N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Kort geding Volgens de Amsterdamse rechtbank wordt het gedrag van Buijs niet beschermd binnen de klokkenluidersregeling, maar gaat het „alle perken te buiten”.
Sociaal wetenschapper Laurens Buijs in de rechtszaal bij het door hem aangespannen kort geding tegen de Universiteit van Amsterdam. Foto Remko de Waal/ANP
Laurens Buijs zal niet terugkeren als docent bij de Universiteit van Amsterdam (UvA). Dat heeft de rechtbank van Amsterdam woensdag bekendgemaakt. Buijs verloor het door hem aangespannen kort geding, waarin hij stelde dat de universiteit de klokkenluidersregeling niet goed heeft toegepast en eiste beschermd te worden als klokkenluider. Volgens de rechtbank wordt het gedrag van Buijs niet beschermd binnen de klokkenluidersregeling, maar gaat het „alle perken te buiten”.
Buijs raakte eerder dit jaar in opspraak na een omstreden opinieartikel in studentenmagazine Folia, waarin hij schrijft dat de volgens hem geradicaliseerde ‘woke’ cultuur zijn universiteit bedreigt. Volgens hem is non-binariteit een „lege hype zonder wetenschappelijke basis”, maar ontbreekt de ruimte om daarover binnen de universiteit het debat aan te gaan. Critici van zijn anti-woke standpunten noemde hij op sociale media onder meer „monsters”, „extremisten”, „corrupt” en „levensgevaarlijk”.
Eind vorig jaar deed hij ook een klokkenluidersmelding bij de universiteit over „ernstige institutionele misstanden” bij de faculteit Maatschappij en Gedrag. De klokkenluidersregeling van de UvA schrijft voor dat een klokkenluider „op geen enkele wijze mag worden benadeeld in zijn positie of loopbaan en rechtsbescherming geniet”. De UvA nam in april afstand van de uitlatingen van Buijs en besloot hem op non-actief te zetten. Volgens Buijs had dat niet mogen gebeuren.
Wangedrag
De Amsterdamse rechtbank is het daar niet mee eens. Klokkenluiders moeten volgens de rechter alleen beschermd worden tegen maatregelen die een direct gevolg zijn van de klokkenluidersmelding. Bij Buijs is dat niet het geval: de onderzoeker „heeft op de man gespeeld, zich zeer beledigend uitgelaten en portretfoto’s van zijn ‘tegenstanders’ op Twitter gezet, met diskwalificerende teksten”. Met dit gedrag heeft hij basale gedragsregels overtreden, ook als rekening gehouden wordt met de gespannen situatie waarin Buijs zich bevindt. „Het doen van een klokkenluidersmelding is geen vrijbrief voor wangedrag.”
Bovendien heeft Buijs geen enkele zelfreflectie getoond, concludeert de rechter. „Hij heeft iedere verantwoordelijkheid voor de escalatie van het conflict van de hand gewezen.”
Ademhalingsgoeroe Wim Hof, internationaal bekend als The Iceman, heeft miljoenen volgers en een buitenissig leven dat zich leent voor een biopic. Die zou er ook komen, maar maandag maakte Genesius Pictures aan de Volkskrant bekend dat de productie van een film over het leven van de ijszwemmer is stopgezet. Aanleiding zijn onthullingen over het privéleven van Hof.
Zijn ex-vrouw en haar drie kinderen, van wie de jongste van Hof is, beschuldigden hem zaterdag in een reconstructie in de Volkskrant van vernederingen, fysieke mishandeling en het afdwingen van seks bij haar in ruil voor zijn alimentatiebetalingen. Hun relaas wordt ondersteund door een veroordeling voor mishandeling, medische dossiers en verklaringen van meerdere therapeuten die bevestigen dat de vrouw en de kinderen in sessies spraken over deze duistere kant van Hof. Hij heeft vrijwel alle beschuldigingen ontkend en gaf de krant alleen een schriftelijke reactie, waarin hij spreekt van „leugens en manipulatie van de waarheid”.
Eerder was al bekend dat Hof de vier tienerkinderen uit zijn eerste huwelijk na de dood van hun moeder geregeld alleen liet, terwijl hij zich ‘onderwierp aan de elementen’ en bij zijn tweede echtgenote introk. De vier kinderen zijn inmiddels onderdeel van het bedrijf achter de zogeheten ‘Wim Hof-methode’. Zakelijk brein is zoon Enahm. Pogingen van NRC om met hem in contact te komen, liepen maandagmiddag op niets uit.
