Van push-ups tot vrouwenhaat, in een paar swipes

Behoor jij tot the one percent?

Een zelfverzekerde mannenstem klinkt onder verduisterde beelden van jongens die zwoegen in de sportschool. Ze rennen op een loopband, tillen zware gewichten hoog boven hun hoofd en flexen trots de spieren van hun afgetrainde bovenarmen. „Van deze generatie tieners is er maar een heel beperkt aantal gefocust op zelfverbetering. Zij noemen zichzelf: the one percent”, zegt de stem. „Ze geloven dat er niets is wat ze ervan kan weerhouden hun ware potentie te ontgrendelen. Als dit filmpje op jouw feed is beland, ben je waarschijnlijk één van hen. Welkom.”

Dezelfde voiceover is al onder een kleine tweeduizend TikTok-video’s geplakt. Filmpjes met de hashtag #1percent zijn op het platform wereldwijd al ruim 150 miljoen keer bekeken, zo valt begin juni in de openbare statistieken van het sociale medium te lezen. Het gros van deze kijkers is volgens TikTok ook geïnteresseerd in filmpjes onder de noemers ‘motivatie’ en ‘sportnieuws’. 85 procent is jonger dan 25.

Het klinkt allemaal onschuldig: jongens die onder het mom van zelfverbetering TikTok-filmpjes kijken over sporten en het beste uit jezelf halen, en wellicht enig gemeenschapsgevoel halen uit het idee daarmee tot een exclusief groepje te behoren. Maar deze filmpjes kunnen zomaar hun eerste voorzichtige stap betekenen in de manosphere: een digitale gemeenschap waarin een stereotiepe vorm van masculiniteit wordt gevierd en feminisme wordt verafschuwd, en waarin het wemelt van hashtags als #motivation en #selfimprovement.

Verschillende onderzoeken tonen aan hoe algoritmes van sociale media gebruikers een ‘rabbit hole’ in kunnen trekken. Op een medium als YouTube krijgen gebruikers die vaak klikken op video’s met extreme denkbeelden daar telkens meer van aangeraden. Dat kan een sneeuwbaleffect veroorzaken waardoor steeds extremere video’s op iemands tijdlijn verschijnen. Op TikTok is dat proces intuïtiever: het algoritme verzorgt een constante stroom aan filmpjes, en past die voortdurend aan op basis van hoelang je naar de voorgeschotelde filmpjes blijft kijken. Actief op een volgend filmpje klikken is dus niet nodig, dat komt automatisch in je wachtrij te staan. Het konijnenhol graaft zich nagenoeg zelf.

Wat ziet iemand die op TikTok in het konijnenhol van de manosphere duikt? Wij, twee vrouwen van halverwege de twintig, namen de proef op de som en maakten een account aan voor een fictieve zestienjarige jongen om te zien wat het algoritme ons zou voorschotelen. We bleven expres lang hangen bij video’s over zelfverbetering, met hashtags als #success of #mindset. Vier uur lang, uitgesmeerd over vijf dagen, bewandelden we een snel ontsporende route langs spierbundels, snel geld, wantrouwen, complottheorieën en onversneden misogynie.

Het begin: opdrukken in de regen

Ben je een nieuwkomer op TikTok, dan moet het algoritme je nog even leren kennen. Om dat te doen probeert het van alles uit: het laat je hondenfilmpjes zien, maar ook een tv-fragment waarin een jongetje huilt omdat hij ongelukkig is op school; voor-en-na-foto’s bij de kapper, maar ook meisjes die praten over hun depressie. Wanneer het doorkrijgt dat bepaalde filmpjes je aandacht ook maar een paar seconden langer vasthouden, zet het andere video’s met dezelfde thematiek, esthetiek en hashtags in je wachtrij.

