De Amerikaanse president Donald Trump sprak in een eerste reactie sinds de plenaire vergadering van een „fantastische” NAVO-top. „Er waren geweldige mensen hier”, zei hij. „Iedereen was er: alle premiers en presidenten en koningen en koninginnen.” Hij benoemde zijn ontbijt met koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Beiden „prachtige mensen”, aldus Trump. Naast een glunderende Dick Schoof sprak hij vol lof over Nederland: „I love The Netherlands”.
Op de vraag of hij NAVO-artikel 5 nog wel onderschrijft, antwoordde Trump: „Natuurlijk doe ik dat, anders zou ik hier niet zijn.”
Nadat NAVO-chef Mark Rutte een toespraak gaf waarin hij vooral dingen uit de slotverklaring herhaalde, vroeg een journalist van de Britse nieuwszender Sky News of Ruttes liefkozende omgang met Trump niet een beetje „kleinerend” is. Dat vond Rutte niet. Zonder Trump waren de NAVO-lidstaten het immers nooit zo snel eens geworden over het verhogen van hun defensie-uitgaven, benadrukte Rutte, die daarna wederom Trumps „doortastende optreden” in Iran prees: de Amerikaanse president verdient simpelweg alle lof.
Liveblog NAVO-top
Slotverklaring NAVO-top: lidstaten akkoord over verhogen defensie-uitgaven naar 5 procent van bbp
Koning Willem-Alexander geeft een vriendelijk klopje op de schouder van Donald Trump. Hij hoopt dat de Amerikaanse president lekker heeft geslapen, zegt hij, in een veel gedeelde video. “Het was geweldig”, zegt Trump over het logeerpartijtje. Niks geks aan de hand, maar dan. Koningin Máxima, die met open mond het door zonnebank en spray-tan oranje gekuste gelaat van Trump en zijn pruilmondje bestudeert, draait zich om richting de camera en… doet hem na?
Dat denken in diverse media in elk geval. Het filmpje wordt gedeeld door Hart van Nederland, Vandaag Inside en natuurlijk door Dumpert. En dan zijn er nog de talloze X-accounts die ermee aan de haal gaan.
Toch zou het imiteren van de uitdrukking van Trump door de koningin niet eens zo vreemd zijn. Uit diverse onderzoeken blijkt dat mensen, over het algemeen onbewust, de gezichtsuitdrukkingen of lichaamstaal van gesprekspartners imiteren. Psycholoog Chris Riddell deed er onderzoek naar en vertelde er twee jaar geleden over in een interview met weekblad Mare. Hij stelt dat het imiteren van een ander automatisch gaat, omdat “we denken zo onze gesprekspartner beter te kunnen voorspellen of inschatten”. Het helpt, zegt hij, begrip op te wekken, meer empathie te voelen.
Spiegelen
Riddell vraagt zich daarbij zelfs af, en dat is best relevant tijdens een evenement als de NAVO-top, of het “spiegelen” invloed heeft op “sociale keuzes”? Zou het ervoor kunnen zorgen dat “mensen elkaar leuker vinden of graag met elkaar samenwerken?” Het is nog niet helemaal duidelijk.
En wat is de “neurale verklaring” voor dat nabootsgedrag? Dat wilde Laurie Carr van de Universiteit van Californië weten, schrijft Medisch Contact. Bij ruim vijftig proefpersonen werd door middel van MRI-scans de “hersenactiviteit gemeten” tijdens “imitatie en observatie” – want geen imitatie is mogelijk zonder observatie. De onderzoekers ontdekten een “toegenomen activiteit in de inferiore cortex en de superiore temporale cortex” en “ook de limbische hersengebieden” vooral de “amygdala en de insula” tonen meer activiteit.
In het Nederlands: de emotionele centra binnen de hersenen worden geactiveerd tijdens spiegelgedrag. Met name de insula, die gaat over de verwerking van emoties, heeft een hoofdrol. Die speelt binnen de hersenen “de belangrijkste rol bij empathie”.
Voorzichtigheid geboden
Klinkt allemaal goed. Toch moeten we niet zomaar met dat spiegel aan de haal gaan, schrijft hoogleraar sociale psychologie en columnist Roos Vonk op haar blog (en in een paper voor de British Journal of Psychology). Ja, schrijft ze, “als mensen elkaar eenmaal aardig vinden, gaan ze elkaar vanzelf nog meer imiteren”. Daarom gaan mensen op elkaar lijken – “en hun huisdieren”. Maar geforceerde imitatie heeft “geen meerwaarde”, sterker nog, het ligt er “al snel te dik bovenop”.