Ademhalingstechnieken
Wim Hof (65) verwierf bekendheid met stunts waarin hij zijn lichaam tot bovenmenselijke prestaties dwong, zoals het beklimmen van de Kilimanjaro met ontbloot bovenlichaam en het lopen van een marathon in de woestijn – zonder water. Een Vice-documentaire uit 2015 over de excentrieke recordbreker katapulteerde zijn ideeën en ademhalingstechnieken naar een wereldwijd publiek. Verscheidene onderzoekers registreerden een bepaald effect bij volgers van zijn methode, wat hem sterkte in het idee dat hij via ademhaling het autonome zenuwstelsel kon beïnvloeden.
Maar de Wim Hof-methode kwam ook negatief in het nieuws door fatale ongelukken. Nabestaanden van een zeventienjarige Amerikaanse, die verdronk nadat ze via ademhalingsoefeningen in het water buiten bewustzijn was geraakt, spanden een zaak tegen hem aan. De rechter achtte Hof niet aansprakelijk voor haar dood, bleek eerder dit jaar.
Lees ook
‘Het probleem van huiselijk geweld is gigantisch en speelt in alle lagen van de bevolking’
Nalatigheid
Wim Hof werd geboren als helft van een tweeling, maar op hem was niet gerekend. Oudere broer in het gezin uit Sittard (met negen kinderen), was de latere documentairemaker Rob Hof (Sporen uit het Oosten). Hij leeft in onmin met Wim. De Volkskrant meldde dat Rob zelfs aangifte heeft gedaan tegen zijn broer, vanwege roekeloze nalatigheid in diens methode. Volgens Rob Hof heeft dit al tot dertien doden geleid.
Nadat de Wim Hof-methode al tot bedenkingen had geleid, is het nu het privéleven van Hof dat hem achtervolgt. Hof gaf mishandeling van zijn oudste stiefkind in 2011 toe tegenover de politierechter, schreef de Volkskrant. Hij kreeg een taakstraf van 40 uur en een boete van 350 euro. „Ik zal hem wel een tik gegeven hebben”, zei hij later tegen de Kinderbescherming. Inmiddels spreekt hij, via een advocaat, tegenover de Volkskrant nog slechts van „een worsteling”.
Sinds 2013 hebben de kinderen van zijn ex-echtgenote Wim Hof niet meer gezien. Nadat de Britse productiemaatschappij hen een jaar geleden op de hoogte stelde dat er een film over Wim Hof zou komen, bekroop hen de vrees dat zijn privéleven daarin onwaarachtig zou worden verwerkt. Ze deden daarom hun verhaal bij de Volkskrant. De filmplannen – acteur Joseph Fiennes (onder meer The Handmaid’s Tale) zou de titelrol spelen in The Iceman – zijn tot nader order ‘on hold’ gezet.
Lees ook
Opnieuw een grote misbruikzaak in de muziekwereld. Wie is Sean ‘Diddy’ Combs?
Eerst bellen de misdadigers op, vrijwel altijd naar ouderen, en dit is ruwweg hun riedel: ‘Goedendag, u spreekt met de politie, er zijn inbrekers gearresteerd in uw buurt, ze zijn lid van een grotere bende die nog altijd actief is. En het geval wil: de verdachten droegen uw adres bij zich. De politie neemt graag het zekere voor het onzekere, wilt u zo goed zijn al uw kostbaarheden te verzamelen? Wij sturen zo snel mogelijk iemand bij u langs om ze op te halen. Bergen wij ze veilig op.’
En klaar bij hun deur staan ze, de zich een hoedje geschrokken ouderen. Alleen al in de laatste weken gaf een 68-jarige Zwollenaar op zijn drempel 2.500 euro af en een man van 81 uit Apeldoorn een euro of 8.000. Een ouder echtpaar uit Surhuisterveen stond behalve contanten sieraden af en in Molenschot, bij Breda, opende een dankbare vrouw van 86 de deur waarna ze haar juwelen overhandigde.
Ik baal er flink van maar zelfs een familielid van mij trapte er laatst in. Mijn oudtante van negentig
Het aantal geregistreerde incidenten dit jaar bedroeg eind augustus ongeveer 3.400, ruim zes keer zo veel als het totaal van vorig jaar. De meldingen komen overal vandaan, al spanden Oost-Nederland, de regio-Den Haag en Oost-Brabant de laatste weken de kroon.
