Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft het Donald Trump makkelijker gemaakt om per decreet te regeren. Het conservatieve Hof oordeelde vrijdag dat vonnissen van lagere rechters, die in verschillende staten hebben vastgesteld dat Trumps decreet om het geboorterecht op staatsburgerschap af te schaffen ongrondwettelijk is, niet kunnen worden gebruikt als landelijke blokkade voor dat decreet. Zogeheten universal injunctions zijn tot nu toe effectief ingezet om Trumps controversiële beleid af te remmen.
Trump vierde het arrest met een persconferentie in het Witte Huis, waar hij het een „monumentale overwinning” noemde. Dankzij het Hof zullen ook rechterlijke uitspraken over ander beleid niet langer zomaar landelijke repercussies hebben, maar alleen gelden voor de individuen of groepen die zelf een zaak hebben aangespannen. Zeker voor – al dan niet legale – migranten is dat vaak onmogelijk. Wel kan een decreet per staat worden tegengehouden, als de staat zelf partij is in een rechtszaak, maar dat zou chaotische consequenties kunnen hebben. „Ons land moet erg trots zijn op het Hooggerechtshof vandaag”, aldus Trump.
Het arrest betekent niet dat het geboorterecht ook geschrapt is. De hoogste rechters deden vrijdag geen uitspraak over de rechtmatigheid van het decreet zelf.
Automatisch staatsburger
In het veertiende amendement van de Amerikaanse grondwet is vastgelegd dat kinderen die in de Verenigde Staten geboren worden automatisch staatsburger zijn. In 1898 oordeelde het Hof dat dit recht vrijwel universeel is, alleen kinderen van buitenlandse diplomaten vallen er buiten. In een decreet dat Trump tekende op zijn eerste dag terug aan de macht, schrapte hij dit recht voor kinderen van illegale immigranten en mensen op tijdelijke visa, zoals studenten. Volgens verschillende inschattingen zou dit zo’n 200.000 baby’s per jaar kunnen raken. Trump heeft niet de benodigde ruime steun van het Congres en de vijftig staten voor een grondwetswijziging.
Het gerechtshof stemde in met een meerderheid van zes tegen drie stemmen, verdeeld langs ideologische lijnen. Hoge rechter Amy Coney Barrett schreef het arrest namens de meerderheid van zes conservatieve rechters. Volgens haar „oefenen rechtbanken geen algemeen toezicht uit op de uitvoerende macht; ze beslechten zaken en geschillen in overeenstemming met de bevoegdheid die het Congres hun heeft gegeven. Wanneer een rechtbank tot de conclusie komt dat de uitvoerende macht onrechtmatig heeft gehandeld, is het antwoord niet dat de rechtbank ook haar bevoegdheden moet overschrijden.”
‘Parodie op de rechtsstaat’
Rechter Sonia Sotomayor, een van de drie progressieve rechters bij het Hof, noemt het besluit van de meerderheid „een parodie op de rechtsstaat”. „Geen enkel recht is veilig in het nieuwe rechtsstelsel dat het Hof creëert.”
Er is al langer kritiek, niet alleen van rechts, op de verregaande landelijke gevolgen van uitspraken van lokale rechters. De universal injunctions nodigen uit tot juridisch ‘shoppen’. Activisten en advocaten kunnen hun zaak aanspannen in een district waar ze mogelijk op meer sympathie kunnen rekenen. Rechters in de VS worden politiek benoemd en geselecteerd op hun Republikeinse of Democratische affiniteit. De uitspraak van een enkele lokale rechter kan nieuw landelijk beleid langdurig blokkeren, ook als rechters elders dit beleid goedkeuren.
Met dit arrest kan, in ieder geval tijdelijk, de situatie ontstaan dat het geboorterecht in sommige staten nog wel geldt, en in andere staten niet. In Democratisch geleide staten waar het lokale bestuur het decreet met succes heeft aangevochten, behouden alle kinderen hun staatsburgerschap, in de 28 Republikeins geleide staten waar het decreet geaccepteerd is, verliezen zij dat. Het terugschroeven van de blokkades zal over dertig dagen in werking treden, besloot het Hof.
Collectieve zaken
Tegenstanders van Trumps decreet zullen die tijd gebruiken om te proberen met collectieve zaken alsnog landelijk geldende uitspraken af te dwingen. In zogenoemde class action zaken vragen meerdere eisers tegelijk specifiek om een oordeel dat niet alleen hen betreft, maar iedereen in vergelijkbare omstandigheden. Die deur heeft het Hof opengelaten. Net als de mogelijkheid dat zaken die door (Democratische) staten zijn aangespannen landelijk kunnen worden uitgelegd.
Lees ook
Op de barrage van decreten van Trump volgen evenzoveel rechtszaken
Het is niet de eerste keer dat dit Hooggerechtshof de presidentiële macht uitbreidt. Een jaar geleden besloot het Hof de presidentiële immuniteit voor rechtsvervolging verregaand uit te breiden. In haar volgende termijn zal het Hof waarschijnlijk het geboorterechtdecreet zelf toetsen.
