Veel D66-Kamerleden kwaad over de kandidatenlijst: ‘Waarom sta ik er überhaupt niet op?’

Veel vragen, veel zorgen en veel boosheid. „Waarom sta ik zó laag op de lijst?” „Waarom sta ik er überhaupt niet op?”

De ingelaste fractievergadering van D66, zondagochtend online, was „heel heftig en emotioneel”, aldus een betrokkene. Op de agenda maar één punt: de conceptkandidatenlijst voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. De totstandkoming is voor de regeringspartij in verval een lastig verhaal. Afgelopen zaterdag zijn alle sollicitanten gebeld en hebben ze te horen gekregen óf ze op de lijst komen en zo ja, hoe hoog.

Zeker achttien van de huidige 24 Kamerleden hadden gesolliciteerd, maar voor de meesten van hen is er geen verkiesbare plek op de kandidatenlijst. Na lijsttrekker Rob Jetten hebben slechts vijf D66-Kamerleden een plekje in de toptien gekregen – afgezet tegen de huidige peilingen zijn die nog ‘verkiesbaar’ te noemen. Dat zijn Jan Paternotte op 2, Anne-Marijke Podt op 4, Hanneke van der Werf op 7, Joost Sneller op 9 en Salima Belhaj op 10. Dit bevestigen meerdere bronnen rond de partijtop.

Tijdens een digitale ‘uithuilsessie’ waren sommigen zo verbolgen dat ze hun camera hadden uitgezet

Twee Kamerleden vielen net buiten de toptien: Tjeerd de Groot (populair en bekritiseerd om diens harde lijn in het stikstofdebat) op 12, Wieke Paulusma op 14 (campagneleider voor de Europese verkiezingen). Een paar anderen zijn door de zogeheten lijstadviescommissie aanzienlijk lager geplaatst dan waarop zijzelf hadden gehoopt, onder anderen: Hülya Kat op 18, Lisa van Ginneken op 22 en Fonda Sahla op 25. En een aantal is simpelweg afgeserveerd, onder wie Kiki Hagen en Hind Dekker-Abdulaziz, die kregen te horen dat voor hen geen plek is op de lijst.

De meesten van hen zijn vol onbegrip of woest; ze zitten nog maar kort in de Kamer en waren in hun eigen ogen nog lang niet klaar met hun missie in de politiek. Raoul Boucke liet zondagavond via X (voorheen Twitter) al weten zich niet nog eens te kandideren voor de Tweede Kamer. Hij wil zich nu (opnieuw) richten op de Europese verkiezingen van volgend jaar. Ook andere teleurgestelde Kamerleden overwegen zich nog terug te trekken voordat de kandidatenlijst publiek wordt gemaakt.

Lees ook dit artikel: Voor D66 dreigt onzichtbaarheid naast nieuwe politieke partijen en leiders

Verbolgen de camera uitgezet

Dus was het zondagochtend tijd voor een ‘uithuilsessie’ via een digitale fractievergadering. Sommige Kamerleden waren zo verbolgen dat ze niet in beeld wilden en hun camera hadden uitgezet. Fractievoorzitter Jan Paternotte liet de leiding van het ingelaste overleg over aan Steven van Weyenberg, het ervaren Kamerlid dat eerder deze zomer al had laten weten niet langer beschikbaar te zijn voor een nieuwe termijn. Hij noteerde geduldig alle vragen van verongelijkte fractiegenoten om door te sturen aan het partijbestuur. Kamerlid Tjeerd de Groot vroeg bijvoorbeeld aandacht voor „nazorg” voor vertrekkende Kamerleden, of ondersteuning bij het zoeken naar een andere baan, „zodat dit geen einde maar een begin is”.

Aan nieuwe gezichten geen gebrek, al zijn die nog niet allemaal bevestigd

Lijsttrekker Rob Jetten had niet bij het overleg ingebeld – hij zat voor een interview in het tv-programma Buitenhof. Wel had hij een aantal fractieleden dit weekend al persoonlijk gebeld met een toelichting op het voor hen pijnlijke nieuws. „Het was een ongelofelijk moeilijke puzzel”, was Jettens uitleg.

