Uitermark wil de dienst voor topambtenaren hervormen, maar deskundigen zien vage oplossingen voor niet bestaande problemen

Posted on by admin

Het moet helemaal anders in de top van de ambtenarij, als het aan minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark (NSC) ligt. De Algemene Bestuursdienst (ABD), een poule van topambtenaren die om de paar jaar van functie veranderen, moet meer „rechtsstatelijk besef” en inhoudelijk vakmanschap worden bijgebracht, en de dienst wordt mogelijk ook fors ingekrompen. Oftewel, Uitermark wil versoberen én verbeteren, maar gaat dat wel samen?

De Tweede Kamer gaat donderdag over de hervormingsplannen van de ABD in debat. De plannen van minister Uitermark zijn in lijn met de brede bezuiniging van het kabinet op de Rijksoverheid. Ieder ministerie moet de komende jaren structureel 22 procent aan budget inleveren voor een „efficiëntere en effectievere” overheid, zo schreef het ministerie van Binnenlandse Zaken eerder. Dat zal niet gaan zonder het personeelsbestand in te krimpen.

NSC-minister Uitermark heeft de ABD in het vizier omdat de dienst onder vuur kwam te liggen na de Toeslagenaffaire. Onder leiding van topambtenaren op het ministerie van Financiën werd een grootschalige fraudejacht op toeslagenouders geopend. Toenmalig NSC-leider Pieter Omtzigt stelde in het verkiezingsprogramma van 2023 daarop zelfs voor om de ABD compleet op te doeken. Topambtenaren moesten alleen nog worden geselecteerd op basis van „affiniteit” en „(ervarings-)deskundigheid” op het betreffende beleidsterrein.

Ook het roulatiesysteem binnen de ABD kreeg steeds meer kritiek. Topambtenaren worden geacht eens in de zeven jaar te wisselen van functie. Zo wordt de uitwisseling van kennis en contacten tussen ministeries warm gehouden, is het idee. Dat roulatiesysteem werkte echter iets te goed. Nog geen derde van de topambtenaren bleef in zijn vorige functie een periode van vijf jaar zitten. Hierdoor kampten de ministeries met een gebrek aan ervaring, bleek uit een analyse van NRC in 2020. De angst bestond dat hierdoor ook vakinhoudelijke kennis op de departementen te snel verloren ging.


Lees ook

Onervaren topambtenaren zijn funest voor kwaliteit bestuur

De meeste topambtenaren bij ministeries zitten minder dan drie jaar op hun plek

Uitermark onderzoekt nu meerdere scenario’s om de ABD te versoberen. In het meest vergaande scenario wordt de dienst teruggebracht van in totaal 1966 topambtenaren naar nog maar 716. De minister wil de ABD tegelijkertijd hervormen om na meerdere overheidsschandalen „het vertrouwen van de burger in de overheid terug te winnen”, schreef Uitermark eerder. Door bij het opleiden van topambtenaren meer te focussen op „rechtsstatelijk besef, vakinhoudelijke kennis en ambtelijk vakmanschap”, denkt de minister dit te kunnen bereiken.

‘Probleem dat niet bestaat’

Deskundigen zijn kritisch en sceptisch over de plannen van Uitermark. Mirko Noordegraaf, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht, stelt dat de focus bij de ABD al veel minder ligt op het snel rouleren van topambtenaren. De gemiddelde verblijfsduur van topambtenaren is sinds 2019 inderdaad enigszins verbeterd, blijkt uit een evaluatie van een visitatiecommissie. In 2019 zaten topambtenaren gemiddeld 4,3 jaar op hun plek, in 2023 was dat gestegen naar 4,7 jaar.

„Kijk bijvoorbeeld naar Kim Putters”, zegt Noordegraaf. Putters mocht twee jaar langer dan gebruikelijk, van 2013 tot 2022, directeur blijven van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). „Het laat zien dat het roulatiesysteem niet meer die harde grenzen van vroeger kent”, aldus Noordegraaf.