De politie, de echte, slaat alarm. Ze plaatst matrixborden langs autowegen („Let op! Nepagent actief!”), meet de kwestie groot uit op de homepage van politie.nl en post berichten op LinkedIn, zoals vorige week een brigadier in Utrecht-Centrum, Peter Brons: „Echte agenten vragen nooit om geld, bankpassen en sieraden”, schreef hij. „Wees extra waakzaam als je ouderen in je omgeving hebt.”
Respect
Waarom zijn juist ouderen het mikpunt van dit bedrog?
Simpelste reden, zegt beleidsadviseur veiligheid Alex van Scherpenzeel van ouderenbond ANBO-PCOB, is dat die overdag vaak thuis zijn. „En ze wonen ook vaak alleen.” „Bovendien,” zegt hij, „ouderen hebben van oudsher meer respect voor de politie. Ze zijn gezagsgetrouwer.” Peter Brons, de agent van het LinkedInbericht, zelf 35 jaar oud, herkent dat. In zijn Utrechtse werkgebied is hij voortdurend onder de mensen en ouderen, zegt hij, bejegenen je anders. „Ze doen vriendelijker, bescheidener ook. Ze lijken soms bijna bezwaard om ons iets te vragen. Nou, vergeet dat maar bij jongere mensen.” Vroeger stond de wijkagent in hoog aanzien, zegt Brons: „Je paste wel op voor die agent, vertellen ouderen. Anders zwaaide er wat.”
Wat ook meespeelt, zegt Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en onderzoeker van het fenomeen ‘vertrouwen’, is dat veel ouderen zelf geregeld spontaan hulp ontvangen, ook van vreemden. Van Lange ziet het vaak: „Iemand die éven een oudere de weg over helpt, éven die boodschappentas draagt. Zo’n concrete, fijne ervaring schept vertrouwen en is veel bepalender voor iemands gevoel en gedrag dan, zeg, het abstracte gegeven dat ‘de maatschappij steeds individualistischer wordt’.”
Lees ook
Klopt, u spreekt met de bank. Ter controle: wat is uw pincode?
Hack
In werkelijkheid komt de politie, zoals brigadier Brons al schreef, natuurlijk nóóit aan de deur om juwelen en euro’s op te halen. Maar ja, eerst komt dat onrustbarende telefoontje en vaak stelt de misdadiger aan de andere kant van de lijn zich voor als een bestaande agent uit de omgeving.
Dus mocht een beoogd slachtoffer uit argwaan een naam checken: die van wijkagenten staan vaak open en bloot op politiewebsites. „Dat doen we juist om de afstand met de burger te verkleinen”, zegt woordvoerder van de landelijke politie Suzanne van de Graaf. Ook die poging tot nabijheid wordt door criminelen misbruikt. En de hack van contactgegevens van politieagenten vorige week is met het oog op de werkwijze van nepagenten „zorgwekkend”, zegt Van de Graaf.
Na het telefoontje wordt het slachtoffer amper tijd gegund. Een minuut of tien later, dan staat de nepagent al voor de deur. „Het verhaal van de crimineel rammelt natuurlijk”, zegt woordvoerder Van de Graaf, „maar tijd om te twijfelen, is er nauwelijks.”
Ouderen verzwijgen liever dat ze werden opgelicht, bang voor die ene vraag: hoe dóm kun je zijn?
„Joh,” zegt Van de Graaf en ze zucht, „ik baal er flink van, maar zelfs een familielid van mij trapte er laatst in. Mijn oudtante van negentig.” Bij haar belden ze niet op, vertelt ze, er stond meteen een nepagent voor de deur. Of ze wegens de vele inbraken in de wijk even wilde laten zien waar haar sieraden lagen. Of ze die wel netjes had opgeborgen. „Dát is aardig,” zei de oudtante, „wát een service.” En ze leidde de man naar haar slaapkamer. Toen ging haar telefoon in de woonkamer. Crimineel twee aan de lijn. Die hield de vrouw aan de praat, terwijl crimineel één zijn slag sloeg.
„Als je zo’n verhaal hoort of leest”, zegt hoogleraar Paul van Lange, „dan denk je: daar trap je toch niet in? Maar anderen hebben makkelijk praten. Voor hen is het verhaal een abstractie. Voor het slachtoffer niet.” Het slachtoffer stond namelijk oog in oog met meneer de nepagent. „En oogcontact”, zegt Van Lange, „dat associëren mensen vaak met vertrouwen. Met naar elkaar luisteren, elkaar helpen, al dat soort sociale vaardigheden. Je gaat dan héél snel mee in iemands verhaal.”
