Van migratie tot kernenergie: vijf struikelblokken in de coalitieonderhandelingen tussen CDU/CSU en SPD

Het bleef lang spannend op de verkiezingsavond: haalt Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) wel of net niet de kiesdrempel van 5 procent? Niet alleen de toekomst van de partij van Wagenknecht hing van die uitslag af, ook de mogelijke coalities. Als BSW in de Bondsdag was gekomen, waren er drie partijen nodig geweest voor een coalitie. Dan hadden de SPD en de CDU/CSU ook de Groenen nodig gehad.

Uiteindelijk kwam BSW 0,03 procent tekort. Nu hebben de CDU/CSU en de SPD samen de meerderheid van de zetels. Dat de coalitie uit twee partijen kan bestaan, maakt de onderhandelingen een stuk eenvoudiger. Omdat alle partijen samenwerking met AfD hebben uitgesloten, is de „grote coalitie” van de CDU/CSU en de SPD eigenlijk de enige mogelijkheid om een meerderheidsregering te vormen.

CDU-leider Friedrich Merz heeft gezegd snel aan tafel te willen met de SPD om te onderhandelen over de ‘GroKo’, die in Duitsland ook wordt aangeduid als ‘zwart-rood’ naar de kleuren van de twee partijen. De eerste gesprekken zouden dinsdagochtend al hebben plaatsgevonden. Merz wil een stabiele regering met een stabiele meerderheid, het liefst al voor Pasen. Daar hebben veel Duitsers behoefte aan: de regering heeft al sinds november geen meerderheid meer, terwijl de geopolitieke ontwikkelingen en de economische situatie in Duitsland om een daadkrachtige regering vragen.

Maar ook tussen de christen-democraten en de sociaal-democraten bestaan grote verschillen. Het coalitieakkoord zal compromissen vereisen. Vijf potentiële hindernissen in de onderhandelingen tussen de CDU en de SPD.

Migratie

Friedrich Merz presenteerde eind januari zijn vijfpuntenplan met strengere regels op migratiegebied. Onderdeel van het plan zijn permanente grenscontroles, het weigeren van mensen zonder geldige verblijfsstatus aan de grens en het terugsturen van migranten die een strafbaar feit hebben gepleegd. De toekomstig bondskanselier bombardeerde migratie tot hét belangrijkste binnenlandse verkiezingsonderwerp. Hij beloofde op de eerste dag van zijn bondskanselierschap de grenzen te sluiten en asielzoekers te weigeren. En over dat laatste punt wil hij geen compromissen sluiten, verkondigde Merz.

Daarmee heeft hij zichzelf klemgezet. De SPD denkt namelijk fundamenteel anders over dit onderwerp. In het vorige regeerakkoord hadden de sociaal-democraten – samen met de FDP en de Groenen – opgenomen dat „Duitsland een migratieland [is]”. Vier jaar later pleiten de sociaal-democraten ook voor strenger migratiebeleid, maar asielzoekers weigeren bij de grens is zelfs voor de meest conservatieve leden van de SPD uit den boze. Zij vinden dit in strijd met het Europees recht.

Bovendien heeft Merz het vertrouwen van de SPD op dit onderwerp geschonden. Merz loodste de motie voor het vijfpuntenplan namelijk met steun van de radicaal-rechtse AfD door de Bondsdag. Daarmee doorbrak hij een groot taboe in de Duitse politiek, waar partijen weigerden samen te werken met AfD, en sloeg hij een gat in de Brandmauer.

Animositeit tussen de partijen was er veel tijdens de verkiezingscampagne, met name tussen aftredend bondskanselier Olaf Scholz en Merz. Scholz zei herhaaldelijk dat hij Merz niet meer kan vertrouwen en dat hij geen minister wil worden met Merz als bondskanselier. Merz haalde ook uit: „Links is voorbij. Er is geen linkse meerderheid meer en er is geen linkse politiek meer in Duitsland”, zei hij vlak voor de verkiezingen. SPD-leider Lars Klingbeil reageerde verbolgen: „Niemand die bondskanselier voor iedereen wil zijn, spreekt zo – zo spreekt een mini-Trump.”

Economie en sociale zekerheid

Het tweede grote thema in Duitsland is de economie. Dat er iets moet veranderen, daar zijn de partijen het over eens. De Duitse economie krimpt, infrastructuur is verouderd en fabrieken sluiten hun deuren. Maar over de manier waarop ze de economie weer tot bloei willen brengen, hebben het CDU en de SPD verschillende opvattingen. Merz wil investeringen stimuleren, de ‘solidariteitstoeslag’ (steun voor de Oost-Duitse economie) afschaffen en de inkomstenbelasting voor alle Duitsers verlagen. De sociaal-democraten willen de solidariteitstoeslag behouden, de inkomstenbelasting voor 95 procent van de Duitsers verlagen, en de inkomstenbelasting voor de rijkste 5 procent verhogen.

