UvA had ‘geen effectieve de-escalerende reactie’ op studentenprotesten tegen Gaza-oorlog, maar ‘ontsporing was vermoedelijk niet te vermijden’

Wie dacht dat Nederland alleen als importeur van drugs een belangrijke rol speelt in de wereld, heeft het mis. Nederland is namelijk ook een belangrijke spil in de internationale handel van de levensgevaarlijke en zeer verslavende synthetische drug kush, zo blijkt uit onderzoek van instituut Clingendael.

Kush is een drug die bestaat uit synthetische cannabis of nitazenen, zeer zware pijnstillers, vermengd met chemicaliën als aceton. Al een paar snippers van het spul zijn genoeg voor een high, zegt Kars de Bruijne van Clingendael. Hij werkte mee aan het onderzoek, dat in opdracht van de regering van Sierra Leone werd uitgevoerd. „Dealers vermengen de kush met tabak en vloei, zodat de gebruiker het kan roken. Binnen een paar sigaretten kan iemand verslaafd zijn.”

Het middel wordt veel gebruikt in Sierra Leone, maar treft inmiddels ook omliggende landen in West-Afrika. In Sierra Leone en Liberia is zelfs de noodtoestand afgekondigd vanwege de ‘drugsepidemie’. De Bruijne ging zelf ook naar Sierra Leone om te zien wat kush daar veroorzaakte.

Wat trof u daar aan?

De Bruijne: „Ik zag zelf welke maatschappij-ontwrichtende werking kush heeft. Iemand was bezig zichzelf te wassen op straat, maar stond opeens een halfuur lang verstijfd voor zich uit te kijken. Heel veel mensen, vooral jongeren, zijn verslaafd aan de drug en overlijden er uiteindelijk aan. Je ziet ze van kerngezond veranderen in skeletten. Binnen vrijwel elke familie die ik sprak hoorde ik verhalen over verslaafden of overledenen.”

„Het is niet te zeggen hoeveel kushgebruikers er in Sierra Leone zijn. Toen ik er was, zag ik veel jongeren die het gebruikten. Het begint al vroeg, soms bij twaalf jaar. Het is heel moeilijk om van kush af te kicken. Er zijn heel weinig behandelklinieken. Soms worden verslaafden gewoon een paar weken vastgezet zodat ze niet kunnen gebruiken. Ook door familieleden.”

Wie gebruiken kush?

„In Sierra Leone zijn er twee groepen gebruikers. De groep die al cannabis gebruikte en nu merkte dat kush sneller werkte, verslavender en bovendien goedkoper is. Dan is de stap snel gezet. De andere groep bestaat uit jongeren die aan de drugs raken door een gebrek aan maatschappelijk perspectief. Er is geen werk voor de jongeren en ze voelen zich geen onderdeel van de maatschappij; voor hen kunnen drugs als uitlaatklep werken. Het zet je hoofd uit. Je ontsnapt aan de realiteit.”

Kush komt via Nederland en het Verenigd Koninkrijk in Sierra Leone terecht, ontdekten jullie. Hoe kan dat?

„Nederland levert kant-en-klare kush. We hebben ook aanwijzingen dat er uitsluitend grondstoffen vanuit Nederland naar Sierra Leone gaan, net als uit China. Of de chemicaliën die nodig zijn voor kush in Nederland worden gemaakt, weten we niet.

„De leveringen gaan zowel over zee als via de lucht. Verpakt in containers, maar ook in koffers, tassen of kartonnen dozen. We hebben het wel eens aangetroffen in een auto, en in een vijfliterfles van een Nederlandse sapfabrikant. Kennelijk hebben of krijgen de handelaren de beschikking over dat soort verpakkingen. Of machines die zulke etiketten kunnen maken.”

Onlangs bleek dat de Nederlandse drugscrimineel ‘Bolle Jos’, veroordeeld voor onder meer cocaïnehandel, in Sierra Leone is. Justitie is al jaren naar hem op zoek. Is er een kans dat hij zich bezighoudt met de handel in kush?