Als na nog geen twee minuten de hashtags #motivation, #mindset en #succes in ons scherm verschijnen, blijven we dus geïnteresseerd naar de bijbehorende filmpjes kijken. Aanvankelijk zijn die georiënteerd op doorzettingsvermogen en sport: in het donker drukken mannen zich uitdrukkingsloos op tegen de cementen vloer of het natte asfalt, terwijl op de achtergrond een peptalk klinkt. „Luister hier iedere ochtend naar: ik ben er klaar voor. Niets stopt me. Ik zal niet worden verslagen. Ik ben een kampioen. Ik heb een duidelijk doel. Ik heb een duidelijke missie. Mijn doel is betekenisvol. Ik geloof in mezelf.”

De sfeer in de filmpjes is opvallend somber. Het weer is vaak regenachtig, de beelden donker en de mannen alleen. Sommige van de motiverende speeches die de filmpjes vergezellen zijn zo duister dat ze amper nog motiverend te noemen zijn; ze gaan over thema’s als eenzaamheid, verraad en wraak. „Niets is sterker dan een gebroken man die zich opnieuw opbouwt”, wordt er in een filmpje geschreeuwd. En: „Die bitch heeft je geen respect getoond.”

Al snel: de sigma male

Wanneer we deze filmpjes blijven kijken, zien we steeds vaker de hashtag #sigma verschijnen. Dat staat voor een nieuw ideaal van mannelijkheid, dat verdriet, woede en eenzaamheid weet om te zetten in motivatie en spierkracht.

De sigmaman is de mysterieuze lone wolf die zich positioneert buiten de traditionele hiërarchie waar de alfa- en bètamannen toe behoren. Hij lijkt op de dominante alfaman, maar is boven hem verheven door zijn onafhankelijkheid. Hij weigert zich te bekommeren om de sociale normen van deze tijd en houdt zich niet bezig met het verkrijgen van vrouwen of validatie. In plaats daarvan werkt hij aan zichzelf.

Griekse en Romeinse mannen uit de klassieke oudheid worden regelmatig neergezet als voorbeelden van de sigmaman. Met verwijzingen naar het verleden lijkt een beroep te worden gedaan op een gevoel van misplaatstheid. „Dit is waarom je niet bij deze generatie past”, staat bij een filmpje van een commando die een sigaar rookt op een nachtelijke missie. „Je vapet niet. Je bent old school. Je geeft om wat anderen van je vinden. Je bent niet 24/7 aan het feesten. Je datet om te trouwen. Je wil een gezin. Je wil niet elk weekend uit. Je haat discussies. Je bent loyaal.”

In andere filmpjes wordt een poging gedaan om grip te krijgen op het heden. Er circuleert een flink aantal leefregels op TikTok waarvan de herkomst moeilijk te achterhalen blijkt. Ze worden vaak voorgedragen door kunstmatige stemmen en hebben veelal betrekking op work-outs en zelfdiscipline. Maar ook met thema’s als loyaliteit en de omgang met vrouwen weten de zelfbenoemde experts wel raad. „Regel nummer vijf: sla nooit een vrouw”, meldt een van deze accounts. Alleen om daar direct aan toe te voegen: „Maar als een vrouw je als eerst slaat, sla haar dan tot moes. Gelijke rechten, gelijke gevechten.”

Daarna: stap uit de matrix

Maar om echt succesvol te zijn is meer nodig dan spierkracht alleen. Wanneer we de motivatiefilmpjes blijven kijken, belandt in toenemende mate content op onze tijdlijn waarin geld wordt gepresenteerd als noodzakelijk onderdeel van een succesvol leven. We zijn nog geen twee uur aan het scrollen wanneer het financiële advies tot ons komt in de vorm van een bekende stem: die van Andrew Tate.

De controversiële influencer, die in juni werd aangeklaagd voor verkrachting, mensenhandel en de vorming van een criminele organisatie, komt zelf niet in beeld. Zijn account en hashtag zijn al enige tijd verbannen van TikTok vanwege zijn misogyne uitlatingen. Zonder actief te zoeken kom je hem dus niet snel tegen op het platform. Maar fans vinden creatieve manieren om zijn gedachtegoed te blijven verspreiden. We zien beelden die vaak in Tate-filmpjes opduiken: snelle auto’s, stapels geld en luxe vakanties. „Vroeger was je slaaf en werkte je de hele dag en uiteindelijk kreeg je eten en een huis. Nu werk je de hele dag, krijg je geld en geef je al je geld uit aan eten en een huis”, hoor je Tate vertellen. Volgens hem is het helder: „Slavernij is er nog steeds, mijn vrienden. Er is niets veranderd.”

