Als het aan president Donald Trump en zijn defensieminister Pete Hegseth ligt, mag Oekraïne geen lid worden van de NAVO en krijgt het land geen Amerikaanse veiligheidsgaranties. Rusland hoeft geen gebieden af te staan die Moskou de afgelopen elf jaar heeft bezet en geannexeerd – zo’n 20 procent van het Oekraïense grondgebied. Geen spoor van eventuele Russische herstelbetalingen voor de enorme ravage die de Russen de afgelopen jaren in hun buurland hebben aangericht – zowel materieel als immaterieel. Tegelijkertijd willen de VS het voortouw nemen in onderhandelingen met Rusland over een einde aan de oorlog.
Wat betekent dit voor de betrokken partijen? Heeft Oekraïne nog opties? Is dit precies wat Poetin wil? Wat kan Europa nog? En hoe gaat het Amerikaanse plan er concreet uitzien?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/13163008/140225BUI_Oekraine_WEB.png)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/13154554/data128000907-927e62.jpg)
Oekraïne
Niemand kan Oekraïne dwingen om de strijd tegen agressor Rusland te staken
De „onderhandelingen” tussen Donald Trump en Vladimir Poetin over een mogelijk einde van de Russische oorlog tegen Oekraïne zijn begonnen, zo kreeg president Volodymyr Zelensky woensdag te horen. Na een gesprek van anderhalf uur met Poetin meldde Trump zich telefonisch in Kyiv. Trump had zojuist bijna alles weggegeven waarover met Poetin, de agressor in deze oorlog, onderhandeld had kunnen worden over een duurzame vredesovereenkomst.
Temidden van al dat geopolitieke geweld wordt weleens vergeten dat Oekraïne uiteindelijk zal moeten instemmen met een akkoord, wat Trump en Poetin ook bekokstoven. „Trump kan de Oekraïners niet dwingen te stoppen met vechten”, zei de vooraanstaande Amerikaanse historicus en Oost-Europa-expert Timothy Snyder eind januari in een interview met NRC. „De Oekraïners beslissen uiteindelijk zelf of ze willen stoppen.”
De bijna veertig miljoen Oekraïners hebben de afgelopen jaren vooral meegekregen – en aan den lijve ondervonden – dat Poetin erop uit is hun land van de kaart te vegen in een bloedige, verwoestende oorlog. De Russische president heeft herhaaldelijk gezegd dat Oekraïne in zijn ogen geen recht van bestaan heeft.
De kans lijkt dan ook klein dat Zelensky zal instemmen met een bestand waarbij voorbij wordt gegaan aan de belangen van Oekraïne zelf. Als Moskou geen prijs hoeft te betalen voor zijn agressie jegens Oekraïne vreest Kyiv dat Poetin een staakt-het-vuren zal gebruiken om zijn gehavende Russische krijgsmacht opnieuw op te bouwen en het land in hoog tempo te herbewapenen.
Poetin heeft de Russische economie in enkele jaren volledig omgevormd tot een oorlogseconomie. De grote vraag in Kyiv is dus: wie garandeert Oekraïne dat Poetin met een opgelapt leger over drie of vijf jaar niet een nieuwe poging onderneemt om de rest van het land te veroveren?
Zelensky verklaarde dat zijn land „geen enkele overeenkomst” zal accepteren waarbij Oekraïne niet betrokken is
Dat is de reden dat Zelensky voor welke overeenkomst dan ook keiharde veiligheidsgaranties eist van landen die in staat zijn om nieuwe Russische agressie te beteugelen – zoals de Verenigde Staten – en Oekraïne te vrijwaren van een volgende Russische invasie.
De geschiedenis heeft immers geleerd dat het woord van Poetin geen waarde heeft: Rusland heeft de afgelopen jaren talloze beloften en verdragen geschonden, en begon oorlogen tegen meerdere buurlanden die onderdeel waren geweest van de Sovjet-Unie.
In Kyiv ligt nog vers in het geheugen dat de Oekraïense regering dertig jaar geleden akkoord ging met de ontmanteling van zijn nucleaire arsenaal omdat onder meer Washington én Moskou garant stonden voor de onafhankelijkheid en de territoriale integriteit van Oekraïne. Toen Kyiv die stap in het duister zette was Oekraïne in omvang de derde kernmacht ter wereld.
Om de overlevingskansen van Oekraïne als soevereine staat te vergroten kan het weleens in Oekraïens belang zijn om door te vechten tegen een verzwakt Rusland, in plaats van in te stemmen met een onzekere of slechte deal die het voortbestaan van Oekraïne op langere termijn bedreigt. De Oekraïense strijdkrachten zouden met de huidige Amerikaanse wapenvoorraden nog een deel van 2025 kunnen uitzingen. Daarna zouden de Europese bondgenoten kunnen inspringen om nieuwe Amerikaans wapens en munitie te kopen voor Oekraïne, precies zoals Trump het graag ziet.