Bovendien is de ‘nieuwe’ nadruk op ambtelijk vakmanschap en inhoudelijke kennis volgens deskundigen te simpel: het doet tekort aan de kwaliteit van de ABD. „Niemand zal hierover zeggen: wat een slecht idee, daar ben ik op tegen”, zegt oud-topambtenaar Roel Bekker, onder meer voormalig secretaris-generaal bij het ministerie van Volksgezondheid. Maar het wekt volgens hem de suggestie dat binnen de topambtenarij op dit moment een gebrék aan kennis en vakmanschap is.

Ik ben nog nooit een topambtenaar tegengekomen die geen idee had hoe de rechtsstaat werkt

Martijn van der Steen
bijzonder hoogleraar bestuurskunde

Ten onrechte, zegt Noordegraaf. „Voor goed leidinggeven heb je niet alleen vakinhoudelijke kennis nodig.” De hoogleraar onderzocht in 2020 in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken de staat van de ABD. Op zijn advies is een uitgebreide aanpak voor de selectie van topambtenaren uitgerold: er wordt niet alleen naar vakinhoud gekeken, maar ook of de persoon in de context van de functie past. Een topambtenaar in de jeugdzorg zou bijvoorbeeld zowel kennis van jeugd als van relaties met gemeenten moeten hebben.

De extra focus op rechtsstatelijk besef doet bij experts ook de wenkbrauwen fronsen. „Het is een oplossing voor een probleem dat niet bestaat”, zegt Martijn van der Steen, bijzonder hoogleraar bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit. Hij was hoofdonderzoeker van de visitatiecommissie die de ABD in 2023 evalueerde. „Ik ben nog nooit een topambtenaar tegengekomen die geen idee had hoe de rechtsstaat werkt, of niet wist hoe wetgevingsprocessen werken.”

Dat betekent volgens hem en Noordegraaf niet dat er niets te verbeteren is. Zo heeft de dienst een slag te slaan als het gaat om diversiteit, zeggen ze. Hoewel de genderbalans al iets verbeterd is – in 1995 was nog maar 3 procent van de ABD’ers vrouw, in 2023 was dit 46 procent – blijft de werving van topambtenaren met diverse culturele achtergronden nog achter. Daar ligt volgens Van der Steen een grote uitdaging voor de ABD. „Maar een versoberingsronde gaat dat niet oplossen.”

Cosmetische ingreep

De deskundigen zien de plannen van Uitermark vooral als een cosmetische ingreep: van buitenaf lijkt er veel te veranderen, zonder dat er wezenlijk iets verbetert. Zo blijft het onduidelijk hoeveel geld de versobering zal opleveren. De ambtenaren die straks mogelijk niet meer onder de ABD vallen, verliezen namelijk niet hun baan.

Volgens Martijn van der Steen zijn de opbrengsten onduidelijk, maar staat er door de hervormingsplannen wel iets op het spel, namelijk de wisselwerking tussen beleid en uitvoering. Topambtenaren die nu rouleren tussen ministeries en uitvoeringsorganisaties als DUO nemen hun kennis en ervaring mee als zij van functie wisselen. Maar als deze ambtenaren straks geen deel meer uitmaken van de ABD, valt deze vanzelfsprekendheid volgens Van der Steen weg. Terwijl minister Uitermark in de aankondiging van de hervormingsplannen stelde dat uitvoering juist centraal moet staan in het werk van topambtenaren.

Van der Steen vindt Uitermarks plannen dan ook vooral paradoxaal. „Ze wil het vertrouwen van de burger terugwinnen, maar die burger gaat er weinig van merken als topambtenaren alleen een dagje een extra module rechtsstatelijk besef krijgen.”


Lees ook

Hoge ambtenaren bezorgd over samenwerking met politiek, topoverleg bij Rutte

Topambtenaar Gert-Jan Buitendijk in 2020 op de roltrap in de Tweede Kamer. Hij maakt zich zorgen over de samenwerking met de politiek.

Related Posts

Kabinet wil nieuw stikstofdoel verleggen naar 2035

Het kabinet wil dat de landbouw, industrie en het verkeer in 2035 half zoveel stikstof uitstoten als nu het geval is. Dat bevestigen ingewijden in Den Haag tegenover NRC na berichtgeving van De Telegraaf en het AD. Dit nieuwe doel zou in de plaats komen van het huidige stikstofdoel, dat stelt dat in 2030 nog maar in de helft van de natuurgebieden te veel stikstof neer mag komen.