Actief kiezen om te imiteren is dus niet zo’n goed idee. Laat het imiteren maar aan de “automatische piloot”, stelt ze. Wat wél kan, is opletten wat anderen doen en daar op inspelen. Zo kunnen collega’s in onderhandelingen “hardheid en onbuigzaamheid met dito gedrag” beantwoorden, waardoor het helemaal vastloopt. Wie de “primitieve principes die aan dit imitatiegedrag ten grondslag” ligt kan overwinnen, schrijft ze. “Kun je het gedrag van anderen sturen, immers: de ander gaat jou nadoen.”
Of dat het doel van koningin Máxima is geweest, is volstrekt onduidelijk en zal dat waarschijnlijk ook voor altijd blijven. Reacties van uit Amerika afkomstige gebruikers op YouTube zijn in elk geval niet louter enthousiast. Zij zien de „greatest president van Amerika ooit” belachelijk gemaakt worden. Een ander meent dat Máxima haar „ware persoonlijkheid” heeft laten zien, met daarbij een kotsende emoji.
Ook die reacties zijn niet zo gek. Spiegelen kan een diplomatieke daad zijn. Maar iemands gezicht nadoen met een gekke bek (hoewel die imitatie best accuraat is) is dat eigenlijk nooit. Als dat het was.
Liveblog NAVO-top
Trump noemt 5 procent NAVO-norm ‘monumentale winst’ voor VS en ‘westerse beschaving’
De geestelijk moeder van een stapel nieuwe asielwetten, Marjolein Faber, is inmiddels met haar PVV uit het kabinet vertrokken. Maar haar twee belangrijkste voorstellen – de asielnoodmaatregelenwet en het tweestatusstelsel – zijn inmiddels door andere handen opgepakt. Demissionair ministers David van Weel (VVD) en Mona Keijzer (BBB) willen de wetsvoorstellen donderdag alsnog door de Tweede Kamer loodsen. En ze lijken te kunnen rekenen op een meerderheid.
Wat verandert er precies als de wetten worden aangenomen? En wat zijn de verwachte gevolgen voor asielzoekers, de IND, en de rechtspraak? Vier hoofdpunten op een rij.
Lees ook
Ineens komt er toch nog schot in behandeling van wet over ‘asielnoodmaatregelen’
1. Strengere regels voor gezinshereniging
Wat gaat er veranderen?
Een kwart van de Nederlandse asielinstroom bestaat uit asielzoekers die hun gezinsleden achterna reizen. Begin dit jaar wachtten nog 42.800 nareizigers in het buitenland op toestemming om zich bij familie in Nederland aan te sluiten. Om dit aantal te verlagen, wil het demissionair kabinet een ‘tweestatusstelsel’ invoeren. Vluchtelingen worden hiermee in twee groepen verdeeld: mensen die vervolgd worden wegens hun ras, geloof, seksuele geaardheid of politieke activiteiten, krijgen een A-status. Wie op de vlucht is voor oorlogsgeweld, krijgt een B-status.
Deze laatste groep krijgt in het tweestatusstelsel aanzienlijk minder rechten. Hun gezinsleden mogen alleen nog overkomen als de asielzoeker in Nederland aan een aantal strenge voorwaarden voldoet. Zo moeten zij een eigen inkomen hebben en een woning die groot genoeg is voor het hele gezin. Daarnaast wordt beperkt welke familieleden onder de nareisregeling vallen: ongehuwde partners, pleegkinderen en meerderjarige broers of zussen zijn niet langer welkom.
Wat zijn de effecten?
Naar verwachting kunnen maar weinig asielzoekers voldoen aan deze voorwaarden om gezinsleden naar Nederland te halen. Volgens onderzoek heeft 80 procent van de statushouders tweeënhalf jaar na het krijgen van een verblijfsvergunning nog altijd geen baan – velen zijn de eerste tijd druk met hun inburgeringscursus. Het zou betekenen dat oorlogsvluchtelingen in de praktijk nauwelijks meer kans maken op gezinshereniging.
Daarom wordt verwacht dat veel ‘B-vluchtelingen’ zullen proberen alsnog ‘A’ te worden. De IND rekent erop dat driekwart van de asielzoekers zal gaan procederen voor een betere status. Dat zijn duizenden extra rechtszaken. De IND verwacht dat het veel meer werk en tientallen miljoenen euro’s extra zal kosten. Ook de rechtspraak ziet een karrevracht aan nieuwe asielprocedures op zich afkomen, en denkt bijna 50 miljoen euro extra nodig te hebben.