„Dat weet ik niet, maar het lijkt me onwaarschijnlijk. De kushmarkt is echt anders dan de handel in cocaïne. De grootste lading kush die is onderschept was 300 kilo, tegen een straatwaarde van 3,5 tot 4 miljoen dollar. Dat is klein bier vergeleken met cocaïne.”

Wat moet er gebeuren om kushverslavingen tegen te gaan?

„Het is belangrijk dat de overheid in Sierra Leone energie steekt in het beperken van de schade, met ondersteuning van Nederland en het VK. Er is nu veel te weinig medicatie voorhanden voor gebruikers die een overdosis hebben gehad. Daarnaast zijn er te weinig behandelklinieken.

„De Nederlandse overheid moet ook naar de export richting het buitenland kijken. We moeten ervoor zorgen dat die gecontroleerd wordt zodat er minder drugs naar Sierra Leone gaan. Dat is in het belang van de hele regio. Anders dreigen dezelfde excessen te ontstaan in de landen eromheen.”

Delen

Mail de redactie

Eén grote chaos, de hele dag live te volgen via de tv-camera’s van de lokale nieuwszender AT5.

Welke lessen kun je leren uit de studentenprotesten van vorig jaar mei? Die vraag stelde de Universiteit van Amsterdam (UvA) aan adviesbureau Berenschot, die een reconstructie maakte van de hevige protesten op de universiteit als gevolg van het uitbreken van de oorlog in de Gazastrook in oktober 2023.

In aanloop naar de onlusten in mei kwamen studenten en docenten van de UvA meermaals samen op de campus. Zij eisten dat de universiteit de banden met Israëlische instellingen zou verbreken. De universiteit weigerde dit, waarna de situatie escaleerde en begin mei in meerdere universiteitsgebouwen vernielingen werden aangericht voor een schadebedrag van 4,1 miljoen euro.

Geen de-escalatie

Protesten op kleine schaal groeiden snel uit tot grotere demonstraties „waarop vanuit de UvA geen effectieve de-escalerende reactie is gevolgd”, luidt de belangrijkste conclusie uit het deze week gepubliceerde rapport. „De situatie liep daarna verder uit de hand en met de ingestelde crisisorganisatie is het niet gelukt om op een geweldloze wijze een einde aan de protesten en bezettingen te maken.”

De ontsporing was vermoedelijk niet te vermijden, schrijft het adviesbureau op basis van gesprekken met studenten, docenten, medewerkers, decanen en het College van Bestuur (CvB) en onderlinge communicatie. Wel zijn er door de UvA „een aantal keuzes gemaakt” die de situatie hebben beïnvloed.

Berenschot begint de reconstructie op 15 oktober 2023, als een aantal promovendi in een open brief stelt dat het CvB de situatie in het Midden-Oosten bagatelliseert en geen duidelijk standpunt inneemt. Daarna heeft het universiteitsbestuur volgens het adviesbureau „beperkt ruimte genomen” voor „meer dialoog en begrip en een luisterend oor voor het standpunt van een deel van de studenten en medewerkers”. Hiermee voelden demonstranten dat „geen recht” werd gedaan aan hun zorgen, waarna de situatie stilaan escaleerde.

Decentrale organisatie UvA

Het bestuur van de UvA stelde een crisisorganisatie in, maar die lukte het niet om „op een geweldloze wijze” een einde aan het groeiend protest te maken. Dat had volgens de externe onderzoekers te maken met de decentrale organisatie van de universiteit. Op incidenten werd per faculteit gereageerd, waardoor besluitvorming traag op gang kwam. En ook het overleg via WhatsApp werkte niet goed. „In hoog tempo werden personen toegevoegd of verwijderd, waardoor geen eenduidige lijn kon ontstaan.” Tot ongenoegen van de burgemeester, die op bepalende momenten moeite had om het universiteitsbestuur te bereiken.

