Tulum werd overgenomen door westers partypubliek – nu woedt ook daar de Mexicaanse drugsoorlog

Mike uit Virginia kan zijn hotel niet in. „Er is net een schietpartij geweest. De straat is langs twee blokken helemaal afgezet”, klaagt de Amerikaan als hij is neergeploft op een loungebank op een dakterras in de Mexicaanse badplaats Tulum. „Crazy, man.”

Bij binnenkomst in bar Osmio krijgen westerse gasten op een doordeweekse donderdagavond al drugs aangeboden voordat ze een drankje hebben kunnen bestellen. „Cocaína, amigo? Marihuana?”, vraagt een jongeman op de drempel van het dansvloertje waar een dj harde latinbeats draait. Aan de toog zit een man een joint te draaien.

Een verband tussen drugshandel en de moord in de straat van zijn hotel lijkt Mike niet gelijk te leggen. Zodra hij is bijgekomen van de eerste schrik, vraagt hij: „Ga je mee naar de wc om een snuif te nemen? Ik kan er wel een gebruiken.”

Nadat dat aanbod is afgeslagen, loopt Mike mee naar de plaats delict, op slechts anderhalf huizenblok van de bruisende toeristenader Avenida Tulum. Militairen van de marine en agenten van de gemeentepolitie hebben een geel lint gespannen. Drie Mexicanen staan te kijken naar de twee lichamen, die in een zee van blauw-rood zwaailicht baden.

Wat is er gebeurd? „Een ongeluk”, zeggen de omstanders eerst eufemistisch. Om na wat doorvragen te beamen dat twee jongemannen zijn doodgeschoten.

Mike aanschouwt het tafereel van een afstandje. „Ik wil gewoon over een uur of twee in mijn bed kunnen liggen.” Een andere Amerikaanse man, van middelbare leeftijd, heeft de agenten zover gekregen hun huurauto, die achter de afzetting staat geparkeerd, weg te rijden. „Gracias, fellows”, zegt de vrouw in zijn gezelschap, bij het weggaan.

Feestkust

Voor deze toeristen blijft het narcogeweld dat ze aantreffen tijdens hun vakantie zo een sterk verhaal voor thuis. De lokale nieuwssite Por Esto! zal de dubbele liquidatie afdoen met een nieuwsbericht van drie alinea’s. In het land van 126 miljoen inwoners worden dagelijks gemiddeld negentig moorden gepleegd, grotendeels in het criminele circuit.

Het schiereiland Yucatán, dat als een opgestoken duim de Golf van Mexico van de Caribische Zee scheidt, bleef lang relatief gevrijwaard van dit geweld. De meeste smokkelroutes lopen via andere delen van Mexico naar de noordgrens met de Verenigde Staten, de belangrijkste afzetmarkt voor drugs. Hun onderlinge vetes en die met de autoriteiten, vechten criminelen vooral langs die routes uit.

Maar sinds een jaar of vijf lopen ook in dit deel van het land de moordcijfers op. En dan bovenal in Quintana Roo, de kuststaat waar vorig jaar ruim 8 miljoen buitenlandse toeristen neerstreken. Inzet van deze strijd is de zogenoemde narcomenudeo, de lucratieve ‘detailhandel in drugs’ voor die bezoekers. Niet iedereen komt voor de stranden, Maya-ruïnes en pretparken die Yucatán te bieden heeft. In badplaatsen Tulum, Playa del Carmen en Cancún kun je elke dag van de week uitgaan en worden massale dancefestivals georganiseerd.

De afgelopen twee jaar, toen Mexico veel sneller dan andere landen heropende na corona, belandden daarbij ook meermaals buitenlandse toeristen in het kruisvuur. In Tulum kwamen in oktober 2021 een Indiase influencer uit Californië en een Duitse toerist om (beiden 35 jaar oud) toen twee rivaliserende bendes het vuur openden in restaurant La Malquerida. Een Nederlander en twee Duitsers raakten gewond. En zo waren er recentelijk meer incidenten waarbij buitenlandse toeristen gedood of gewond werden door in het rond schietende narcos.

Tulum heeft daarbij het probleem dat het exponentieel snel groeit. Het stadje telt nu circa 40.000 inwoners en ontvangt jaarlijks 2 miljoen bezoekers, maar het politiekorps is nog dat van een dorp. Begin deze eeuw woonden hier een paar honderd vissers aan het strand, zonder elektriciteit. Inmiddels is het uitgegroeid tot een van de hipste bestemmingen in de Cariben. Overal worden appartementencomplexen uit de grond gestampt. De aanleg van een vliegveld en een nieuwe treinverbinding moeten die aantallen nog verder opvoeren.