Lees ook
‘Ze denken: hé, wat een gezellig persoon. En dan blijkt het een oplichter’
Nepkleding
De nepagent aan de deur draagt bovendien vaak een politiepolo – een online op de kop getikt nepexemplaar dat nauwelijks is te onderscheiden van echt, zoals ook nepvoetbalshirts en nepmerkkleding het oog bedriegen. Zo’n politieshirt wekt vertrouwen. Peter Brons weet het maar al te goed. Oké, hij loopt nooit alleen in een politiepolootje – dat doen agenten helemaal niet, die lopen in volledig uniform of volledig in burger – maar voor het idee: mensen bekijken hem totaal anders als hij in vrijetijdskleding loopt, vertelt hij beeldend en met Utrechtse tongval. „Sommigen lopen denk ik zelfs met een boog om me heen, hahaha. Mijn haar is kortgeschoren en ik heb een tattoo sleeve op één arm. En ik loop graag in sportkleding. Als ik dan na mijn nachtdienst ’s ochtends mijn hond uitlaat – ik heb een old English bulldog, dat is een grote hond, zo’n atletische – dan zie ik de mensen kijken zo van: wat doet die tokkie hier, moet hij niet werken dan? En als ik werk en mijn uniform draag, bij het station van Utrecht bijvoorbeeld, dan komt de ene na de andere persoon naar mij en m’n collega’s toe. ‘Meneer, waar is het busstation? Meneer, ik moet naar de Dom, welke kant moet ik op? Vaak komen we nauwelijks weg daar. We lijken wel de VVV.’”
Sommige ouderen doorzien het bedrog. Ze gooien de deur dicht en bellen 112. Precies goed, zegt Peter Brons. „Dan kunnen wij razendsnel die kant op en hebben we nog pakkans.” Idealer nog is om te bellen direct na het bedrieglijke telefoontje. Dan kan de echte politie de nepsmeris misschien zelfs opwachten.
Sisser
In de eerste acht maanden van dit jaar hield de politie 176 verdachten aan. Vaker wint de oplichter. Ouderen staan hun geld, pinpas en sieraden keurig af. Daarna daalt het besef in. En met het besef de schrik: o nee wat heb ik gedaan? De oudtante van politiewoordvoerder Van de Graaf zei de eerste dagen nog dat ze blij was dat ze haar niets hadden aangedaan, dat het gelukkig met een sisser was afgelopen. Toen kwam de dreun. „Ze is in de war en is eigenlijk het liefst de hele dag thuis. Ze voelt zich onveilig.”
Veel slachtoffers schamen zich. Soms doen ze daarom geen aangifte, terwijl de politie het doen van aangifte juist toejuicht. Ouderen vertellen het verhaal ook lang niet aan iedereen in hun omgeving, bang dat die ene vraag ze voor de voeten wordt geworpen: hoe dóm kun je zijn? Tja, leg dat maar eens uit. Leg maar eens uit dat, toen die bel ging en je opendeed en in de vriendelijke ogen keek van die behulpzame, attente politieagent (‘Was iedereen maar zo attent!’), dat het toen helemaal niet leek te gaan om slimheid of domheid.
Knap mens die de deur dichtsmijt.
Lees ook
Hackers hebben grote onrust veroorzaakt na inbraak bij de Nationale Politie
„Ik vind het moeilijk te geloven”, zegt Wouter Mouton door de telefoon. De Belgische klimaatactivist die het Nederlandse nieuws haalde toen hij zichzelf in 2022 vastplakte aan Vermeers schilderij Het meisje met de parel in museum het Mauritshuis, „viel achterover” toen hij hoorde dat een rechter in Londen vrijdag aan klimaatactivisten tot twee jaar celstraf oplegde voor een vergelijkbare actie. „Twee jaar. Voor vreedzaam protest”, zegt Mouton. „Dat is ongezien in Europa.”
De Britse activisten, 20 en 22 jaar oud, hadden in 2022 soep gegooid naar het schilderij De zonnebloemen (1888) van Vincent van Gogh in de National Gallery. Het schilderij zelf bleef ongedeerd, aan de lijst werd voor 10.000 pond (bijna 12.000 euro) schade toegebracht. De rechter in Londen noemde de actie „extreem disproportioneel en misdadig idioot” en gaf de een twee jaar cel, de ander twintig maanden.