De communicatie naar buiten verliep eveneens niet vlekkeloos. Zo hield de rector magnificus een interview met Nieuwsuur dat op donderdagavond, een dag na de barricade bij de Oudemanhuispoort, werd uitgezonden. Doel was de hele UvA-gemeenschap inhoudelijk informeren over het standpunt van het UvA-bestuur – dat het bestuur niet kan voldoen aan de eis om de banden te verbreken met Israëlische instellingen. Maar in de media ging het na dat interview vooral over de kwestie dat het CvB had gesproken met gemaskerde personen. Met als gevolg dat „de rest van de communicatieboodschap niet goed naar voren kwam”.

In een reactie op het Berenschot-rapport heeft het universiteitsbestuur laten weten de inhoud te bespreken met de Centrale Studentenraad en de Centrale Ondernemingsraad . „Het rapport vormt een belangrijke basis om als organisatie te reflecteren en te leren van deze ingrijpende periode.”

Delen

Mail de redactie

„Uit onszelf zoeken wij niet snel de publiciteit. Nu voelen we het als onze plicht om ons gezamenlijk uit te spreken.” Dinsdagochtend sloegen de president van de rechtbank Amsterdam, de hoofdofficier van justitie en de deken van de Amsterdamse orde van advocaten alarm via een opiniestuk in De Telegraaf. ‘De rechtsstaat kalft af’, luidt de kop boven het gezamenlijke artikel van de ‘togadriehoek’ waarin Bart van Meegen, René de Beukelaer en Jacqueline Schaap hun zorgen uiten over het verstoorde evenwicht tussen de rechtsprekende, wetgevende en uitvoerende macht. Signalen te over van problemen met de rechtsstaat: van gebrekkige financiering, kritiek van politici op rechterlijke uitspraken en burgers die op sociale media tekeergaan. „Wij moeten die afkalving met zijn allen tegengaan”, licht rechtbankpresident Bart van Meegen toe in gesprek met NRC.

Hoe komt u tot de opmerkelijke stap van een gezamenlijk opiniestuk?

„Gesprekken met collega’s uit Oost-Europese landen hebben ons geleerd dat de afkalving van de rechtsstaat in kleine stapjes gaat. Ze hebben ons ook doen beseffen dat we ons daarover moeten uitspreken en niet lijdzaam moeten afwachten tot het te laat is. In Nederland is al enige tijd sprake van een sluipend proces van het inperken van de rechtsstaat.”

Waar ziet u die inperking van de rechtsstaat dan precies?

„Op heel veel terreinen, zoals de langjarige slechte financiering van sociale rechtshulp en de verhoging van griffiekosten waardoor het duurder is geworden om naar de rechter te gaan. Daardoor komt de toegang tot het recht in het geding voor mensen die het niet kunnen betalen. Het aantal advocaten in de sociaal advocatuur daalt al jaren wat een gevaar is voor de rechtsbescherming van de burger aan de onderkant van de samenleving. Er dient echt snel structurele financiering te komen om ervoor te zorgen dat het aantrekkelijker wordt om een advocatenpraktijk in de sociaal advocatuur te kunnen voeren.

„Maar we zien het bijvoorbeeld ook bij de politieke discussies over de invoering van minimumstraffen. Die perken de ruimte voor de rechter in. Dat speelt onder meer rond verkrachting waar de roep is om in elke zaak een forse straf op te leggen. Het beeld is misschien dat mannen met een bivakmuts uit de bosjes springen, maar dat is bijna nooit het geval. Dit soort zedendelicten vindt vaak in het uitgaansleven plaats of als een relatie wel of niet aan is. Het is dan heel belangrijk dat de rechter ruimte heeft om goed feitenonderzoek te doen en rekening te houden met de persoon van de verdachte.”

Gesprekken met collega’s uit Oost-Europese landen hebben ons geleerd dat de afkalving van de rechtsstaat in kleine stapjes gaat

Die ruimte heeft de rechter toch? Minimumstraffen voor zedenmisdrijven zijn vooralsnog slechts een idee.