Nieuw Ibiza

De plaats werd aanvankelijk populair gemaakt door jonge westerlingen, die Tulum omarmden als ‘nieuw Ibiza’. Ze komen er om feest te vieren of om als digitale nomade aan de Europese of Amerikaanse winter te ontsnappen. Pioniers van deze internationale hippiegemeenschap noemen zich wel ironisch de Tuluminati, verlichte zielen die bij een strandvuur of in de jungle graag sjamanistisch dansen en (psychedelische) drugs gebruiken. „Vibing with the ocean”, schreef de Indiase influencer aan haar 50.000 volgers, kort voordat ze werd doodgeschoten in La Malquerida.

Inmiddels ontdekt de backpackersmeute alweer nieuwe paradijsjes en is Tulum een doorsnee zonbestemming geworden, waar ook ouders met peuters in buggy’s rondlopen. Maar met de onstuimige groei van het plaatsje hebben de bezoekers wel definitief hun westerse, grootstedelijke levensstijl in dit hoekje van de Cariben geïntroduceerd. Overdag peddelen ze op beachcruisers of snorren ze op Vespa’s naar het strand of naar yogales. Er staan naast de klassieke tacokraampjes ook foodtrucks die veganistisch voedsel serveren. In lokale vestigingen van gemakswinkel Oxxo, die op elke Mexicaanse straathoek junkfood en frisdrank slijt, is zowaar sojamelk te krijgen.

’s Avonds laat Tulum zich van meer hedonistische zijde zien. Aan de drukke Avenida Tulum, door hotelpersoneel, maar vooral op de vele dakterrassen en bij de toiletten van clubs: overal worden openlijk drugs aangeboden. Cocaïne, xtc, ketamine en de designerdrug tucibi zijn er te krijgen voor prijzen die gelijk liggen aan die op de Amerikaanse drugsmarkt.

Pioniers van deze internationale hippiegemeenschap noemen zich wel ironisch de Tuluminati

Dit alles vindt plaats tegen een decor van veel wit, vijftig tinten beige, weefgetouw, gedroogde palmbladeren en onbewerkt junglehout. Boeddhabeelden brengen Bali dichtbij. Dresscode is bohemian chic: witte gehaakte tuniekjes voor de vrouwen, voor de mannen volstaat een linnen broek of vale shorts met hawaïbloes en pilotenzonnebril.

Er wordt wel gesproken van de ‘ver-ibiza-isering’ van Tulum. Maar er leeft ook de vrees dat de volgende fase ‘acapulco-isering’ is, naar de ooit legendarische badplaats aan de Pacifische kust van Mexico die vorig decennium jaren op rij als ‘moordhoofdstad van de wereld’ gold, toen kartels er een bloedige oorlog begonnen. Inmiddels komen daar amper nog buitenlanders zonnebaden.

Voor het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS, waar de meeste toeristen vandaan komen, waren de recente geweldsincidenten aan de Caribische kust aanleiding om tijdelijk een waarschuwing op te nemen in het reisadvies voor Mexico. Bij Mexicanen ligt zulke kritiek zeer gevoelig. Niet alleen omdat toerisme een belangrijke inkomstenbron is (7 procent van het bbp). De drugsoorlog in het land zou lang niet zo verzengend zijn zonder de Amerikaanse vraag naar drugs. Bovendien wordt die vooral uitgevochten met vuurwapens uit de VS, waar de wapenwetten veel lakser zijn dan in Mexico zelf.

Hotelvereniging

„Ik wil geen nationaliteiten noemen”, zegt Toni Chaves, eigenaar van meerdere hotels langs de Caribische kust en voorzitter van de regionale hotelvereniging. „Maar er zijn toeristen die hier komen en denken dat ze in Mexico drugs kunnen gebruiken die in hun eigen land streng verboden zijn.” Het gaat dan vooral om toeristen uit landen ‘noordelijker op het continent’, beaamt hij in een Starbucks in de grote badplaats Cancún. Dan sneert hij: „In de VS kan je al doodgeschoten worden in de supermarkt.” Ook de Amerikaanse ambassadeur in Mexico-Stad probeerde de Mexicaanse wrevel weg te nemen met de erkenning dat „we in de VS ook veiligheidsproblemen hebben”.

