‘Vapen heeft onterecht en te lang een onschuldig imago gehad’

Voorkomen dat kinderen en jongeren gaan vapen, ze helpen met stoppen als ze toch begonnen zijn, en de illegale handel in vapes tegengaan. Dat zijn de belangrijkste punten in het actieplan tegen vapen, dat staatssecretaris Vincent Karremans (Preventie, Jeugd en Sport, VVD) woensdagmiddag heeft gepresenteerd op het Segbroek College in Den Haag.

Karremans schrijft in zijn plan over „een alarmerende toename” van het aantal vapende jongeren. De lijst met zorgwekkende cijfers lijkt schier eindeloos. Van de twaalf- tot zestienjarige scholieren heeft 25 procent ooit een vape (elektronische sigaret) gebruikt. Onder twaalfjarigen gaat het al om 9 procent. Ruim 3 procent van de jongens doet het dagelijks, bij meisjes gaat het om bijna 5 procent. Meisjes vapen sowieso vaker dan jongens.

Bijna vier op de tien jongeren die vapen weet niet óf en hoeveel nicotine er in hun vape zit, bleek maandag uit onderzoek van het Trimbos-instituut. Twee derde voelt zich dan ook niet verslaafd en onderneemt geen pogingen om te stoppen. Sociale invloed en nieuwsgierigheid spelen, net als bij roken, een belangrijke rol om aan de e-sigaret te beginnen. Vapen is daarnaast populair vanwege de kleuren en de lekkere smaakjes. Eenmaal verslaafd stapt 70 procent van hen later over op sigaretten.


Lees ook

Op het schoolplein vinden ze de smartvapes ‘wel grappig’, experts noemen ze ‘moreel verwerpelijk’

Een jongen op een fiets met een vape, in Lelystad.

Het aantal rokende scholieren daalde jarenlang, maar stabiliseerde vanaf 2017. Het kabinet-Rutte III en maatschappelijke organisaties sloten daarop het Nationaal Preventieakkoord, waarin werd afgesproken dat in 2040 geen enkele jongere meer mag roken. Maar dat wordt niet gehaald.

Karremans verwijt de tabaksindustrie met steeds weer nieuwe nicotineproducten voor jongeren te komen: „Dat is zeer verwerpelijk”, schrijft hij. „Gebruik van nicotine schaadt het ontwikkelende brein en kan al op jonge leeftijd tot een hardnekkige verslaving leiden. Jongeren zijn minder weerbaar tegen verleidingen die schadelijk voor hen zijn.”

Onschuldig imago

Om te voorkomen dat jongeren gaan vapen, gaat op 12 mei een grote voorlichtingscampagne van start die ouders duidelijk moet maken hoe schadelijk vapen is. Zij moeten daarover dan weer met hun kinderen in gesprek. Vapen heeft „onterecht en te lang een onschuldig imago gehad”, schrijft Karremans in zijn actieplan. In december vorig jaar bleek nog dat minstens veertien kinderen in 2024 naar het ziekenhuis moesten omdat ze klachten kregen door het vapen.

Ook mogen vapes vanaf 2026 alleen nog maar bij speciaalzaken worden verkocht en krijgen ze neutrale verpakkingen. Op plekken waar veel kinderen komen, wordt vapen verboden. Er komt ook een onderzoek naar het verhogen van de leeftijdsgrens van sigaretten en vapes naar 21 jaar.

Een totaal verkoopverbod van vapes (de minimumleeftijd is nu 18 jaar) kan volgens Karremans niet, omdat Europese wetten dat niet toestaan. Het zou volgens hem ook weinig zin hebben, „omdat het vrij eenvoudig blijft om deze producten over de grens te kopen”.


Lees ook

Roken aanpakken is geen betutteling, vindt hoogleraar verslaving: ‘Het is vermijdbare sterfte’

Nationaal Rapporteur Verslavingen Schellekens noemt de populariteit van vapen onder jongeren een verontrustende ontwikkeling.

Om jongeren te stimuleren te stoppen met vapen, krijgt het Trimbos-instituut extra geld om kennis daarover te bundelen en ‘stoptrajecten’ voor rokers aan te passen zodat ze ook voor vapers beter werken. Onderzoek moet duidelijk maken of de tabaksindustrie verplicht kan worden een deel van de omzet of winst in een ‘preventiefonds’ te stoppen.

Illegale handel

Hoog op Karremans’ lijstje staat het tegengaan van de illegale handel. Maatregelen om vapen tegen te gaan lijken tot nu toe ineffectief: vapes met een smaakje – sinds 1 januari 2024 verboden, alleen vapes met tabaksmaak mogen nog – zijn onder de toonbank, via buitenlandse webshops, straathandel en sociale media als Snapchat makkelijk te krijgen. Karremans noemt als voorbeeld „een ondernemer die zelf geen vapes met smaakjes meer verkoopt, maar via zijn pakketpunt nog wel ziet hoe illegale vapes worden verstuurd. Dat is nadrukkelijk niet de bedoeling.”

De VVD’er trekt daarom jaarlijks 3 miljoen euro extra uit voor extra handhaving door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Dat kan door bijvoorbeeld een betere samenwerking met de douane, maar ook door het achterhalen van gebruikersgegevens van mensen op sociale media die vapes verhandelen. De boete voor online verkoop (nu 1.360 euro) gaat met zo’n 50 procent omhoog, het op voorraad hebben van grote voorraden vapes met een smaakje wordt verboden.

Karremans benadrukt in zijn plan dat „de overheid het niet alleen kan oplossen. Dat moet samen met ouders, leraren en zorgverleners.” Hij is zich ervan bewust dat de overheid hiermee flink ingrijpt op de individuele vrijheid van burgers, zei hij in september al tegen de Eerste Kamer. „Het is zoeken naar een balans: aan de ene kant de keuzevrijheid laten aan individuele consumenten, aan de andere kant als overheid zorgen voor een gezonde generatie. Ik wil straks geen dampende generatie, maar een sportende, fitte en gezonde generatie. Dat is mij heel veel waard.”


Lees ook

Hoeveel Floor (16) vapet is ‘niet echt te tellen’. Nu wil ze stoppen

Floor heeft online een gesprek met WeQuit om haar te helpen stoppen met vapen. WeQuit heeft een speciaal programma voor 12- tot 24-jarigen.