken in Bergamo en Milaan. Onder de vijftig deelnemers aan het onderzoek zijn ook medische hulpverleners die in de vuurlinie stonden tijdens de covid-pandemie. De proefpersonen kregen een VR-bril aangeboden die hen onderdompelde in de virtuele wereld van een tropisch eiland. In die rustgevende omgeving kregen de deelnemers handvaten aangereikt die hen meer inzicht gaven in hun eigen mentale welzijn.

,,Op een aangename, speelse manier leerden zij (hun eigen) symptomen van angst en stress te herkennen”, zegt Eleonora Orena (36), de psychologe die bij het instituut ‘Carlo Besta’ het project begeleidt. „In het materiaal zit ook al een stukje eerste-hulp-therapie, via ontspanningstechnieken”, legt ze uit.

Virtual reality inzetten om stress te bestrijden is niet nieuw; de zoektocht naar nieuwe digitale hulpmiddelen begon al in de jaren tachtig, geeft onderzoekster Pallavicini toe. „Maar het is wel vernieuwend om deelnemers zulke VR-technieken zelf thuis te laten uitproberen.”

De proefpersonen kregen de VR-bril een week mee naar huis, en dat werkte sterk drempelverlagend. Hulpverleners voelen een hoge drempel om zélf hulp te vragen. „Artsen en verpleegkundigen zorgen altijd voor anderen. Toegeven dat zij zich zelf ook niet lekker voelen, is vaak taboe”, zegt Eleonora Orena.

Dat taboe maakte het niet eenvoudig een Italiaanse arts te vinden die wilde getuigen over het eigen mentale lijden door de coronapandemie. De openheid van dokter Iaquaniello is uitzonderlijk. Ze zegt enthousiast te zijn over Mind-VR, omdat de technologie haar meer inzicht bood in haar eigen symptomen, en haar leerde gevoelens van angst en stress van mekaar te onderscheiden. „Dat inzicht hielp me beter te ontspannen.” De dokter hoopt de VR-techniek in de toekomst aan haar patiënten te kunnen aanbieden, om de mentale schokken van een ingrijpende operatie beter te kunnen opvangen.

Psychologische gevolgen

De impact van de pandemie op de mentale gezondheid is minder bestudeerd dan de fysieke symptomen van Covid-19, hoe het virus wordt overgebracht en kan worden bestreden. Maar verschillende wetenschappelijke studies wijzen op de psychologische gevolgen van de pandemie voor de Italiaanse bevolking. Uit een rondvraag bij 1.281 artsen in Italië tussen november 2021 en februari 2022 bleek dat 81 procent tijdens de pandemie bij de eigen patiënten een toename van mentale klachten had vastgesteld. Schattingen over hoe vaak ze die klachten signaleerden, liepen sterk uiteen, maar het soort klacht kwam heel vaak neer op hetzelfde: agitatie, angst en stemmingswisselingen.

De artsen stellen voor om sterker in te zetten op de psychologische educatie van de Italiaanse bevolking, zodat die zelf sneller mentaal onbehagen kan herkennen. Ze pleiten ook voor meer middelen in de publieke gezondheidszorg om mentale problemen te behandelen. Omdat daar lange wachttijden gelden en het aantal sessies beperkt is, wendt wie in Italië psychologische zorg nodig heeft, zich vaak noodgedwongen tot het private systeem. Maar dat is veel duurder.

Om die private zorg een beetje betaalbaarder te maken, heeft de vorige regering van Mario Draghi de ‘psychologische bonus’ ingevoerd. Italianen met een beperkt inkomen kunnen terugbetaling vragen van een aantal sessies bij de psycholoog of psychotherapeut, tot een maximumbedrag van zeshonderd euro. David Lazzari, voorzitter van de Italiaanse beroepsvereniging van psychologen, heeft zijn schouders gezet onder het initiatief. Dat kwam er op brede vraag van de Italiaanse bevolking, zegt hij. „Een petitie voor de invoering van de bonus werd door meer dan 324.000 Italiaanse burgers ondertekend.”

Veel stress onder jongeren

Dat de regering 25 miljoen euro uittrok voor het initiatief, is een belangrijke stap vooruit, zegt Lazzari, maar de vraag overstijgt ruimschoots het aanbod. Inschrijven voor de bonus kon tot 24 oktober. In minder dan drie maanden tijd kwamen er meer dan 336.000 aanvragen. Zestig procent van de aanvragers is jonger dan 35 jaar.

„De regering moet meer geld uittrekken om de bonus te financieren”, zegt Lazzari, „en daarnaast ook het publieke aanbod uitbreiden met meer psychologen.” Dat zoveel jongeren hulp zoeken, illustreert volgens hem dat zij sterk onder de pandemie hebben geleden, en tegelijk dat de bonus aanvragen voor hen laagdrempelig is.

Emanuele Santoni is achttien jaar en gaat naar de psycholoog, vertelt hij in een bruisend en druk bezocht gemeenschapscentrum voor jongeren in hartje Rome, in de voormalige garage van een kraakpand. Hij is al van vóór de pandemie in behandeling wegens een aandachtsstoornis en hyperactiviteit. Maar sinds corona ziet hij bij heel wat jongeren in zijn omgeving een toename van mentale stress.

De Italiaanse studentenvakbond stelde jongeren de vraag hoe het met hen ging. In een maand tijd kwamen 30.000 antwoorden binnen van jongeren, die aangaven dat ze tijdens de pandemie last kregen van verveling, een verlies van motivatie, eenzaamheid, boosheid en angst.

Onder de Italiaanse jeugd nam sinds de pandemie het aantal eetstoornissen toe. De bonus is volgens Santoni een stap in de goede richting, maar „eigenlijk slechts een pleister op een gapende wonde.” Al heeft Italië met de aanpak van mentale gezondheidsproblemen nog een flinke weg af te leggen, onder jongeren is het maatschappelijke taboe erop alvast wél gesneuveld.