In reactie op de uitlatingen van Trump en Hegseth hield president Zelensky zijn kaarten voor de borst en reageerde op het oog kalm op de ontwikkelingen. In een verklaring op Telegram bedankte hij Trump „voor zijn belangstelling” in wat de VS en Oekraïne „samen kunnen bereiken”. De dag erna was hij stelliger. Hij verklaarde dat zijn land „geen enkele overeenkomst” zal accepteren waarbij Oekraïne niet betrokken is.
Rob Schoof
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/13154555/data128003121-40eea7.jpg)
Rusland
Voor Poetin staat meer op het spel dan binnenslepen van bezette gebieden in Oekraïne
Vladimir Poetin kon woensdagavond niet anders dan tevreden achteroverleunen bij de woorden van Trump, die in rap tempo de belangrijkste Russische eisen leek in te willigen, nog voor zelfs maar een datum voor onderhandelingen was geprikt. Russische staatsmedia deden dat ook. Triomfantelijk en zonder de gebruikelijke spin brachten zij hun kijkers woorden over van de Amerikaanse president en zoomden in op de ‘paniek’ bij Oekraïne en zijn Europese bondgenoten. „Trump zaagt de westerse wereld doormidden”, klonk het woensdag in de talkshow van propagandist Jevgeni Popov. „[Trump] pakt ons brood en boter af, wíj wilden de westerse wereld aan stukken snijden. Laten we kijken of hij zijn tanden breekt.”
Kort na Trumps persconferentie publiceerde het Kremlin een korte verklaring, waarin stond dat volgens Poetin een langetermijnoplossing via onderhandelingen mogelijk is, maar dat de „onderliggende oorzaken van het conflict” moeten worden aangepakt. En daar zit de angel. De doelstellingen die Poetin formuleerde bij het begin van de grootschalige invasie in 2022, zijn in wezen nooit veranderd. Die behelzen de voor Oekraïne en Europa even onbegrijpelijke als onacceptabele eisen van ‘demilitarisatie’, ‘denazificatie’ en een ‘neutraal’ Oekraïne, buiten de NAVO. Bovendien eist Poetin het vertrek van Zelensky.
Ook via andere kanalen klonk terughoudendheid. „Er staan veel onderwerpen op de agenda. Maar het is nog te vroeg om over data te praten, het werk begint pas deze dagen”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. Niettemin liet hij weten dat ook Rusland bezig is een onderhandelingsteam te formeren. De samenstelling van dat team wordt bekend „zodra de president de noodzakelijke beslissingen heeft genomen”, aldus Peskov.
Voor Poetin en zijn entourage staat politiek lijfsbehoud voorop
De keuze voor Saoedi-Arabië als onderhandelingsplek ligt voor Moskou voor de hand. De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman was volgens een anonieme bron van persbureau Reuters eveneens betrokken bij de onderhandelingen over de uitruil van de Amerikaanse docent Marc Fogel en de Russische cybercrimineel Aleksandr Vinnik, die deze week vrijkwamen. Van Russische zijde was het hoofd van het Russische staatsinvesteringsfonds RDIF, Kirill Dmitriëv, betrokken bij de ruil. Volgens Russische media is het daarom zeer goed mogelijk dat Dmitriëv ook de onderhandelingen aangaande Oekraïne zal leiden.
Trumps gezant Steve Witkoff, die voor de uitwisseling deze week in Moskou was, sprak tegen CNN lovende woorden over Dmitriëv: „Er is een gentleman die Kirill heet, hij heeft veel gedaan. Hij heeft de twee kanten bij elkaar gebracht.” Het Russische persbureau Ria Novosti schreef dat Saoedi-Arabië voor de hand ligt, omdat „Oekraïne slechts een van de gespreksonderwerpen is tussen Amerika en de VS”, naast onderhandelingen over het Midden-Oosten.
De vraag is met welke (langetermijn) doelen Rusland naar de onderhandelingstafel komt. Russische analisten waarschuwen dat er voor Poetin veel meer op het spel staat dan ‘alleen’ erkenning van de reeds geannexeerde gebiedsdelen in Oekraïne, waarvoor Moskou de afgelopen drie jaar vele tienduizenden soldaten heeft opgeofferd. „Voor Poetin en zijn entourage staat politiek lijfsbehoud voorop”, zo waarschuwde de Russische oud-diplomaat Boris Bondarev woensdag in een opiniestuk in The Moscow Times. „Nu het binnenlandse verzet met succes is onderdrukt, ziet het Kremlin het Westen, de VS voorop, als grootste bedreiging voor zijn voortbestaan.” Poetins inzet is een opdeling van de wereld naar invloedssferen. Het is de vraag of Trump die hem wil geven.