Minister van Landbouw, Femke Wiersma (BBB), presenteert vrijdag de nieuwe stikstofplannen van het kabinet, waar premier Dick Schoof met een werkgroep van twaalf bewindslieden de afgelopen tijd aan heeft gewerkt. Woensdag meldde De Telegraaf echter al dat het kabinet voornemens was tot het instellen van dit nieuwe doel.

Volgens bronnen van NRC zou de werkgroep 2035 als deadline „uitvoerbaarder” en „realistischer” vinden dan 2030. Eerder dit jaar oordeelde de rechter nog dat het kabinet het 2030-doel moet halen, op straffe van een dwangsom van maximaal 10 miljoen euro.

Bufferzone

Dat de deadline op 2035 komt te liggen, betekent volgens de bronnen niet dat de uitstoot niet nú al omlaag moet. Het kabinet is bijvoorbeeld van plan om een „bufferzone” van 250 meter in te stellen rondom stikstofgevoelige natuurgebieden. Bedrijven in die zone zouden moeten verduurzamen, verplaatsen, krimpen of stoppen.

De provincie Gelderland besloot in maart al op eigen houtje tot het instellen van zo’n bufferzone, in dit geval van 500 meter. Daarbinnen moet de stikstofuitstoot over 10 jaar van de provincie met 60 tot 70 procent omlaag. Uit een eerste inventarisatie zou blijken dat 357 boerenbedrijven in Gelderland binnen zo’n bufferzone liggen.

Volgens persbureau ANP zouden landelijk zo’n 1800 bedrijven binnen 250 meter van een stikstofgevoelig natuurgebied liggen. Het kabinet schat zo’n 4 tot 7 miljard euro nodig te hebben om de uitstoot van die bedrijven terug te dringen. Waar dat geld vandaan moet komen, wordt volgens de bronnen van NRC pas duidelijk rond Prinsjesdag, als het Kabinet de miljoenennota presenteert.

Lees ook

Een snelle uitweg uit de stikstofcrisis is er niet

De westelijke Veluwe, hier een deel van landbouwdorp Kootwijkerbroek, is een van de Natura2000-gebieden met de hoogste stikstofdeposities van Nederland.


Onderzoek naar WEF-oprichter Klaus Schwab om financieel wangedrag

Het World Economic Forum (WEF) stelt een onafhankelijk onderzoek in naar oprichter Klaus Schwab en zijn vrouw Hilde vanwege vermeend financieel wangedrag. Dat bevestigt de organisatie in een verklaring na berichtgeving van de Amerikaanse zakenkrant The Wall Street Journal.

Het WEF is vooral bekend van de gelijknamige bijeenkomst in de Zwitserse stad Davos. Daar komen ieder jaar leiders uit de politiek, financiële sector en zakenwereld bijeen. Schwab, nu 87, richtte het WEF op in 1971 en was gedurende ruim vijftig jaar het gezicht van de organisatie. Nadat hij in 2020 een plan voor het post-Covid-tijdperk presenteerde met de titel The Great Reset, werd de Duitser het doelwit van allerlei complottheorieën.

Het onderzoek volgt op een anonieme brief van een groep klokkenluiders; The Wall Street Journal zegt over een kopie van de brief te beschikken. Volgens de krant beschuldigen de klokkenluiders Schwab er onder meer van dat hij geld van de organisatie heeft gebruikt om te betalen voor privémassages in hotels. Ook zou hij werknemers duizenden dollars voor hem hebben laten pinnen.

Nep-afspraken

Zijn vrouw Hilde, die ook voor het WEF heeft gewerkt, zou nep-afspraken over de hele wereld hebben ingepland zodat ze op kosten van het WEF luxe reizen en verblijven kon boeken.

De auteurs van de brief zouden verder hun zorgen hebben geuit over Schwabs behandeling van vrouwelijke werknemers. Onder zijn leiding zou seksueel grensoverschrijdend gedrag en discriminatie decennialang hebben kunnen voortbestaan, schrijft WSJ.