Dan is er nog een omweg om aan de strenge voorwaarden voor gezinshereniging te ontkomen: het Europees mensenrechtenverdrag. Volgens artikel 8 uit dat verdrag heeft iedereen het recht op een ‘familie- en gezinsleven’. Experts verwachten dat veel vluchtelingen door zich op dit verdrag te beroepen, alsnog hun gezinnen kunnen laten overkomen. Mede daarom moet het effect van de wet op de instroom niet worden overschat, schrijft de Raad van State in haar advies, „indien al van daadwerkelijke vermindering sprake zal zijn”.
2. Asielvergunning wordt tijdelijk
Wat gaat er veranderen?
Een verblijfsvergunning is op dit moment eerst geldig voor vijf jaar. Wie binnen die tijd zijn inburgeringsexamen haalt en nog steeds in aanmerking komt voor asiel, krijgt een vergunning voor onbepaalde tijd. Daarmee mag de vluchteling in principe voor altijd in Nederland blijven, tenzij die bijvoorbeeld een ernstig misdrijf pleegt. In de asielnoodmaatregelenwet worden vergunningen voor onbepaalde tijd afgeschaft. Iedere drie jaar moet een statushouder verlenging vragen. Als de situatie in het land van herkomst verbetert, kan de vergunning worden ingetrokken.
Wat zijn de effecten?
Juridisch gezien kan de vergunning voor onbepaalde tijd worden afgeschaft. Het betekent dat de IND iedere drie jaar bekijkt of er indicaties zijn om de vergunning niet meer te verlengen. De kans is groot dat een oorlogsgebied waaruit iemand ooit vluchtte op een zeker moment weer veilig is, en dat de vluchteling die in Nederland een heel leven heeft opgebouwd dan weer terug zou moeten.
Uitvoeringsorganisaties waarschuwen voor de keerzijde. Het komt de integratie van vluchtelingen niet ten goede, waarschuwt opvangorgaan COA in een advies, als zij in onzekerheid blijven over de vraag of hun toekomst in Nederland ligt. Dit zal leiden tot „verminderde motivatie en passiviteit”. Ook Nidos, jeugdbeschermer van asielkinderen, vreest dat de maatregel ertoe leidt dat kinderen „continu onzeker zijn over waar hun toekomst ligt”, wat hun ontwikkeling in de weg staat. „Veel opleidingen en banen vereisen stabiliteit, wat moeilijk te realiseren is als een verblijfsstatus continu opnieuw wordt beoordeeld.”
Vluchtelingenwerk, dat de meeste statushouders in Nederland begeleidt, voorziet daarnaast praktische problemen. Als een statushouder te laat is met het verlengen van zijn tijdelijke verblijfsvergunning, of de IND door alle aanvragen wordt overlopen, kunnen de gevolgen rampzalig zijn. Statushouders kunnen hun verblijfsvergunning verliezen, voorzieningen of toeslagen kwijtraken en in de financiële problemen belanden.
Lees ook
Bezorgde en geschrokken juristen: de wetsvoorstellen van minister Faber stuiten vooral op weerstand
3. Geen weerwoord meer op afwijzing
Wat gaat er gebeuren?
Als de IND een asielzoeker heeft gehoord en het verhaal heeft nagetrokken, wordt besloten of er een vergunning wordt verleend. Maar dit wordt eerst als een voornemen, een soort concept-besluit, aan de asielzoeker voorgelegd, zodat die nog de kans krijgt om erop te reageren. In 11 procent van de zaken weet een asieladvocaat de IND ervan te overtuigen dat het voornemen niet klopt, en krijgt een asielzoeker alsnog een verblijfsvergunning. Deze procedure wordt in de asielnoodmaatregelenwet geschrapt. De IND moet straks meteen een besluit nemen. Als de asielzoeker het daar niet mee eens is, kan hij of zij in beroep gaan bij de rechter.
Wat zijn de effecten?
Door de procedure in te korten, wordt sneller een besluit genomen over de aanvraag. Dat scheelt de IND in eerste instantie tijd en capaciteit. Maar die tijdwinst wordt waarschijnlijk in een later stadium weer tenietgedaan. Met het afschaffen van de voornemens verdwijnt immers ook een ‘filter’, dat ervoor zorgde dat slecht onderbouwde afwijzingen al door de IND zelf werden gecorrigeerd. „Een belangrijke waarborg voor de kwaliteit van besluiten komt te vervallen”, schreven ambtenaren van het ministerie van Asiel en Migratie in een nota over het voorstel.
