De universiteit van Tilburg wil de banden met Israëlische instellingen vooralsnog niet opschorten, uit overwegingen van ‘bestuurlijke en juridische zorgvuldigheid’. De universiteit wil eerst met die instellingen ‘in gesprek gaan’ om te bezien hoe ze zich verhouden tot het oorlogsgeweld in Gaza.
Dat heeft het college van bestuur van de universiteit dinsdag laten weten. Een speciaal ingestelde commissie van de universiteit adviseerde eind vorig jaar de banden met Israëlische instellingen op te schorten en geen studenten of medewerkers meer naar het land uit te zenden.
Volgens die commissie was sprake van een ‘grote mate van verwevenheid’ tussen partners van Tilburg University en ‘de Israëlische defensie’ en waren die ‘niet voldoende kritisch’ over de schending door Israël van mensenrechten en vrijheden van de Palestijnse bevolking. Tegelijk noemde de commissie het risico dat concrete programma’s waaraan Tilburg deelneemt bijdragen aan zulke schendingen ‘laag’.
Open gesprek
Het bestuur zegt het advies van de commissie ‘in de gewezen richting’ te volgen, maar stelt ook dat eenzijdig veranderen van een samenwerkingsrelatie onwenselijk is zonder ‘hoor en wederhoor’. Dat betekent dat de universiteit eerst in ‘open’ gesprek wil met de Israëlische partners. Daarin zal de universiteit zich ‘uitspreken tegen de grove en systematische schendingen van de mensenrechten door de Israëlische regering’, schrijft het bestuur. Een besluit over mogelijke opschorting zal pas daarna worden genomen.
Dat is ‘nadrukkelijk geen boycot’, aldus het bestuur. Gezien de onderwerpen van samenwerking lijkt het ook ‘erg onwaarschijnlijk’ dat alsnog betrokkenheid van die projecten bij schending van mensenrechten zal blijken. Gezien de verwevenheid die de commissie heeft vastgesteld zal daar wel ‘voortdurend op moeten worden gelet’. Tilburg werkt onder meer samen met de Hebrew University en het technologie-instituut Technion. De universiteit neemt deel in onderzoek naar trauma-behandeling en de detectie van darmkanker.
Tilburg wil ook ‘het voortouw nemen’ om in overleg te gaan met andere Nederlandse instellingen en de KNAW over een toetsingskader voor samenwerkingsverbanden.
Woedend
Jurist Michiel Bot, verbonden aan Dutch Scholars for Palestine en hoofddocent recht in Tilburg, is „woedend” over de reactie van het bestuur. „Vorig jaar was het verhaal al dat ze niets konden doen zonder ‘wederhoor’ van de Israëlische partners. Daar is dus helemaal niets uitgekomen”, aldus Bot. Het bestuur gaat volgens hem „lijnrecht” in tegen het advies van de commissie.
Aan Nederlandse universiteiten wordt door studenten en een deel van de staf al sinds het begin van de Gaza-oorlog aangedrongen op het verbreken van banden met Israël. Het onderzoeksinstituut NIAS maakte vorige zomer bekend dat medewerkers niet meer naar Israël zullen reizen en dat het instituut geen directe financiering meer zal aannemen van de Israëlische staat of van instellingen in dat land. Israëlische universiteiten hebben gedreigd met juridische stappen tegen het instituut wegens ‘discriminatie’.
Nadat „weerbedrijven tegen de staat” door de gang van het Haagse Paleis van Justitie galmt, vult de rechtszaal zich met advocaten, ondernemers en ambtenaren. Ze melden zich voor een kort geding met als inzet de weersvoorspellingen. Althans, de mate waarin het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) die voorspellingen via een eigen app naar buiten mag brengen.
Afgelopen november lanceerde het KNMI namelijk een nieuwe versie van de eigen weerapp en die is niet goed gevallen bij Buienradar, Weeronline en enkele andere commerciële weerbedrijven. Zij vinden dat overheidsdienst KNMI zich met die app schuldig maakt aan oneerlijke concurrentie.
In tegenstelling tot voorheen biedt de nieuwe KNMI-app op overzichtelijke wijze locatiespecifieke gegevens en (regen)radarbeelden. Als het aan het KNMI ligt komen daar binnenkort ook voorspellende radarbeelden bij. En precies vanwege die gebruiksmogelijkheden downloadt het gros van de consumenten nou juist commerciële apps van weerbedrijven als Weeronline. Reden voor brancheorganisatie Nederlandse Vereniging van Weerbedrijven (NVWB) om een kort geding te starten. „De activiteiten van het KNMI hebben een grote impact op hun omzet en daarmee op hun voortbestaan”, aldus mededingingsrecht-advocaat Maurice Essers.