Lees ook

‘Predikant van het globalisme’, dankbaar personage in complottheorieën: wie is Klaus Schwab, de man achter het World Economic Forum?

Klaus Schwab tijdens de 54ste editie van het World Economic Forum in Davos.

In 2024 berichtte de krant ook al eens over de klachten van grensoverschrijdend gedrag bij het WEF. In mei dat jaar stopte Schwab als bestuursvoorzitter, maar hij bleef wel betrokken als voorzitter van de Raad van Toezicht. Oorspronkelijk zou hij die rol tot 2027 vervullen, maar maandag maakte hij plots bekend per direct te stoppen.

Nog niet bewezen

In de verklaring schrijft het WEF nu dat de andere toezichthouders zich „unaniem” achter het besluit hebben geschaard om een onderzoek tegen Schwab in te stellen. In de Raad van Toezicht van het WEF zitten onder meer voorzitter van de Wereldbank Ajay Banga, voormalig Amerikaans vicepresident Al Gore, BlackRock-directeur Laurence Fink en voorzitter van de Europese Centrale Bank Christine Lagarde.

„Hoewel het Forum deze beschuldigingen serieus neemt, benadrukt het dat ze nog niet bewezen zijn, en zal het wachten op de uitkomst van het onderzoek voordat er verder commentaar wordt gegeven”, aldus de verklaring. Tegenover WSJ ontkent Schwab via een woordvoerder de aantijgingen en dreigt hij met stappen tegen degenen die hem beschuldigen.

Zelf zegt Schwab dat hij terugtreedt om meer tijd met zijn gezin door te brengen. Zijn rol als voorzitter van de Raad van Toezicht wordt tijdelijk waargenomen door voormalig Nestle-topman Peter Brabeck-Letmathe.


Onvrede bij Gaza-activisten over samenstelling ministeriële werkgroep tegen antisemitisme

De eerste vergadering is nog maar net geweest, maar de nieuwe Taskforce Antisemitismebestrijding van het ministerie van Justitie trekt nu al vuur. Activisten en critici van Israël maken bezwaar tegen de „eenzijdige” samenstelling van de groep, en de rol van enkele leden.

Zij vrezen gelijkstelling van protesten tegen de oorlog in Gaza met antisemitisme en een chilling effect op demonstraties aan universiteiten, zoals is gebeurd in Amerika. Ook maken ze bezwaar tegen wat zij zien als pro-Israëlische vooringenomenheid van organisaties die zijn vertegenwoordigd in de Taskforce.

Een van de leden, Mirjam van Praag, hoogleraar ondernemerschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam, maakte kort na haar toetreden tot de Taskforce bekend dat zij komend jaar ook gasthoogleraar wordt aan de Universiteit van Tel Aviv, waar ze in de jaren negentig studeerde. In NRC hekelde Van Praag eerder de „onveilige situatie” voor Joodse studenten aan Nederlandse universiteiten.

Op sociale media wekte haar nevenfunctie verbazing. De universiteit van Tel Aviv (TAU) is een van de instellingen die aan Nederlandse universiteiten nu omstreden zijn. Commissies van de universiteiten van Tilburg en Nijmegen hebben geadviseerd de samenwerking met Tel Aviv te bevriezen omdat de instelling nauwe banden heeft met de Israëlische defensie. De besturen van de universiteiten moeten daar binnenkort een besluit over nemen.

Opstappen

De nevenfunctie van Van Praag „lijkt me een goed moment om uit de Taskforce te stappen”, meent communicatieadviseur Wim Datema op LinkedIn. Hij is van het Utrechtse burgerinitiatief New Neighbours, dat zich inzet voor mensenrechten en onder meer betrokken was bij sit-ins tegen de Gaza-oorlog.

Justitie laat in een reactie weten dat het de leden van de Taskforce „vrij staat om naast hun rol in de taskforce ook andere nevenfuncties te bekleden”. Van Praag zelf verwijst naar de voorzitter, die verwijst naar het antwoord van de minister.