Lees ook
‘Wil Poetin wat Trump wil? En wat betekent dat voor Oekraïne?’
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/13154557/data128006934-95e0b6.jpg)
Europese Unie
Trumps strategie blaast Europa als een ijzige wind in het gezicht
„Als je in het geopolitieke spel niet aan tafel zit, sta je op het menu.” Die waarschuwende woorden kregen de Europese regeringsleiders vorig jaar mee bij het vertrek van Josep Borrell als buitenlandchef van de Europese Unie. Exact dit angstscenario zien ze nu in de Europese hoofdsteden bewaarheid worden: als je niet mee besluit, wordt er over jou besloten.
De aankondiging dat de Verenigde Staten hun betrokkenheid bij de oorlog in Oekraïne drastisch willen terugschroeven, en tegelijkertijd het voortouw willen nemen in onderhandelingen met Rusland over een einde aan de oorlog, blaast Europa als een ijzige wind in het gezicht. Dat het continent in het eindspel van de oorlog zo bruut aan de kant is geschoven, is een schokgolf.
De eerste reactie kwam niet van kopstukken als Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, of Antonio Costa, de president van de Europese Raad, maar van een los verbond van Europese landen dat woensdag toevallig bijeenkwam over Oekraïne. „Een rechtvaardige en blijvende vrede in Oekraïne is een noodzakelijke voorwaarde voor de trans-Atlantische veiligheid”, zo klinkt het in de verklaring die Frankrijk, Duitsland, Polen, Italië, Spanje en het VK dinsdagnacht uitbrachten met Kaja Kallas, Borrells opvolger als Europese buitenlandchef.
Een eensluidend EU-antwoord bleef in het eerste etmaal na de Amerikaanse klaroenstoot uit. Sterker: de Hongaarse premier Viktor Orbán, al jaren een dwarsligger in het Europese overleg over Oekraïne, betitelde de verklaring van het zestal (waaronder het VK, geen EU-lid) woensdag als „waardeloos” en „droevig”. Costa kwam pas donderdagmiddag met een reactie. Ook hij benadrukte dat Oekraïne en de EU mee moeten praten.
Natuurlijk, leidende figuren als Borrell hadden het met hun tafelschikking in de eerste plaats over Oekraïne. „Niet praten over Oekraïne zonder Oekraïne”, is al drie jaar het Europese mantra als het gaat om vredesonderhandelingen. Maar de diplomaten en politici die het voor Oekraïne opnamen, wisten dat de EU evengoed afhankelijk is van de Amerikaanse veiligheidsparaplu. Ook zij dreigden op het menu te belanden.
De VS proberen niet alleen het lot van Oekraïne, maar ook de plek van de Europeanen te bepalen: niet aan de vergadertafel, wel langs de bestandslijn
Het gevolg is dat de VS niet alleen het lot van Oekraïne maar ook de plek van de Europeanen proberen te bepalen: niet aan de vergadertafel, wel langs de bestandslijn. De Amerikaanse defensieminister Pete Hegseth maakte woensdag na zijn aankomst in Brussel duidelijk dat een internationale troepenmacht nodig is om een bevroren frontlijn te bewaken. Hij zei er meteen bij dat de VS zelf geen soldaten naar zo’n vredesmissie zouden sturen. Dat was iets voor Europa.
Toen de Franse president Emmanuel Macron eerder opperde om Europese soldaten naar Oekraïne te sturen, werd hij subiet teruggefloten door andere Europese leiders. Een vredesmissie zou volgens schattingen zeker 40.000 militairen nodig hebben. Hegseth suggereerde daarnaast ook nog eens dat de Europeanen het overgrote deel de rekening voor de wederopbouw mogen betalen. Veel Europese leiders hebben geen idee hoe ze dat thuis kunnen verkopen. De Wereldbank becijferde een jaar geleden dat de wederopbouw meer dan 450 miljard euro gaat kosten.
Wat kan Europa nog? Als Trump een akkoord bereikt met de Russische president Vladimir Poetin, zoals hij zegt te willen, en Europa vervolgens zijn eisen oplegt, staat het de EU technisch gezien vrij om ‘nee’ te zeggen tegen de uitkomst. Maar Amerika gaat wel over zijn eigen betrokkenheid en als die wegvalt, krijgt Europa het bijzonder moeilijk. Afgelopen herfst hadden de landen in de EU circa 240 miljard euro aan Oekraïne toegezegd, de VS 120 miljard.
De frustratie over het solistische optreden van Trump en Hegseth is groot. Niet zozeer de terugtrekking zelf, die te verwachten viel. Groter is de ergernis dat Trump al bij voorbaat concessies heeft gedaan – een streep door de Amerikaanse steun, het teruggeven van Oekraïens grondgebied – die inzet van de onderhandelingen hadden kunnen zijn.