De activiteiten van het KNMI hebben een grote impact op hun omzet en daarmee op hun voortbestaan
Radarbeelden
Mede op basis van data van het KNMI – die de overheidsinstelling gratis ter beschikking moet stellen – maken de weerbedrijven en hun meteorologen hun eigen datamodellen en voorspellingen. In hun apps verrijken ze die data, bijvoorbeeld door ook de kans op bepaalde gezondheidsklachten (zoals reuma en migraine) en de mate waarin het weer geschikt is voor activiteiten zoals fietsen of hardlopen. Maar het „cruciale” onderdeel, aldus Essers, zijn de radarbeelden met een prognose. „Dat is waarom 60 tot 70 procent van de klanten gebruik maken van hun producten.”
Of de KNMI die prognosebeelden óók mag laten zien, hangt grotendeels af van het antwoord op de vraag wat de taak van het meteorologisch instituut is. Volgens de twee advocaten van landsadvocaat Pels Rijcken heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat de plicht het publiek te informeren over het huidige en te verwachten weer. Het KNMI is belast met de taak van het verstrekken van dit ‘algemeen weerbericht’. Dat de prognosebeelden nu niet in de app staan, betogen ze, „ontneemt de minister niet de mogelijkheid mee te bewegen met technologische ontwikkelingen”. Bij de manier waarop het algemeen weerbericht wordt gepresenteerd is altijd al sprake geweest van een „doorgaande ontwikkeling” qua beeld, tekst en visualisaties.
Volgens de weerbedrijven is echter in het verleden afgesproken, en ook door de minister in 2013 aan de Kamer gecommuniceerd, dat het KNMI slechts een ‘beperkt algemeen weerbericht’ maakt en dat het meteorologisch instituut zich van verdere dienstverlening dient te onthouden als dat de marktverhoudingen verstoort – zoals met de prognosekaarten zou gebeuren. Afwijken daarvan is niet alleen in strijd met de eerdere afspraken, maar valt ook niet te rijmen met behoorlijk bestuur waartoe de overheid gehouden is.
Soortgelijke kwesties
Het is niet voor het eerst dat overheid en markt met elkaar in de clinch liggen over vermeende oneerlijke concurrentie door (semi-)publieke organisaties. Zo voerde data- en onderzoeksbureaus tot op heden tevergeefs een rechtszaak tegen het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over opdrachten die het CBS buiten de vaste bekostiging om voor overheden uitvoert. Rond de Kamer van Koophandel, het Kadaster, Staatsbosbeheer en de Dienst Wegverkeer (RDW) speelden soortgelijke kwesties over marktverstoring. Dit voorjaar behandelt de Tweede Kamer het wetsvoorstel Markt en Overheid en zal nader worden gesproken over het commerciële optreden van publieke organisaties.
Tijdens het kort geding probeerden de weerbedrijven donderdag tevergeefs tot een compromis met het KNMI te komen. Zo stelden zij voor dat het KNMI alleen in beperkte gevallen – bij weerwaarschuwingen – van de prognose radarbeelden gebruik maakt. „Ik hoor u tot twee keer toe zeggen dat u graag in overleg wilt met de staat”, merkte de kort geding rechter op. Of het KNMI daar ook iets voor voelde? Een korte maar veelzeggende blik van de strategisch business manager naar zijn advocaten was genoeg. Van het voornemen om prognosebeelden te publiceren lijkt alleen de rechter – die over drie weken uitspraak doet – het KNMI nog af te kunnen brengen. „De staat ziet geen reden het overleg aan te gaan.”
Lees ook
Wat een weerapp kan betekenen voor de vakantieganger – en wat niet
Is de wind die olie- en gasreuzen de afgelopen jaren in de rug hadden inmiddels gaan liggen, nu die bedrijven minder profiteren van een onzekere gasmarkt met extreem onstabiele prijzen? Daar zijn de eerste, voorzichtige signalen van te zien in de jaarcijfers van 2024 van Shell, die het bedrijf donderdag publiceerde.
In het laatste kwartaal van 2024 boekte Shell een aangepaste winst (gecorrigeerd voor onder andere veranderingen in kosten voor opslag) van ongeveer 3,7 miljard dollar (3,6 miljard euro). In datzelfde kwartaal in 2023 was dat nog zo’n 7,3 miljard. Over heel 2024 bedroeg de winst 23,7 miljard dollar,16 procent minder dan in 2023.