Tate doelt op werk van negen tot vijf. Dat zou volgens hem onderdeel zijn van de matrix, een complottheorie over systemen in de samenleving die door de elite zouden zijn ontworpen om burgers tot slaaf te maken. Net zoals het hoofdpersonage Neo uit de film The Matrix, worden betreders van de manosphere uitgenodigd om the red pill te nemen en uit de simulatie te ontsnappen naar de echte wereld. Niet voor niets heet het online cursusplatform van Tate The Real World. Daar leren jonge mannen hoe ze met weinig moeite online geld kunnen verdienen met crypto, e-commerce en drop-shipping (een vorm van digitale tussenhandel).

Paar uur later: nepnieuws en complotten

Maar in filmpjes die we tegenkomen van een anoniem promotie-account voor The Real World gaat het niet alleen over ‘business’. Een video toont een man met een microfoon, die op straat aan een koppel vraagt wie thuis de baas is. „Ik ben de baas”, antwoordt de man. De vrouw kan dat bevestigen. „Mijn man”, zegt ze verlegen. De verslaggever is benieuwd wat de nationaliteit is van haar man. „Grieks”, antwoordt hij. Is dit altijd het geval in Griekse huishoudens? „Ja”, antwoordt de Griek. „Hebben de vrouwen hier nog wat over te zeggen?”, vraagt de verslaggever aan de vrouw. „Nee”, antwoordt ze. Onder het filmpje wordt door meerdere gebruikers bewonderd hoe ‘gelukkig dit koppel is’. Het filmpje is meer dan zeven miljoen keer bekeken.

In de stroom filmpjes die volgt nemen de businesspraatjes en peptalks af, terwijl ‘the matrix’ steeds vaker wordt gebruikt om complottheorieën te onderbouwen: knappe en gespierde influencers spreken over een gevaarlijke daling in het mannelijke geslachtshormoon testosteron bij jonge mannen en over wondermiddeltjes die daartegen helpen; ze beweren dat 90 procent van de mannen niet wordt opgemerkt door vrouwen en dat het voor vrouwen biologisch is bepaald dat ze alleen maar de ‘beste mannen’ willen.

Deze gespreksonderwerpen, die nu door knappe en gespierde mannen worden besproken, waren jaren geleden al te horen onder incels (een afkorting van ‘involuntary celibate’, onvrijwillig celibatair), een veelal extremistisch groepje binnen de manosphere. De jonge mannen binnen deze online gemeenschap menen geen toegang tot seks met vrouwen te hebben omdat ze te onaantrekkelijk zouden zijn. Ze sparren met elkaar over manieren om knapper te worden, vanuit de overtuiging dat vrouwen evolutionair zijn voorbestemd om de knapste man te kiezen.

Hun fora zijn berucht om de misogyne en misantrope discussies die daar plaatsvinden, waarbij soms openlijk wordt gefantaseerd over geweld tegen vrouwen en seksueel actieve mensen. In de afgelopen jaren waren er meerdere gewelddadige incidenten waarbij de dader affiniteit had met de incel-beweging.

Veel van hun denkbeelden zijn gebaseerd op de ideeën van de Men’s Rights Movement uit de jaren zeventig – een tegenbeweging van het feminisme. De daartoe behorende activisten zijn ervan overtuigd dat de huidige westerse samenleving mannen discrimineert en benadeelt. Het Westen zou in verval zijn geraakt door de vrouwenemancipatiebeweging en het verdwijnen van traditionele gezinswaarden. Deze ideeën werden al lang en breed bediscussieerd in de achterkamers van het internet, op fora als 4chan en Reddit. Maar nu zien we ze langskomen op TikTok, en zijn ze makkelijker toegankelijk voor een breed publiek.

In Tates uitspraken is duidelijk te horen dat hij is geïnspireerd door de Men’s Rights Activists. In een podcast noemt hij de hedendaagse vrouwenbeweging bijvoorbeeld „een PSYOP [psychologische oorlogsvoering] van de New World Order”.

