Er vielen grote woorden in de Tweede Kamer dinsdag over Amerika, Oekraïne en de veiligheid van Europa. VVD-fractieleider Dilan Yesilgöz sprak van een „historische omwenteling”, anderen gebruikten liever het Duitse Zeitenwende. Neville Chamberlain werd tegenover Winston Churchill gezet.
Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) spande de kroon en vergeleek de Europese afwezigheid bij de Amerikaans-Russische onderhandelingstafel met woorden van de Franse gezant Melchior de Polignac in 1712 in Utrecht tegen de Nederlanders over een einde aan de Spaanse Successieoorlog: „We zullen onderhandelen over u, bij u, zonder u.”
De Tweede Kamer debatteerde dinsdag over de geopolitieke aardverschuiving die de regering-Trump in gang heeft gezet. Rotsvaste waarden bleken ineens minder zeker. Dilan Yesilgöz – fractievoorzitter van een partij die de transatlantische band als een van de belangrijkste geloofsartikelen koestert – moest toegeven dat Europa nu zélf verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn veiligheid. De VVD wil nog steeds geen Europees leger, zei ze op vragen van onder meer Laurens Dassen (Volt). En de VVD wil ook liever geen Europese leningen (‘Eurobonds’) voor extra defensie-uitgaven, maar intussen had Yesilgöz het toch maar even gezegd: „Het moet voor onze veiligheid niet uitmaken wie er in het Witte Huis gekozen is.”
Debat op scherp
Maandag al had PVV-leider Geert Wilders het debat op scherp gezet op X: geen instemming met Nederlandse deelname aan een Europese vredesmacht in Oekraïne, waarover minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) en premier Schoof zich welwillend hadden getoond. Daarmee nam Wilders een minderheidspositie in: een meerderheid van de Kamer stemde dinsdag vóór een motie van D66 en de VVD waarin het kabinet tot een „constructieve houding” wordt opgeroepen over een eventuele vredesmacht.
Bij een kabinetscrisis over Oekraïne heeft Wilders weinig te winnen
Voor de VVD was steun voor Oekraïne een kroonjuweel in de kabinetsonderhandelingen. Yesilgöz benadrukte dat door nog voor de start van het debat haar handtekening te zetten onder een gezamenlijke motie met – nota bene – GroenLinks-PvdA.
Hierin wordt het kabinet opgeroepen vast te houden aan deze afspraken en „op zo kort mogelijke termijn” hiervoor „benodigde middelen” vrij te maken. Extra financiële steun voor Oekraïne – Wilders had zich er vorige maand op X nog over opgewonden.
Maar in het zicht van een Kamerbrede meerderheid leek de PVV-leider ineens eieren voor zijn geld te kiezen. „In een later stadium”, zei Wilders ineens, kan zijn partij mogelijk wél instemmen met een Nederlandse bijdrage aan een vredesmacht. De PVV blijft tegen „boots on the ground” – grondtroepen. Over ándere bijdragen („materieel, geld, vliegtuigen”) viel te praten, zei Wilders. De PVV-leider had daarbij misschien niet helemaal scherp dat Nederlandse F-35 gevechtsvliegtuigen moeten opereren vanaf een Oekraïense basis en moeten worden ondersteund door grondpersoneel in gevechtslaarzen.
De afgelopen week had Wilders nog gedreigd het kabinet te laten vallen op asiel. Bij een kabinetscrisis over Oekraïne heeft Wilders echter weinig te winnen. Yesilgöz maakte van de Amerikaans-Russische onderhandelingen in Riad een typisch VVD-thema: „de veiligheid van Nederlanders” – dit keer niet bedreigd door criminele asielzoekers, maar door „de agressor” Vladimir Poetin. Wat Yesilgöz betreft krijgt het kabinet-Schoof „een ruim mandaat” om die veiligheid zeker te stellen.
Schoof houdt opties open
Premier Dick Schoof zei in het debat dat hij voldoende steun in de Tweede Kamer voelt om binnen Europa ,,open gesprekken” te voeren over een Nederlandse bijdrage aan een vredesmacht. Op de precieze invulling daarvan wilde de premier niet vooruitlopen.
Schoof gaf wel aan dat moet worden voorkomen dat Nederlandse militairen in Oekraïne ,,een onduidelijk mandaat” zouden hebben en dat er altijd sprake is van een militaire ,,back up” van de Amerikanen in het geval van een geweldsescalatie met Rusland.