Op zich was 2024 financieel gezien alsnog best een goed jaar voor Shell. De cijfers van de eerste drie kwartalen waren prima. Topman Wael Sawan spreekt in een persbericht van „opnieuw een jaar van sterke financiële prestaties”. Hij was blij met de vrije kasstroom, die in 2024 zo’n 40 miljard dollar hoger uitviel dan in het jaar ervoor.
Voor beleggers zijn de lagere cijfers ook niet al te vervelend nieuws. Het Britse olie- en gasconcern verhoogt het dividend met vier procent. Daarbovenop zei Shell eigen aandelen ter waarde van 3,5 miljard dollar te kopen. Het is voor het dertiende kwartaal op rij dat Shell dat doet voor een bedrag boven de 3 miljard dollar.
Wispelturige gasmarkt
Begin deze maand waarschuwde Shell alvast, vooruitlopend op de donderdag gedeelde cijfers, dat de resultaten van het vierde kwartaal „significant lager” zouden uitvallen dan in het derde kwartaal. Shell produceerde minder gas dan gehoopt, onder meer door gepland onderhoud bij een belangrijke productie-installatie voor vloeibaar gemaakt gas (lng) in Qatar. Ook vielen de cijfers in de gashandelsdivisie, een belangrijke divisie voor Shell, tegen.
Shell noemde voor dat laatste als reden onder meer het tegenvallende aantal verkochten vrachten. Analisten zeiden dat dit te maken had met de terugkerende rust op de gasmarkt.
Hoe zit dat? Toen Russische troepen Oekraïne binnenvielen en Rusland als reactie op westerse sancties de pijpleiding naar Europa dichtdraaide, werd de gasmarkt extreem zenuwachtig door zorgen over tekorten. Het gevolg: de gasprijzen werden behoorlijk grillig en schoten vaak flink omhoog. „Gashandelaren profiteerden volop van die zogeheten volatiliteit op de markt”, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. „Handelaren kunnen gas op bepaalde momenten op bepaalde plekken goedkoop inkopen en dat vervolgens elders, als tekorten dreigen, het tegen hoge prijzen verkopen.”
De ergste jaren van de gascrisis zijn voorbij, maar de geopolitieke situatie wereldwijd is nog verre van rustig
Vooral bedrijven die handelen in lng, waarin Shell in het Westen de grootste speler is, worden extra beloond op de wispelturige gasmarkt. „Lng-schepen kun je, in tegenstelling tot gas dat door pijpleidingen stroomt, makkelijk van richting veranderen. Lng kun je dus heen sturen waar je maar wil. Zo kun je veel meer gebruikmaken van al die handelskansen.”
Inmiddels is de gasmarkt deels tot rust gekomen. Waar de gasprijzen in 2022 nog heen en weer slingerden tussen de 65 en 330 euro per megawattuur, is dat nu ongeveer tussen de vijftig en twintig euro. En op een relatief rustige gasmarkt profiteren handelaren minder.
Shell is de eerste in de energiesector die dit jaarcijferseizoen zijn boeken opende voor de wereld. Vrijdag volgen de Amerikaanse concerns Chevron en ExxonMobil. Het Franse TotalEnergies is volgende week woensdag aan de beurt, de Britse BP dinsdag die week erop. Analisten verwachtten ook dat de cijfers van hun laatste kwartaal zullen tegenvallen.
Of de goede jaren die de olie- en gasreuzen beleefden tijdens de energiecrisis nu definitief achter hen liggen, is lastig te zeggen. Mulder: „De ergste jaren van de gascrisis zijn voorbij, maar de geopolitieke situatie wereldwijd is nog verre van rustig.”
Wel zegt de energie-econoom dat de gasmarkt waarschijnlijk niet gauw weer zo instabiel zal worden als tijdens de gascrisis. „Door de schrik van de afgelopen jaren heeft de wereld geleerd om de energievoorziening minder afhankelijk te maken van één land. Als een bepaald land niet meer kan leveren, zal dat nu voor minder onrust zorgen.”
Ook hebben olie- en gasbedrijven die de afgelopen jaren profiteerden van de lng-handel, flink geïnvesteerd in meer productie van lng. Die productiecapaciteit zal de komende jaren leiden tot meer aanbod van lng, waardoor de markt minder wispelturig wordt. En dús minder lucratief voor handelaren.