Waterkanonnen
Mouton voerde zijn actie net als de Britse twintigers onder de vlag van Just Stop Oil. Hij en zijn mede-activist uit het Mauritshuis hebben 23 dagen in voorlopige hechtenis gezeten in Nederland. In maart bevestigde het gerechtshof Den Haag in hoger beroep dat zij „laakbaar gedrag” hadden vertoond, waarvoor straf op zijn plaats was. Maar het hof woog mee dat van een sanctie voor zo’n actie een „ontmoedigende werking” (‘chilling effect’) zou kunnen uitgaan naar mensen die willen demonstreren, en besloot geen straf op te leggen.
Advocaat Willem Jebbink, die Mouton bijstond, vond de schuldigverklaring door het Hof teleurstellend. Maar die verbleekt bij het Britse vonnis, dat hij „schokkend” noemt. Hij wijst op een uitspraak van juli dit jaar, waarin een andere Londense rechter vier klimaatactivisten veroordeelde tot vier jaar, en eentje tot vijf jaar celstraf wegens een snelwegblokkade. De laatste veroordeelde was Roger Hallam, een van de oprichters van de internationaal vertakte klimaatorganisatie Exctinction Rebellion én van Just Stop Oil.
Jebbink kan zich niet voorstellen dat de Britse vonnissen standhouden in hoger beroep. Hij denkt dat advocaten zich niet alleen zullen baseren op eerdere uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, die aan demonstranten veel armslag geven, maar ook op een VN-verdrag, waarbij specifiek de rechtspositie van burgers die zich zorgen maken over milieu en klimaat wordt beschermd. De VN-rapporteur die bij dit Verdrag van Aarhus werd ingesteld leverde in februari dit jaar kritiek op de harde repressie van klimaatdemonstraties. Daarbij werd Nederland ook genoemd, en dan met name om de inzet van waterkanonnen tegen vreedzame demonstranten.
Theedrinken
Intussen vallen de verschillen tussen de uitspraken in de Europese landen op. In Italië werden vorig jaar drie activisten vrijgesproken die zichzelf hadden vastgeplakt aan het schilderij La Primavera van Botticelli in het Uffizi museum in Florence. „Een geweldig resultaat”, mailt advocaat Luigi Dell’Aquila, „niet alleen voor de drie jonge beklaagden, maar ook voor Italiaanse en Europese jurisprudentie”. Een datum voor het hoger beroep is nog niet vastgesteld.
Als de Britse rechter een chilling effect had beoogd, lijken de eerste reacties hem ongelijk te geven. Op dezelfde dag dat hij vonnis wees, liepen drie andere activisten de National Gallery binnen en gooiden soep naar twee versies van De zonnebloemen van Van Gogh, de versie van 1888 die ook doelwit was in 2022, en eentje uit 1889. Een van hen zei: „Toekomstige generaties zullen oordelen dat deze gewetensgevangenen aan de goede kant van de geschiedenis stonden.”
Advocaat Jebbink denkt dat de harde straffen in het Verenigd Koninkrijk kunnen leiden tot verharding bij activisten. „Je drukt klimaatactivisme niet de kop in met repressie.” Zijn cliënt Wouter Mouton zegt een bericht ter bemoediging te zullen sturen aan de Britse veroordeelden. Hij vreest dat er wel degelijk een ontmoedigend effect van harde straffen kan uitgaan. „Wij hebben een gezin en een baan. Ik zou ook liever thuis zitten en thee drinken. Ik vond het nogal wat om 23 dagen gevangen te zitten, terwijl wij alles hadden gedaan om schade te beperken. Wij demonstreren altijd geweldloos.”
Daar plaatst Wim Pijbes, oud-hoofddirecteur van het Rijksmuseum, een scherpe kanttekening bij. „In de eerste plaats zijn sommige schilderijen wel degelijk beschadigd geraakt. In de tweede plaats is de impact van zulke incidenten op het museumpersoneel, met name de beveiligers groot. Deze acties zijn absoluut niet geweldloos, het is een gemakkelijke en verwerpelijke vorm van aandachttrekkerij.”
Dat het om de aandacht te doen is, daar is Wouter Mouton duidelijk over. „Kijk naar de schilderijen die doelwit zijn geweest: De Schreeuw van Munch, de Primavera, Van -Goghs, Monets, Het Meisje met de Parel. Dat garandeert aandacht die je op een andere manier minder snel krijgt. Wij dienen een algemeen belang.” Mouton heeft sinds zijn hechtenis geen schilderijacties meer gedaan, maar, zegt hij „ik zie het mezelf toch nog wel doen”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/05/web-3105binbuijs.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/02/data96340179-7234f4.jpg)