En dat was het ook. Jetten, de klimaatminister die nog maar net tot nieuwe partijleider is verkozen, en de rest van de twintigkoppige lijstadviescommissie stonden voor de onmogelijke taak om met een gebalanceerde kandidatenlijst te komen. Met oog voor diversiteit, ervaring, expertise, man-vrouwverhouding, regionale vertegenwoordiging en het liefst ook een paar nieuwe gezichten. Na het kortstondige en bekritiseerde leiderschap van Sigrid Kaag wil Jetten een nieuwe toon laten klinken. En dat terwijl de peilingen voor D66 al weken op een verschrompeling wijzen van de huidige fractie tot minder dan tien Kamerzetels. Probeer dan maar eens iedereen tevreden te houden.

Voormalig PvdA-lid

Aan nieuwe gezichten geen gebrek, al zijn die nog niet allemaal bevestigd. Op plek 6 staat in elk geval fractiemedewerker Felix Klos, die tijdelijk ook campagneleider is als vervanger van Hanneke van der Werf die binnenkort met zwangerschapsverlof gaat. Op plek 8 de Eindhovense mensenrechtenactivist Mpanzu Bamenga, die eerder voor D66 in de gemeenteraad zat. Als hoogste nieuwe binnenkomer, op plek 3, klinkt de naam van Dagmar Oudshoorn. Zij was ooit PvdA-lid, burgemeester van Uithoorn, politiechef in Amsterdam en is sinds 2020 directeur van Amnesty International. In de afgelopen twee jaar was ze daarnaast voorzitter van het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden, dat met succes bij de regering aandrong om excuses voor het slavernijverleden aan te bieden.

De eerste prominente politicus die zichzelf openlijk voor de kandidatenlijst meldde, is Hans Vijlbrief. De bejubelde staatssecretaris van Mijnbouw – hij krijgt alom lof toegezwaaid voor de wijze waarop hij met het Groninger gasdossier omgaat – gaf vrijdag al een interview in De Telegraaf. Jetten kon moeilijk om hem heen: Vijlbrief is de enige bewindspersoon die gesolliciteerd heeft. Al zou staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur) beschikbaar zijn als lijstduwer.

Dubbele kandidatuur

Een opvallende positie is ingeruimd voor het ervaren Kamerlid Salima Belhaj. Zij is door de lijstadviescommissie op 10 gezet, maar daar ging wel interne discussie aan vooraf. Belhaj is namelijk ook kandidaat-lijsttrekker voor de Europese verkiezingen van vorig jaar, daartoe aangemoedigd door de partijtop. Nu ze zich ook weer voor de Tweede Kamer heeft gemeld, zo luidt de kritiek binnen D66, is ze kennelijk niet 100 procent overtuigd van of gemotiveerd voor haar missie in Europa. Misschien is Belhaj niet gerust op de uitkomst van de interne lijsttrekkersverkiezing, die donderdag begint. Ze heeft daarin twee geduchte tegenstanders: de zittende Europarlementariër Samira Rafaela en de voormalige Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy.

Belhaj’s eigen verklaring voor haar dubbele kandidatuur is dat ze in de Tweede Kamer op dit moment voorzitter is van de parlementaire enquêtecommissie Fraude en Dienstverlening. Het eindverslag daarvan wordt nog wel voor de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november verwacht, maar de politieke nasleep ervan pas in december of januari. Belhaj vindt dat ze daar als (opnieuw gekozen) Kamerlid eigenlijk bij moet zijn. In dat scenario zou ze na afronding van de debatten over haar enquêterapport alsnog naar Brussel kunnen, althans, als ze de komende weken door de partijleden wordt verkozen tot lijsttrekker.

Komende woensdag wordt de conceptkandidatenlijst bekendgemaakt. Daarna kunnen de leden van D66 erover stemmen.

Lees ook dit artikel: Rob Jetten staat erom bekend D66 naar links te willen trekken