Het bestuur brengt de toekomst van Shell in gevaar door de energietransitie te negeren
Hernieuwbare energie
Opvallend, maar niet verrassend, is dat het slecht gaat met Shells hernieuwbare energie divisie. In het afgelopen kwartaal leed die een verlies van 311 miljoen dollar. Afgelopen december zei Shell al minder te investeren in windparken op zee. In totaal schreef de duurzame-energiedivisie bijna 1,1 miljard dollar af. Mulder: „Het lijkt er sterk op dat Shell de energietransitie aan het loslaten is, om de aandeelhouders tevreden te houden.” Veel olie- en gasreuzen worden steeds terughoudender met het investeringen in duurzame energie door de lage winstgevendheid ervan.
Mark van Baal, oprichter van activistische ‘groene’ aandeelhouder Follow This, zei in een persbericht: „Het bestuur brengt de toekomst van Shell in gevaar door de energietransitie te negeren (…) De International Energy Agency voorspelt een afname van de vraag naar olie en gas na 2029. Zelfs aandeelhouders die niets geven om klimaatrisico’s en alleen om de waarde van hun aandelen zouden zich zorgen moeten maken over Shells hardnekkige negeren van ontwikkelingen in de energiemarkt, zoals de exponentiële groei van hernieuwbare energie en elektrische voertuigen.”
Over de jaarscijfers van 2024 zei Sawan in een video dat hij erkende dat er „enige zwakte in de inkomsten in het vierde kwartaal zat”, aldus de Britse zakenkrant Financial Times. Maar hij zei daarin ook dat Shell met zijn kostenbesparende doelstellingen voorliep. Op 25 maart, drie maanden eerder dan normaal, zal hij in New York investeerders op de hoogte brengen van reorganisaties en kostenbesparingen.
Een keerpunt in de Duitse politiek, een historische gebeurtenis, het begin van een nieuw tijdperk. Duitse media en politici buitelen over elkaar heen om het belang van de woensdag aangenomen CDU-motie te duiden – de één in positieve zin, de ander in negatieve zin. De motie, die de regering oproept tot een strenger asielbeleid, werd aangenomen met steun van de radicaal-rechtse AfD. Zoiets was tot deze week ondenkbaar in de Duitse politiek en heeft onvermijdelijk invloed op de verkiezingen over drie weken. Honderden mensen protesteerden woensdag bij het partijkantoor van de CDU.
Kost dit de CDU stemmen, van kiezers die iedere toenadering tot de AfD verwerpen? Of winnen de christendemocraten juist stemmen van kiezers die naar de AfD neigen maar nu zien dat hun standpunten ook door een ‘degelijke’ partij worden vertegenwoordigd? In de campagne richt de CDU zich vooral op die laatste groep: de partij presenteert zich als ‘democratisch alternatief’ voor de AfD.
Hajo Funke, politicoloog aan de Freie Universität Berlin (FU) en gespecialiseerd in rechtsextremisme, verwacht dat het percentage overstappers van AfD naar CDU gering zal zijn – groter zal de verschuiving van CDU naar SPD en de Groenen zijn. „Zeker is dat de CDU hierdoor stemmen verliest van gematigde kiezers. Dat kan, als de CDU zo doorgaat, oplopen tot een derde van de stemmen.”
Momenteel staat de CDU in de peilingen op kop met 30 procent van de stemmen, gevolgd door de AfD met 20 procent. Een daling van de CDUkan voordelig zijn voor de AfD: het kan de voorsprong van de CDU verkleinen of zelfs een inhaalslag van AfD betekenen. Een mogelijkheid is dat kiezers die twijfelen tussen CDU en AfD zich juist gelegitimeerd voelen AfD te stemmen – de partij krijgt nu invloed in de Bondsdag, en dat dankzij een traditionele partij als CDU.
Funke gaat daar echter niet vanuit. „Het grootste deel van de Duitse bevolking kent een diepgewortelde terughoudendheid om terug te keren naar de donkerste dagen van onze geschiedenis.” De „overwinningsmentaliteit” van de AfD, die de aangenomen motie als grote triomf vierde, kan de partij een paar procentpunt opleveren. Maar volgens Funke niet meer dan dat.
Het grootste deel van de Duitse bevolking kent een diepgewortelde terughoudendheid om terug te keren naar de donkerste dagen van onze geschiedenis
Opschorten gezinshereniging
Wat mogelijke CDU-kiezers gaan doen, hangt voor een groot deel af van een volgende stemming: vrijdag stemt de Bondsdag over een wetsvoorstel van de CDU die de „toestroom van buitenlanders” naar Duitsland moet beperken, door bijvoorbeeld gezinshereniging op te schorten en uitzettingen door de politie makkelijker te maken. Ook voor dit voorstel heeft de CDU steun van de AfD nodig.
Deze stemming is in zekere zin van groter belang: het gaat om een wetsvoorstel. De motie van woensdag was een niet-bindende oproep aan de regering.