Haar nevenfunctie staat volgens het ministerie het werk voor de Taskforce niet in de weg: die „adviseert of besluit niet over de samenwerking van Nederlandse universiteiten met Israëlische instellingen. Ook binnen de reikwijdte van de Taskforce is van het beoordelen van universiteiten geen sprake”, aldus het departement. Voorstellen moeten gericht zijn „op de sector als geheel en niet per individuele instelling”.

Niettemin maken docenten die kritiek uiten op de oorlog in Gaza zich zorgen. „Het CJO en het CIDI hebben zich heel negatief uitgelaten over universiteiten die kritisch zijn over Israël”, zegt rechtssocioloog Jeff Handmaker, hooddocent aan de Eramus Universiteit en geregeld in de media bij acties over Gaza. Handmaker vreest dat kritiek op Israël door de Taskforce wordt bestempeld tot antisemitisme, schreef hij deze week in een opiniestuk in Trouw. „Net als in andere landen kan een taskforce antisemitismebestrijding alleen maar een bedreiging voor essentiële democratische vrijheden betekenen”, aldus Handmaker en filosoof Anya Topolski van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Samenwerking verbreken

De Taskforce, begin dit jaar ingesteld door minister Van Weel (Justitie en Veiligheid, VVD), is een reactie op een reeks van demonstraties in universiteitssteden en sit-ins op NS-stations sinds het begin van de oorlog in oktober 2023. Studenten en docenten aan universiteiten eisen dat hun instellingen de samenwerking met Israëlische partners verbreken.

Onder voorzitterschap van Jaap Smit, oud-commissaris van de koning in Zuid-Holland, moet de Taskforce binnen een jaar „gerichte voorstellen” doen voor de veiligheid van Joodse studenten, over „het weren van antisemitische sprekers” in het hoger onderwijs en over protesten „op ov-stations”.

New Neighbours, in Utrecht mede betrokken bij sit-ins, heeft bezwaar gemaakt tegen de deelname van NS-president-directeur Wouter Koolmees aan de Taskforce. Dat „stigmatiseert rechtmatig protest”, vinden zij, omdat het een relatie legt tussen de sit-ins en antisemitisme. Volgens de groep is antisemitisme bij de sit-ins „een absolute no-go”.

Voorzitter Chanan Hertzberger van het Centraal Joods Overleg (CJO), die ook is benoemd in de Taskforce, protesteerde na een sit-in eind 2023 bij burgemeester Sharon Dijksma (PvdA) van Utrecht tegen de „antisemitische wanvertoning” op het station Utrecht Centraal.

Een woordvoerder van de NS laat weten dat de brief van New Neighbours aan Koolmees „in goede orde is ontvangen” en dat „een nette brief is teruggestuurd, waarin een aantal aantijgingen zijn verworpen”. De organisatie wil met de groep in gesprek gaan, aldus de woordvoerder.

Burgemeester Dijksma heeft de gemeenteraad begin april laten weten „geen beperkingen” te zullen opleggen aan sit-ins op Utrecht Centraal. Haar ervaring tot nu toe is dat die „vreedzaam verlopen en het contact met de organisatie goed is”.

Andere leden van de Taskforce zijn emeritus-hoogleraar strafrecht Tineke Cleiren, consultant en oud-CIDI-bestuurder René Glaser, collegevoorzitter Rianne Letschert van Maastricht University, burgemeester Ton Heerts van Apeldoorn en plaatsvervangend korpschef Nationale Politie Wilbert Paulissen. Ook lid is econoom Eddo Verdoner, nu Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) en eveneens oud-bestuurder van CIDI en CJO.

Het ministerie zegt dat gekozen is voor personen met „ruime bestuurlijke en politieke ervaring en eigen expertise”. Ook zal een beroep worden gedaan op „wetenschappelijke expertise op het gebied van antisemitisme”. Voorstellen van de Taskforce moeten passen binnen „bestaande wet- en regelgeving”.

In de VS hebben tal van universiteiten onder druk van de regering-Trump taskforces ingesteld om per instelling anti-Joodse incidenten op de campus te onderzoeken. Trump heeft bevindingen van taskforces gebruikt om universiteiten te dwingen hun beleid en onderwijs aan te passen. De visa van honderden internationale studenten zijn ingetrokken, enkele zijn uitgezet.