„In dit geval wel, maar de ruimte voor de rechter wordt op meer manieren ingeperkt. Deze maand heeft het OM nog tot uitdrukking gebracht dat het alle strafzaken voor feiten waarop maximaal zes jaar celstraf staat, zelf buiten de rechter om met een strafbeschikking af gaat doen. Dat is een onwenselijke ontwikkeling, want daardoor worden een heleboel strafzaken afgehouden van een onafhankelijke rechter die op een transparante, toetsbare wijze een strafproces doorloopt.”

Jullie schrijven dat kritiek van politici het vertrouwen in onpartijdige en onafhankelijke rechters ondergraaft. Waar doelen jullie dan op?

„Rechters voeren overheidsmacht uit en daarom is het belangrijk dat ze controleerbaar zijn. Vandaar ook dat de rechter zijn vonnis motiveert. Inhoudelijke discussie over dat vonnis hoort erbij, fair enough. Waar het over de schreef gaat, is als het vervolgens over de persoon van de rechter gaat en die rechter wordt weggezet, bijvoorbeeld als wereldvreemd.”

Van Meegen verwijst naar de drie kortgedinguitspraken van donderdagavond waarin een van zijn rechters een streep zette door het inreisverbod dat minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) oplegde aan drie ‘haatpredikers’ die bij de Ramadan Expo in Utrecht zouden komen spreken. Die verboden waren volgens de rechter niet-deugdelijk gemotiveerd. De uitspraken leren dat uit de ‘quick scan’ van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, waarop Faber zich mede baseerde, nota bene bleek dat de mannen „niet voldoe[n] aan de criteria voor een extremistische spreker”. Na de uitspraak werden de naam en foto’s van de rechter en zijn bij een mensenrechtenorganisatie werkende partner veelvuldig op X gedeeld. De rechtbank Amsterdam nam daar fel afstand van en deed aangifte.

Waarom bent u hier zo bezorgd over?

„Na die uitspraak werd onder meer door politici het beeld in stand gehouden dat sprake was van extremistische sprekers, terwijl de rechter het besluit van de minister heeft getoetst en juist constateert dat de minister en NCTV dat niet hebben vastgesteld. Politici blijven echter dit frame herhalen waarmee een ongezonde dynamiek ontstaat en het oordeel van de rechter wordt teruggebracht tot ‘ook maar een mening’.”

Waar het over de schreef gaat, is als de rechter wordt weggezet als bijvoorbeeld wereldvreemd

Een van die politici is JA21-senator Nanninga die op X de volledig naam van de rechter noemde en in de discussie die ontspon zei: „ik ben niet degene die drie promotors van pedofilie, slavernij, racisme en jodenhaat binnenlaat he moppie?” Spreekt u zo iemand als Nanninga daarop aan?

„Ik heb geen contact met politici over het algemeen, ook niet met Annabel Nanninga. Ons opiniestuk is een oproep naar allemaal. Het gaat over eerlijkheid en rechtvaardigheid. Als we die waarden belangrijk vinden moeten we respectvol met elkaar omgaan om ze tot wasdom te laten komen.”

U heeft hierover zowel een verklaring uitgebracht áls aangifte gedaan van doxing, dat sinds vorig jaar strafbaar is. Is die aangifte wel kansrijk aangezien bij doxing doorgaans adresgegevens en telefoonnummers worden verspreid, wat hier niet gebeurde?

„Door het naar buiten te brengen hebben we een grens willen stellen. Wij vinden dat het niet acceptabel dat een rechter en zijn gezin op sociale media bedreigd worden omdat hij zijn werk doet. Door zo in de persoonlijke levenssfeer van de rechter te komen wordt een grens overschreden. Wij denken wel degelijk dat sprake is van een strafbaar feit, want anders hadden we geen aangifte gedaan. Of dat zo is zal, als het tot vervolging komt, niet door de rechtbank Amsterdam maar een andere rechtbank beoordeeld worden.”

Delen

Mail de redactie