En misschien nog frustrerender: dat de Europese politici zich maar al te bewust zijn dat ze op dit moment niet eensgezind en sterk genoeg zijn om Trumps wil naast zich neer te leggen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/13154559/data128008125-70e2df.jpg)
Verenigde Staten
Een gedetailleerd vredesplan laat op zich wachten
Hoewel de regering-Trump woensdag onverbloemd duidelijk heeft gemaakt dat hij de Russische oorlog tegen Oekraïne zo snel mogelijk wil beïndigen, blijft het gissen hoe dat eruit gaat zien. Tijdens de campagne beloofde Donald Trump de vrede „in één dag” te kunnen afdwingen zonder veel details te geven. En ook nu hij in het Witte Huis zit, houdt hij het vaag. Vorige week zei Trump nog dat het „vechten simpelweg moet stoppen”, omdat bij „de slachtpartijen op de prachtige landbouwakkers van Oekraïne” nu „aan beide zijdes levens van jonge mensen absoluut vernietigd worden”.
Concretere aanwijzingen zullen mogelijk komen van Keith Kellogg, zodra hij deze donderdag in Europa landt voor een negendaagse tournee langs München, Brussel, Kyiv en Parijs. De tachtigjarige oud-generaal is door Donald Trump aangewezen als ‘speciale presidentiële gezant voor Oekraïne en Rusland’.
Nadat hij onder Trump-I al diende in de Nationale Veiligheidsraad, werkte Kellogg de afgelopen jaren voor de trumpistische denktank America First Policy Institute. Daar schreef hij tientallen analyses en opiniestukken waarin hij het Oekraïne-beleid van de vorige president Biden kraakte. De belofte om Kyiv „zolang als nodig is” noemde hij „geen strategie, maar een hoop gebaseerd op emotie”.
Alleen bevriezing van het conflict, zoals tussen de Korea’s of op Cyprus, zou realistisch zijn. Oekraïne vormt immers geen „cruciaal veiligheidsbelang” voor de VS, terwijl het conflict Washington nu wel afleidt van de veel grotere geopolitieke rivaal China.
Door expliciet uit te spreken dat Oekraïne grondgebied zal moeten inleveren, geeft Trump het ‘strength’-gedeelte van Reagans ‘peace through strength’ al bij voorbaat op
Een ‘gewapende vrede’ tussen Oekraïne en Rusland zou gehandhaafd moeten worden door een hoofdzakelijk Europese troepenmacht, zonder Amerikaanse rol. Europa mag uiteraard wel wapentuig blijven inslaan bij Amerikaanse wapenindustrie, die de afgelopen jaren al sterk heeft geprofiteerd van alle westerse militaire steun aan Oekraïne.
Trump leende tijdens de campagne regelmatig Reagans beroemde frase van ‘peace through strength’, ofwel vrede stichten door het uitoefenen van Amerikaanse kracht. Woensdag stelde zijn minister van Defensie dat Oekraïne grondgebied zal moeten inleveren. Op zich zei Pete Hegseth hiermee wat in Washington ook niet-trumpistische buitenlandexperts al enige tijd erkennen. Maar door het expliciet uit te spreken, geeft Trump het ‘strength’-gedeelte van Reagans les al bij voorbaat op.
Dit terwijl duidelijk is dat er forse Amerikaanse dwang nodig zal zijn om de strijdende partijen aan de onderhandelingstafel te krijgen. Zelensky zou gedreigd moeten worden dat de VS hun hulp staken, waardoor hij nu echt eens nieuwe verkiezingen moet uitschrijven, voorzag Kellogg eerder. Poetin zou te horen moeten krijgen, dat de militaire steun aan Kyiv desnoods wordt opgevoerd tot een niveau „waarop ze alles hebben om jullie te velde te doden”.
Kellogg temperde in bilaterale gesprekken met Europese diplomaten de verwachtingen over een concreter vredesplan. Hij bleek woensdag verrassend genoeg ook niet opgenomen in het onderhandelingsteam dat Trump naar Moskou wil sturen: buitenlandminister Rubio, CIA-baas Ratcliffe, veiligheidsadviseur Waltz en vastgoedondernemer en Midden-Oosten-gezant Witkoff.
Die laatste speelde in Bidens nadagen al een rol bij de totstandkoming van het bestand tussen Hamas en Israël. Deze week was Witkoff al in Moskou om de gevangen Amerikaan docent Marc Fogel uit te ruilen tegen een in de VS gedetineerde cryptocrimineel. Dat Witkoff goede connecties heeft in het Midden-Oosten zou er op kunnen wijzen dat Trump eerder die regio ziet als de plaats waar Oekraïne en Rusland aan tafel kunnen worden gedwongen dan het continent waar hun oorlog woedt.