Rechtbanken zullen hierdoor meer zaken krijgen en de IND vaker terugfluiten vanwege een slecht onderbouwd besluit, waarna de immigratiedienst zich opnieuw over de aanvraag moet buigen. Er worden duizend extra rechtszaken per jaar verwacht. Rechtbanken voorspellen dat de kosten door deze maatregel met 3,5 miljoen euro per jaar stijgen en dat ook de wachttijden zullen toenemen. Het duurt nu al soms zeven maanden voordat een zaak op zitting komt.
4. Herhaalde aanvragen lastiger
Wat gaat er veranderen?
Jaarlijks vragen zo’n vijftienhonderd asielzoekers die al eerder zijn afgewezen, opnieuw asiel aan in Nederland. Met nieuwe bewijzen, of een nieuw asielmotief, doen ze een nieuwe poging om verblijfspapieren te krijgen. Het kan leiden tot een stapeling van aanvragen en jarenlange procedures, wat terugkeerdiensten belemmert bij het terugsturen van afgewezen asielzoekers. Het demissionair kabinet wil daarom een strengere toets invoeren voor deze aanvragen. Alleen wanneer een asielzoeker aankomt met baanbrekende nieuwe informatie, wordt een herhaalde aanvraag nog in behandeling genomen.
Daarnaast maakt de wet het lastiger om met een nieuw asielmotief te komen. Wie bijvoorbeeld bij de eerste aanvraag zei te vluchten voor oorlogsgeweld, en een tweede keer zegt dat hij éigenlijk op de vlucht is omdat hij als homoseksueel niet veilig is in zijn land, kan door de IND worden verweten dat hij dat de eerste keer had moeten vertellen. In het wetsvoorstel wordt het een reden om de aanvraag af te wijzen.
Wat zijn de effecten?
De IND denkt dat het geholpen is met deze maatregelen, schrijft het in haar advies over het wetsvoorstel. Het wordt namelijk gemakkelijker om een herhaalde aanvraag naar de prullenbak te verwijzen. Wel blijft de vraag of het via de rechter dan niet alsnog lukt om de aanvraag in te dienen. De Raad van State merkt in haar advies op dat het Europese Hof van Justitie veel ruimte biedt aan asielzoekers om een opvolgende aanvraag te doen, als zich nieuwe feiten of omstandigheden aandienen. Daar kunnen afgewezen asielzoekers zich nog steeds op beroepen, ongeacht of de nieuwe wet wordt ingevoerd.
Tussen alle regeringsleiders die deze dagen hun opwachting maakten in Den Haag, ontbraken drie vaste gasten. Japan, Australië en Zuid-Korea stuurden, anders dan bij eerdere toppen, niet hun premiers en president, maar lieten zich vertegenwoordigen door vakministers en een veiligheidsadviseur. Van de Indo-Pacifische partnerlanden van de NAVO – Zuid-Korea, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland, ook bekend als de IP4 – daagde alleen de Nieuw-Zeelandse premier Christopher Luxon op.
De laatste jaren drong bij de NAVO het besef door dat de veiligheid in Azië en Europa nauw met elkaar is verbonden. Zo geven Noord-Korea en – informeel – China steun aan Rusland in de oorlog tegen Oekraïne. Noord-Korea levert Rusland raketten, munitie en manschappen. Daarvoor in ruil krijgt het Russische militaire technologie, training, olie en financiële steun die onder meer gebruikt wordt voor het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma. Dat constateerde een panel van sanctie-experts onlangs in een rapport.
En uit hoe standvastig en eendrachtig het Westen reageert op de Russische oorlog in Oekraïne, zal China conclusies trekken voor een eventuele toekomstige invasie van Taiwan. Om het belang van de samenwerking met de NAVO te onderstrepen, stelde Japan eerder dit jaar zelfs een aparte ambassadeur aan bij het militaire bondgenootschap.
Toch stuurde alleen Nieuw-Zeeland met premier Christopher Luxon dit keer een vertegenwoordiger op het hoogste niveau naar de NAVO-top. Zijn Japanse collega Shigeru Ishiba haakte maandag af en stuurde buitenlandminister Takeshi Iwaya. Eerder hadden de onlangs aangetreden Zuid-Koreaanse president Lee Jae-myung en de Australische premier Anthony Albanese al bekendgemaakt niet naar Den Haag te zullen reizen. Een ontmoeting van de IP4 met de Amerikaanse president ging niet door.