Hoe ze dat willen betalen, is niet duidelijk. De SPD wil de Schuldenbremse, de afspraak dat het begrotingstekort niet boven 0,35 procent van het bbp mag uitkomen, versoepelen. De CDU is daar minder uitgesproken over. Of ze de schuldenrem afzwakken is overigens niet alleen aan ‘rood-zwart’: daar is een grondwetswijziging met een tweederdemeerderheid voor nodig, en dat betekent dat naast de Groenen ook AfD of die Linke moeten meestemmen. Die kans lijkt heel klein.

Veel andere opties zijn er alleen niet. Wellicht slagen de partijen er in een tweederdemeerderheid te krijgen voor een investeringsfonds voor de infrastructuur, waardoor er ruimte komt in de begroting. Anders zouden ze een beroep kunnen doen op de uitzondering die mogelijk is in een noodsituatie: een meerderheid is dan voldoende om de schuldenrem te versoepelen, maar die stap is controversieel. De vorige regering viel precies over dit punt.

Oekraïne en defensie

Als het gaat om steun aan Oekraïne lijken de SPD en het CDU elkaar in grote lijnen te kunnen vinden. Beide partijen willen Oekraïne steunen, al was Scholz tijdens zijn kanselierschap terughoudend. Zo wilde hij geen Taurus-raketten leveren – een wapen dat doelen ver in Rusland zou kunnen raken – uit angst voor escalatie. Merz wilde dat wel. Dat Scholz nu niet de onderhandelingen voert, kan het bereiken van overeenstemming versimpelen. De populaire minister van Defensie Boris Pistorius (SPD) is uitgesprokener in zijn steun voor Oekraïne dan zijn partijgenoot.

De discussie wordt ingewikkelder als het op de financiering van deze steun aankomt. Scholz hield recent een steunpakket voor Oekraïne ter waarde van 3 miljard euro tegen omdat hij het pakket niet wilde financieren uit het bestaande budget – dat zou ten koste gaan van onder meer uitkeringen en pensioenen. Extra leningen waren voor de CDU en de FDP onbespreekbaar.

Hetzelfde geldt voor investeringen in de Bundeswehr. De financiering is tot 2027 geregeld, daarna is volgens Pistorius zo’n 100 miljard euro per jaar nodig, fors meer dan de regering er nu aan uitgeeft. Die investering kan uit een speciaal Bundeswehrfonds komen, maar dat vereist opnieuw een tweederdemeerderheid. De steun van AfD en het pacifistische die Linke is ook op dit vlak allerminst gegarandeerd.

Klimaat

Bij de vorige verkiezingen was klimaat een van de belangrijkste thema’s, maar tijdens de recente campagne was klimaat de grote afwezige. Beide partijen houden vast aan klimaatneutraliteit in 2045, maar de weg daarnaar toe zien zij anders. De CDU wil af van de wet op energietransitie, die werd ingevoerd door de vorige regering en onder meer subsidies voor warmtepompen regelt. Ook wil die partij af van het verbod op brandstofmotoren vanaf 2035. De SPD wil dat verbod handhaven en de overstap naar elektrische auto’s stimuleren met subsidies voor in Duitsland gemaakte auto’s.

De energietransitie moet volgens de CDU een impuls krijgen door in te zetten op kernenergie, een optie die de SPD uitsluit. De sociaal-democraten pleiten voor een sociaal klimaatbeleid: de partij wil de lasten van huishoudens, die in veel gevallen zijn gestegen, verlichten met ‘klimaatgeld’. De CDU ziet volgens haar verkiezingsprogramma meer in „marktconforme klimaatbescherming”.

Een pro-Palestijnse demonstratie in Berlijn. Demonstranten roepen op protestborden op de wapenleveringen aan Israël te stoppen, een verkiezingsposter van bondskanselier Olaf Scholz is beklad. Foto Florian Boillot

Israël-Gaza

Waar de houding ten opzichte van de oorlog in Gaza in veel landen een splijtzwam vormt tussen christen-democraten en sociaal-democraten, speelt deze discussie heel weinig in de Duitse politiek. Scholz was na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 de eerste leider die een bezoek bracht aan Israël, Berlijn hield ook daarna vast aan zijn pro-Israëlische koers en heeft binnen de eigen grenzen hard opgetreden tegen pro-Palestijnse protesten, onderbouwd door de Duitse belofte van „nie wieder”. Eerder deze maand waarschuwde mensenrechtenorganisatie Amnesty International dat Duitsland de vrijheid van meningsuiting schendt door bij een protest alle andere talen dan Duits en Engels te verbieden.

Merz lijkt dat beleid voort te willen zetten en de steun aan Israël zelfs te willen versterken: in de aanloop naar de verkiezingen beloofde hij de beperkingen op wapenexport naar Israël op te heffen. Op verkiezingsavond hij met Benjamin Netanyahu en nodigde de Israëlische premier uit voor een officieel bezoek aan Duitsland, ondanks het arrestatiebevel dat het Internationaal Strafhof tegen hem heeft uitgevaardigd. „Ik vind het een volslagen absurd idee dat een Israëlische premier de Bondsrepubliek Duitsland niet mag bezoeken”, zei Merz.

Delen





Mail de redactie