Inmiddels is de situatie onder controle, verzekert hotelier Chaves. Er is een voorlichtingscampagne („Wees deel van de oplossing”) in meerdere talen gelanceerd, die opvalt door zijn directheid. Een poster toont een lijk in een mortuarium. „De coolste rave… kan je in een koelcel doen belanden”. Een ander toont een vrouw achter de tralies en „Maak je verblijf niet permanent”.

Daarnaast laten sommige hotels hun gasten bij het inchecken een formulier tekenen waarmee ze verklaren te weten dat drugs ook in Mexico illegaal zijn. „Dat maakt ze bewust én ze kunnen achteraf niet zeggen, dat ze dat niet wisten”, zegt Chaves, die verder opsomt hoe er geïnvesteerd is in extra agenten en hulppunten van de politie in de belangrijkste badplaatsen.

Ook het leger werd gemobiliseerd. De strijdkrachten zouden minder gecorrumpeerd zijn dan de politie, waardoor Mexico toenemend terugvalt op militairen voor het bewaken van de openbare orde. Over de stranden en in de drukke toeristengebieden patrouilleert de marine, in lichtgroen uniform, met gevechtshelm op en een semi-automatisch wapen over de schouder.

In het verderop gelegen Playa del Carmen lopen de militairen vooral heen en weer over Quinta Avenida, de toeristenstraat van de op een-na-grootste badplaats. Ook lopen er agenten met honden die drugs kunnen ruiken. Regelmatig houden ze iemand staande die zijn zakken binnenstebuiten moet keren. Niettemin blijven straatdealers hun „coke, amigo?” herhalen tegen eenieder die er ook maar een beetje als feestneus uitziet. En neem ’s avonds een paar trappen omhoog naar een van de dakterrassen en er wordt in het volle zicht gedeald.

Pax Narcotica

Dat de handel doorgaat, maar er al bijna een jaar geen toerist meer gedood is, lijkt vooral toeval te zijn. Er is volgens lokale misdaadjournalisten nog niet teruggevallen op een beproefd Mexicaans recept: een Pax Narcotica. Autoriteiten elders wisten narcogeweld eerder te beteugelen door met een enkele criminele groep een ‘vredesdeal’ te sluiten. Hieronder worden rivaliserende bendes wél aangepakt, opdat één kartel de overhand krijgt en de rust enigszins wederkeert – altijd slechts tijdelijk.

In ruil ontvangen de betrokken gouverneurs, burgemeesters of kandidaten narcodollars – en worden ze in ieder geval niet omgelegd. Dit spel wordt tot op het hoogste niveau gespeeld. Zo beweerde president Felipe Calderón (2006-2012) de narcos aan te pakken door het leger tegen hen in te zetten. Resultaat was dat de drugsoorlog volledig escaleerde en een handvol grote kartels versplinterde tot tientallen kleinere bendes. In werkelijkheid probeerde Calderón ondertussen een deal te sluiten met het Sinaloa-kartel van drugsbaron Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán, getuigde zijn aan de VS uitgeleverde hoogste veiligheidsfunctionaris dit jaar in een Amerikaanse rechtszaak, die in Mexico met grote belangstelling werd gevolgd.

Lees ook: Klapt El Chapo uit de school?

In Quintana Roo strijden nog zeker drie kartels om dominantie. Vooral in Tulum zou nog een machtsvacuüm heersen in narcoland. Er is een tiental bendes actief, elk weer gelieerd aan landelijk opererende kartels. Zeker nu het plaatsje zo snel groeit, is er voor de maffia veel te verdienen aan afpersing. Elke ondernemer, van de grootste hoteluitbater tot de kleinste souvenirwinkel, moet piso (beschermingsgeld) betalen. En ook bijvoorbeeld arbeiders in de bouwsector worden afgeperst: zij betalen een clandestiene loonbelasting aan de criminelen voor een zogenaamd ‘recht om te werken’.

Om deze lucratieve ontwikkeling van Tulum niet te doorkruisen, zou het ook in het belang van de criminelen zijn de rust in het paradijs te laten wederkeren – of tenminste de schijn daarvan. De vrijdagochtend na het schietincident is de straat weer vrijgegeven. Op het trottoir ligt nog een donkere plas geronnen bloed, twee oude matrassen die tegen een muurtje leunen hebben kogelgaten. Anderhalf blok verderop peddelen de eerste toeristen naar het strand.