De officiële redenen voor de afzeggingen lopen uiteen. Lee komt niet vanwege „binnenlandse prioriteiten en de onzekerheid in het Midden-Oosten”. Tokio beriep zich in een summiere persverklaring op „diverse omstandigheden”. Volgens NAVO-baas Rutte moeten waarnemers vooral „niet te veel lezen” in het ontbreken van de drie regeringsleiders.
Mogelijk wilden Lee en Albanese niet riskeren opnieuw een blauwtje bij Trump te lopen, die ontmoetingen met de twee eerder deze maand ook al afzegde toen hij een bijeenkomst van de G7 in Canada voortijdig verliet vanwege de beschietingen tussen Israël en Iran. Beide regeringsleiders hebben urgente kwesties met Trump te bespreken, zoals diens invoerheffingen.
Defensieuitgaven
Temidden van de discussies over Europese defensieuitgaven en de oorlogen in het Midden-Oosten vormde Oost-Azië maar een klein onderdeel van het programma. De NAVO en de IP4 zetten hun samenwerking op gebied van veiligheid voort, onder meer door verdere uitwisseling van informatie, de investeringen in bijvoorbeeld munitie, en vergroten van de interoperabiliteit van militair materieel, lieten ze woensdagmiddag weten. Ook sloot Japan zich aan bij een NAVO-initiatief om informatie over cyberaanvallen te delen.
Maar veel analisten zien in de afzeggingen ook aanwijzingen voor een kentering in de relatie tussen de vier landen en het bondgenootschap. „De afwezigheid van drie IP4-leiders – nota bene na het bezoek van NAVO-baas Mark Rutte aan Japan eerder dit jaar – suggereert dat de toenadering van de NAVO tot de regio in Trumps tweede termijn veel momentum verliest”, zegt een analist tegen de Japan Times.
De IP4 zouden banden met de NAVO nog steeds belangrijk vinden, maar het bondgenootschap onder de huidige Amerikaanse regering meer zien als een Europese aangelegenheid. Washington lijkt Europa en Azië meer als twee aparte veiligheidsregio’s te beschouwen: het wil graag dat Europese landen meer aan hun verdediging uitgeven, zodat de Amerikanen hun aandacht op China kunnen richten. De vier Indo-Pacifische landen zullen zich daarom minder op de NAVO richten en meer inspannen om de onderlinge banden en die met de Filippijnen te versterken, denkt de analist.
Toch vormen ook de defensieuitgaven van de IP4 een twistpunt met de VS. De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth zei eind mei op een veiligheidsconferentie in Singapore dat de Aziatische veiligheidspartners van de VS die, net als de NAVO-landen, „zo snel mogelijk” flink moeten verhogen. „We bepalen zelf ons defensiebeleid”, reageerde de Australische premier Albanese een dag later. Japan zegde een jaarlijkse bilaterale ontmoeting over veiligheid, op 1 juli in Washington, kort daarop af.
Hiroshima
Trump greep de NAVO-top aan om nog eens uit te halen naar Amerikaanse media die de effectiviteit van zijn aanvallen op Iraanse nucleaire installaties in twijfel trokken. Volgens een eerste rapport van de Amerikaanse militaire inlichtingendienst hebben die geen wezenlijke schade veroorzaakt, en het kernwapenprogramma van Iran hooguit met enkele maanden vertraagd, meldde onder meer CNN. „Fake news”, aldus de president, die de operatie vergeleek met de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki in 1945: „Het was in feite hetzelfde, het beëindigde de oorlog. Anders zouden ze nu nog vechten.”
De atoombommen op Hiroshima (6 augustus 1945) en Nagasaki (9 augustus 1945) kostten naar schatting ruim tweehonderdduizend burgers het leven. In de decennia daarna stierven veel overlevenden nog aan de gevolgen van blootstelling aan radioactiviteit. Het bombardement, nu tachtig jaar geleden, wordt dit jaar in Japan uitvoerig herdacht.
De Japanse delegatie op de NAVO-top reageerde niet op een verzoek om commentaar op Trumps vergelijking.
Liveblog NAVO-top
Trump noemt 5 procent NAVO-norm ‘monumentale winst’ voor VS en ‘westerse beschaving’
