N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Analyse
Documentaire Paus Franciscus treedt graag in dialoog met jongeren, zonder taboes. In een nieuwe, bijzondere documentaire spreekt hij met tien jongeren openhartig over abortus, porno, lhbt-rechten en seks. Dat laatste is volgens de paus „een van de mooiste dingen die God de mens gaf”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99067529-918322.jpg)
Foto Andrew Medichini/AP
„Weet u wat Tinder is?” vraagt Celia, een jongere die zich als non-binair omschrijft aan de paus. „Nee, lieverd, dat weet ik niet. Nu voel ik me ouderwets.” De paus krijgt de lachers snel op zijn hand.
Celia zegt op Tinder een partner te hebben gevonden, en tegelijk non-binair én christen te zijn, wat soms moeilijk is. „Ziet u voor lhbt’ers, transseksuelen en non-binaire mensen een plek in de Kerk?” Zonder aarzeling antwoordt Franciscus dat God een vader is die niemand buitensluit. Zij die de Bijbel gebruiken om haat te propageren tegen wie niet hetero is, omschrijft de paus als „geïnfiltreerden, die zich van de Kerk bedienen voor hun eigen, persoonlijke bekrompenheid”.
Op zich bevat het gesprek tussen de paus en de non-binaire jongere geen nieuws, want tien jaar geleden al reikte deze paus de lhbt-gemeenschap de hand met de uitspraak „wie ben ik om te oordelen?” Maar het gesprek is wel deel van een nieuwe, en opvallende Spaanstalige documentaire. Die is bijzonder, niet omdat Franciscus op theologisch vlak zou breken met de bekende lijn – zo herhaalt hij ook ditmaal dat vrouwen uitgesloten zullen blijven van het priesterschap – maar wel omdat de paus in een groepsgesprek met tien jongeren geen enkel heikel thema uit de weg gaat of stekelige vraag ontwijkt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/03/data97859029-f44e35.jpg)
Amén: Francisco responde (Amen: Franciscus antwoordt), een documentaire van de Spaanse regisseurs Jordi Evole en Marius Sanchez, is in juni 2022 opgenomen in een voormalige wolfabriek in Rome. Vlak voor het Paasweekend is de documentaire op het streamingplatform Disney+ gezet. Op verschillende nieuwssites werden vooral de uitspraken over seks daar uitgelicht. De paus omschrijft seks als „een van de mooiste dingen die God de mens gaf”. Opvallend, voor een man die de jongeren toevertrouwt dat hij vroeger een relatie had, maar toen hij priester werd koos voor het celibaat. Hij zegt ook nog dat ,,jezelf seksueel uitdrukken een rijkdom is”, dat „seks een eigen dynamiek en een bestaansreden heeft”, en „een uitdrukking van liefde is”.
Pornografie en masturbatie
De context waarin de paus die uitspraken doet, is echter net zo boeiend als die losse citaten zelf. Iets eerder in het groepsgesprek heeft Alejandra, een jonge Colombiaanse, zichzelf voorgesteld als online sekswerker. Zo snijdt de groep het thema pornografie en masturbatie aan, iets waartegen de zeer katholieke María uit Spanje flink protesteert. De paus besluit te modereren, door seks op zich te omschrijven als iets zeer positiefs, maar er ook aan toe te voegen dat pornografie „een mens niet helpt om verder te groeien”, en hij vergelijkt het met drugs.
De Spaanse documentairemakers hebben de tien jongeren zorgvuldig uitgekozen. Ze zijn tussen twintig en vijfentwintig jaar oud en omdat de voertaal het Spaans is, komen zij uit Spanje, Colombia, Peru, Argentinië en de VS. Er is ook één Spaanstalige jongeman uit Senegal bij, Khadim, de enige moslim. De rest is een mix van zeer devoot katholiek tot atheïstisch.
Lucía, een uitgetreden non uit Peru, zegt dat ze haar religieuze inwijding in de orde als een vorm van psychologisch misbruik ervoer. Ze trad niet alleen uit, maar is ook niet langer gelovig. Ze omschrijft zichzelf als „veel kalmer en ook veel gelukkiger”. Franciscus erkent dat ze in het klooster machtsmisbruik heeft meegemaakt, en dat afstand nemen van zo’n situatie het beste is. Wat betreft haar geloof zegt hij niet te zullen proberen haar op andere gedachten te brengen. Maar dan voegt hij toch toe dat er „zelfs nu iemand is die jou op je pad begeleidt”. Van Lucía oogst hij een stralende glimlach.
Recht op abortus
Milagros is dan weer een jonge Argentijnse die zeer actief is in haar parochie, en tegelijk het recht verdedigt op abortus. Waarom, vraagt ze de paus, praat de Kerk vrouwen die een zwangerschap laten onderbreken eigenlijk een schuldgevoel aan? De paus antwoordt dat hij priesters verzoekt om genade voor zulke vrouwen te tonen, en hen niet alleen te laten. „Maar”, zegt Franciscus, „dat is nog iets anders dan het ook te rechtvaardigen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/09/data35958810-d6a240.jpg)
Lees ook: Ook in Nederland hielden bisschoppen en kardinalen misbruik in stand
Juan, een jongeman uit Spanje, vindt het hypocriet dat de Kerk inzake abortus zo sterk het recht op leven verdedigt, maar nog steeds niet daadkrachtig strijdt tegen pedofilie. Hevig geëmotioneerd vertelt Juan als kind te zijn misbruikt in een school van Opus Dei. Zichtbaar geraakt slaat paus Franciscus zijn blik neer. De dader kreeg van een civiele rechtbank een zeer lichte straf, en de Congregatie voor de geloofsleer van het Vaticaan besloot de zaak te archiveren. De paus zegt dat hij de zaak opnieuw wil laten onderzoeken, en dat het nultolerantiebeleid dat hij invoerde ertoe leidde dat geestelijken en leken werden gestraft en er „overal priesters in de cel zitten”. Maar de misbruikcultuur is niet uitgeroeid, werpen de jongeren tegen.
Zij zijn openhartig – en dat is Franciscus zeker ook. Of hij zich ooit alleen heeft gevoeld? Uiteraard, zegt de paus, die toegeeft dat hij in het Vaticaan zijn familie in Argentinië mist: „Wij waren erg hecht.” Sommige jongeren tutoyeren hem, en iemand verwijst per vergissing naar hem als „de pastoor”. Franciscus blijft er allemaal niet bij hangen, zolang het gesprek met de jongeren maar over iets wezenlijks gaat. Het resultaat is een prikkelende, en soms zelfs spannende documentaire.