Ook binnen de partij zelf woedt een hevig debat over de strategie om met steun van de AfD moties door de Bondsdag te loodsen. Voormalig bondskanselier en partijprominent Angela Merkel veroordeelde donderdag de beslissing van Merz om AfD een beslissende rol te laten spelen in de Bondsdag. Merkel benadrukte de afspraak om met andere partijen meerderheden te zoeken zodat een partij nooit afhankelijk zou worden van de AfD. Dat Merz daar nu van afwijkt, noemt zij „verkeerd”. De uitspraak van Merkel is opmerkelijk: ze mengt zich sinds haar aftreden nog nauwelijks in het politieke debat en liet zich niet eerder negatief uit over haar eigen partij.
„Merz verdeelt de partij”, zegt Funke. Volgens hem heeft de CDU verschillende facties: sociaal, christelijk, liberaal, conservatief. „Die waren altijd geïntegreerd in de partij. Maar nu laat Merz delen daarvan achter.”
De voorstellen van de CDU, die het recht op asiel inperken, en de steun daarvoor van de AfD symboliseren de rechtsere, conservatievere koers van de partij sinds de aanstelling van Merz als partijleider. Dat markeert een verschil met Merkel die zich gematigd en verbindend opstelde in het politieke midden. Sinds haar vertrek worstelt een deel van de achterban met de nieuwe koers – dat deel kan nu mogelijk afhaken.
Bondskanselier en SPD-leider Olaf Scholz (l) luistert naar het betoog van CDU-fractievoorzitter Friedrich Merz tijdens het debat in de Bondsdag woensdag.Foto Liesa Johannssen/Reuters
Strategie van Merz
De schade kan beperkt worden, zegt Funke, als Merz ervoor kiest deze strategie niet door te zetten en vrijdag niet weer een stemming in de Bondsdag wint met steun van AfD. Merkels kritiek, andere interne kritiek en ook een oproep van Duitse kerken tegen samenwerkingen met radicaal-rechts kan Merz van gedachten doen veranderen, denkt Funke.
De vraag is wat de recente ontwikkelingen betekenen voor een mogelijke coalitie na de verkiezingen. Als CDU de grootste partij wordt, zal het moeten samenwerken. Kanselierskandidaat Friedrich Merz heeft meermaals uitdrukkelijk gezegd géén coalitie met de AfD te zullen vormen. Andere partijen vragen zich af hoeveel die belofte na woensdag nog waard is.
Demonstranten voor het hoofdkantoor van de CDU in Berlijn na de stemming in de Bondsdag. Foto Annegret Hilse/Reuters
Harde woorden
In Nederland zit radicaal-rechts in de regeringscoalitie en ook in Oostenrijk is de kans daarop groot. Voor Duitsland acht politicoloog Funke dat onwaarschijnlijk. „Ondanks de breuk die de CDU deze dagen laat zien, zal die partij niet met de AfD regeren.” Maar los van samenwerking tussen CDU en AfD zet de motie van woensdag de verhoudingen tussen CDU en mogelijke coalitiepartners, zoals de Groenen en SPD, op scherp.
Zowel voor als na de stemming woensdag gingen harde woorden over en weer tussen de partijen. Merz verweet regeringspartijen Groenen en SPD hem te dwingen tot steun van AfD door zijn moties niet te steunen. Olaf Scholz, huidig bondskanselier en SPD-leider, noemde de motie een „onvergeeflijke fout”, de jongerenpartij van de Groenen riep de moederpartij op geen coalitie met CDU te vormen. Volgens de kanselierskandidaat van die partij, Robert Habeck, heeft CDU hiermee het politieke midden afgeschaft.
„Merz heeft hiermee inderdaad meer afstand tot de andere partijen gecreëerd”, zegt Funke. „Dat maakt het moeilijker een regering te vormen: hij is een ongeleid projectiel. Maar ik verwacht niet dat hij deze koers doorzet.”
Lees ook
Waarom de klassiek-conservatieve CDU-leider Friedrich Merz nu het tij in Duitsland mee heeft
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127393937-3adb28.jpg|https://images.nrc.nl/MnmtXZZD6_30WG0M0NUJ0BS6et8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127393937-3adb28.jpg|https://images.nrc.nl/5kfuT-gOT4WXSvOt8MUmKK1y9JM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127393937-3adb28.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127393952-2d576a.jpg|https://images.nrc.nl/7K_bbr232jYe5oFf8K6j0js9Pto=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127393952-2d576a.jpg|https://images.nrc.nl/PQp5Oordq2NpwVnwYSYFgVJnHS4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127393952-2d576a.jpg)