Dat sentiment weerklinkt in de filmpjes die het algoritme voor ons uitzoekt, en neemt met elke swipe extremere vormen aan. In een video zien we twee jonge jongens die in het duister op ernstige toon vertellen dat de vrouwenbeweging in de jaren zeventig is bedacht door de schatrijke familie Rockefeller, om vrouwen aan het werk te zetten en van hun kinderen te scheiden. Een listig plan om zo de macht over deze kinderen te verkrijgen. Het filmpje is meer dan een half miljoen keer bekeken en bijna honderdduizend keer leuk gevonden.

Hoe langer we scrollen, hoe meer we zien van een dergelijk wantrouwende houding tegenover vrouwen en ‘het systeem’. De beelden blijven donker, de achtergrondmuziek duister, de sfeer dreigend. In sketches worden scenario’s uitgebeeld waarin vrouwen vreemdgaan. De controversiële conservatieve psycho-analyticus Jordan Peterson vertelt in een van de vele filmpjes die van hem op onze tijdlijn verschijnen dat vrouwen agressiever zouden zijn in relaties en hun mannen vaker zouden aanvallen dan andersom het geval zou zijn.

Het laatste uur: vrouwen als haatobjecten

Wat wordt er dan wel verwacht van een vrouw? Myron Gaines, de presentator van de Fresh&Fit Podcast – naar eigen zeggen de „nummer één mannenpodcast van de wereld” – legt het uit in een video die oppopt tijdens ons laatste uur scrollen. „Toen ik ze vroeg wat ze te bieden hadden, zeiden alle meisjes stuk voor stuk [hij zet een hoog stemmetje op]: ‘Ik ga naar school, ik verdien geld, ik ben ondernemer; bla bla bla!’” Daarna zakt hij een octaaf en begint hij hard in zijn microfoon te schreeuwen. Na elk beklemtoond woord zet hij het ding met een flinke klap op tafel. „Niet één [klap] fucking [klap] vrouw [klap] had het erover dat ze een goede moeder zouden zijn, een goede, gehoorzame echtgenote, dat ze haar man zou ondersteunen. Het was alleen maar: ‘Ik, ik, ik, ik, ik!’” Gaines eindigt zijn uitbarsting met een waarschuwing aan zijn luisteraars: „Dit is waar jullie voor aan het wedijveren zijn in het Westen.”

Wat begon als een zoektocht naar zelfverbeteringsvideo’s, eindigt in een eindeloze stroom aan misogyne content, veelal verspreid door evenbeelden van Andrew Tate. Het algoritme schotelt haast uitsluitend nog filmpjes voor waarin telkens dezelfde boodschap doorklinkt: vrouwen zijn hypocriet en veeleisend, mannen dienen ze eens flink op hun plek te zetten. Video’s waarin Myron Gaines vrouwen uitnodigt in zijn studio, enkel om ze af te branden, worden duizenden keren geliket. „Hij snapt het”, staat telkens opnieuw in de commentsecties te lezen. En: „Een echte sigma.” Vanaf dit punt balanceren de filmpjes op het randje van het toelaatbare; het filmpje waarin Myron uitlegt wat er van vrouwen verwacht wordt, is inmiddels verwijderd.

Ook het TikTok-account van onze fictieve zestienjarige jongen is een kort leven beschoren. Na vier uur loggen we permanent uit en verlaten we de digitale mannenbubbel. Maar wel in de wetenschap dat velen ondertussen door blijven scrollen, en dat jongens die daar kwetsbaar voor zijn door het algoritme de manosphere in worden gezogen.

Dat kan al beginnen met de simpele wens het beste uit jezelf te halen en je aan te sluiten bij gelijkgestemden. Omdat je je misplaatst en eenzaam voelt. Of misschien gewoon omdat je verlangt naar dure auto’s, of het lijf van een bodybuilder. In al die gevallen kan er zomaar een enorme aantrekkingskracht schuilgaan in dat ene zinnetje: „Welkom bij de one percent.”