„We gaan ze bellen en jullie zullen hen allemaal horen.” De spanning, de blijdschap en opluchting hingen donderdag tastbaar in de lucht van het Oval Office in Washington, waar president Joe Biden familieleden ontving van de zestien zojuist met Rusland geruilde gevangenen. Hij zette zijn telefoon op de speaker. „Hoor je mij? Dit is je moeder”, zei Ella Milman tegen haar zoon, de Amerikaanse correspondent Evan Gershkovich, die nog maar twee weken geleden door Poetins rechters tot zestien jaar werd veroordeeld. „Ik mis je zo”, zei zijn zus Danielle giechelend van opwinding.
„Papa! Wat is het goed om je te horen”, snikte de dochter van de Russische politicus Vladimir Kara-Moerza in de hoorn, geflankeerd door haar blije moeder Jevgenia en zus. „Ik wist zeker dat ik zou sterven in de gevangenis. Ik kan niet geloven dat ik niet meer in de cel zit in Omsk, maar nu jouw stem hoor”, antwoordde haar vader met een stem vol ongeloof. De door Poetin tot 25 jaar cel veroordeelde en meermaals vergiftigde Kara-Moerza sprak daarop zijn dank uit aan president Biden. „Er is niets belangrijkers dan het redden van mensenlevens.”
Het lijkt een eeuwigheid geleden dat er goed nieuws kwam uit het Rusland van Poetin, waar critici worden vervolgd en monddood gemaakt. Binnen de Russische oppositie, zij die grotendeels in ballingschap leven en zich kunnen uitspreken, heerst sinds het nieuws van de ‘historische’ gevangenenruil dan ook een euforische stemming. „Duizenden mensen over de hele wereld hielden bijeenkomsten voor politieke gevangenen. Ze schreven brieven, organiseerden exposities en hielden zo de politieke gevangenen op de agenda. En altijd waren er ‘leunstoel-slimmerikken’ die blaatten: „‘Waarom? Hoe zal dat helpen?’ Maar zo is het dus. Demonstreer, schrijf, organiseer en heb geduld!”, schreef Leo-nid Volkov, de rechterhand van Aleksej Navalny, op X. Net als vele andere oppositieleden benadrukte hij dat nog talloze regime-critici onschuldig vastzitten in Rusland, onder wie Navalny’s drie advocaten Vadim Kobzev, Aleksej Lipster en Igor Sergoenin en de Amerikaanse docent Mark Fogel, die veertien jaar kreeg wegens cannabisbezit. Volgens tellingen van de Russische groep OVD-Info zitten nog 1.289 politiek gevangenen vast in Rusland.
Verdachte omstandigheden
Juist vanwege het ontbreken van Navalny draagt de gevangenenruil tussen Rusland en het Westen een zwarte rand. De Russische oppositieleider was oorspronkelijk sleutelfiguur in de onderhandelingen, die mede op touw waren gezet door de Bulgaarse meesterspeurder en Navalny’s vriend en bondgenoot Christo Grozev. Maar Navalny overleed afgelopen februari, plotseling en onder zeer verdachte omstandigheden, in een Russisch strafkamp. Daarmee leek de ruil, mede vanwege politieke aarzelingen in Berlijn, van de baan. „De moord op Navalny bracht een moreel dilemma mee: belonen we Poetin door hem, ondanks de dood van Navalny, de moordenaar [Vadim Krasikov, die in Duitsland een Tsje-tsjeense strijder had geliquideerd, red.] terug te geven? Of geven we prioriteit aan de vrijheid van tientallen onschuldig gevangen Russen en Amerikanen, onder wie onze collega’s Evan en Alsoe?”, citeerde onderzoekssite The Insider Grozev in een reconstructie. En zo gebeurde.
Dat de onderhandelingen toch voortgezet werden, is volgens president Biden te danken aan de gezamenlijke inspanningen van westerse bondgenoten. „Deze deal is het resultaat van een sterk staaltje diplomatie en van vriendschap”, sprak Biden donderdag opgetogen. Daarmee snijdt hij rivaal Donald Trump de pas af, die eerder gokte dat de Amerikaanse gevangenen niet vrij zouden komen voordat hijzelf dit najaar de presidentsverkiezingen zou hebben gewonnen. „Vladimir Poetin zal dat voor mij doen, maar niet voor iemand anders”, verkondigde Trump op zijn online platform Truth Social. Ook het idee dat Poetin liever Trump dan een democraat in de Oval Office ziet, lijkt met het succes van Biden achterhaald. Vlak voor Biden zich terugtrok, zei Poetin al hem te verkiezen boven de onvoorspelbare Trump. Met de ruil aan het einde van zijn presidentschap geeft Biden Kamala Harris een duwtje in de rug. Bovendien staat Poetin niet bekend om zijn langetermijnvisie en gaat hij liever voor de korte klap.
Rode loper op vliegveld
In Moskou presenteerde Poetin de ruil donderdag eveneens als een klinkende overwinning. Op de landingsbaan van het Moskouse vliegveld Vnoekovo onthaalde de president de acht vrijgelaten Russen met een rode loper. Want hoewel de geruilde Russen – onder wie hackers, fraudeurs en spionnen – nauwelijks bekendheid genieten onder de bevolking, vormt de ruil een belangrijk signaal aan zijn machtige veiligheidsdiensten dat hij hun hardwerkende mensen niet in de steek laat. Hij bedankte degenen die in overheidsdienst waren dan ook uitvoerig „voor hun loyaliteit aan de eed en hun plicht” en stelde hun onderscheidingen en „een gesprek over de toekomst” in het vooruitzicht.
Voor Poetin heeft de in Duitsland tot levenslang veroordeelde FSB-agent Vadim Krasikov een persoonlijke en symbolische waarde. Krasikov vermoordde in 2019 in het Berlijnse Tiergarten de Tsjetsjeens-Georgische oud-commandant Zelimchan Changosjvili, die in de Tweede Tsjetsjeense oorlog (1999-2009) vocht tegen Russische troepen en door Poetin als ‘terrorist’ was aangemerkt. Krasikov slaagde daarmee waar andere Russische hitmen eerder hadden gefaald. De moord gaf Poetin de mogelijkheid een deel van zijn langlopende rekening met Tsjetsjeense „verraders” te vereffenen. Poetin bedankte Krasi-kov direct na aankomst met een omhelzing.
Maar Poetin heeft nog een belangrijke reden om zoveel belangrijke westerse gevangenen op te geven, die golden als gijzelaars van zijn regime. Door zich van zijn ‘milde’ en pragmatische kant te laten zien, kan hij zijn beroerde reputatie opvijzelen en zich afficheren als iemand met wie te onderhandelen valt. Dat lijkt een strategie om de westerse verdeeldheid over onvoorwaardelijke steun aan Oekraïne te vergroten en aan te sturen op onderhandelingen over de beëindiging van de oorlog – uiteraard op Russische voorwaarden. De Russische topadvocaat Ilja Novi-kov sprak eerder deze week tegen nieuwssite Meduza onheilspellende woorden: „Ondanks de euforie moeten wij niet vergeten dat een ruil niet gratis is, geen overwinning van goed op kwaad. Voor de vrijheid van de één zullen anderen boeten. Wij weten alleen nog niet wie.”
