Theatermaker en schrijver Adelheid Roosen wil graag verbinden. Zo maakt ze theater met buurtbewoners en werkt ze samen met de politie van Amsterdam om het gesprek over discriminatie te openen. Kunst is daar een goed middel voor. “De complexiteit van verschillende werkelijkheden die samen komen, dat vind ik schitterend.”
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar [email protected].
Het kabinet blijft grotendeels bij zijn plannen voor een uitweg uit de stikstofcrisis, ondanks zware kritiek op de al eerder uitgelekte plannen. Wel neemt het kabinet maatregelen om ook op korte termijn het verlenen van vergunningen weer op gang te krijgen, maatregelen die bij de rechter stand moeten houden.
„Ik geloof oprecht dat hier echt het fundament ligt waarmee we in de toekomst gaan afrekenen met het stikstofspook”, stelde minister Wiersma (Landbouw, BBB) vrijdag na afloop van de ministerraad.
Met name de gezamenlijke provincies en natuurorganisaties vinden de voorlopige plannen te vaag en vermoedelijk onvoldoende om Nederland ‘van het slot’ te halen. Ook de landsadvocaat betwijfelde eerder, in een advies aan het kabinet, of de maatregelen voldoende concreet en gebiedsgericht zouden zijn om stand te houden bij de rechter.
Maar het kabinet blijft grotendeels bij zijn oorspronkelijke plannen. Wiersma: „Natuurlijk moeten we nu echt toe naar de uitwerking, ik snap dat provincies dat liever vandaag dan morgen doen, ze kunnen zelf ook meer doen.” Het kabinet wil na de zomer een „nieuw vergunningsstelsel” presenteren „gebaseerd op een beter inzicht in de staat van de natuur en alle bijhorende drukfactoren”.
Lees ook
Nieuwe stikstofaanpak kabinet, andere meetmethode en ‘lokaal maatwerk’. Landsadvocaat vreest dat tempo ‘onvoldoende’ is
Ook wil het kabinet, op de lange termijn, de Natura2000-gebieden „herijken”. Of de duizenden projecten waarvoor nu geen vergunning kan worden afgegeven omdat er stikstof bij vrij komt, van woningbouw tot dijkversterking, binnenkort wél een vergunning kunnen krijgen, is de vraag. „Het huidige vergunningssysteem is niet meer houdbaar”, schrijft het kabinet aan de Tweede Kamer.
„Zelfs verduurzaming wordt geblokkeerd en wandeltochten kunnen niet doorgaan”, aldus het kabinet. „Het leidt ook tot miljoenen economische schade en heeft een negatief effect op het vestigingsklimaat.” Het kabinet hoopt de vergunningverlening weer op gang te brengen door de „rekenkundige ondergrens” voor de uitstoot van stikstof te verhogen van 0,005 mol per hectare naar 1 mol per hectare, maar moet daarover eerst een advies afwachten van de Raad van State, over enkele weken. Met die verhoging van de ondergrens zouden ook ruim 2.500 boeren, zogenoemde PAS-melders, in één klap zijn gelegaliseerd.
Regionale aanpak
Een nieuwe systematiek waarbij zowel boeren als industrie en verkeer worden gehouden aan maximale uitstoot van stikstof, moet op lange termijn uitkomst bieden. Om ook op korte termijn toch al resultaat te boeken, kiest het kabinet voor „een regionale aanpak”. Met voorrang worden de Veluwe en de Peel aangepakt, twee Europees beschermde natuurgebieden „met de meest urgente opgave”. Er komen zones van 250 meter rond „overbelaste” gebieden waarbij als eerste maatregelen worden genomen, zoals versnelde reductie van stikstofemissies.
„Het begint allemaal met vrijwilligheid”, zei premier Schoof daarover vrijdag na afloop van de ministerraad. Maar als er niet genoeg stikstofreductie wordt gerealiseerd, „moeten we kijken of een vorm van drang nodig is”. Ook wil het kabinet rondom kwetsbare natuurgebieden trajectcontroles voor het autoverkeer instellen.
Natuurorganisaties reageren negatief. Er lijkt „geen juridisch houdbaar plan” te liggen, stelt Natuurmonumenten. Greenpeace noemt de plannen een „schoffering van de rechtsstaat”. VNO-NCW, Bouwend Nederland, Natuurmonumenten en Natuur & Milieu benadrukken in een gezamenlijke reactie dat een oplossing snel nodig is. „Door het uitstellen van noodzakelijke politieke keuzes, wordt de rekening nu gelegd bij de natuur, woningzoekenden en ondernemers.”
Ook boerenorganisatie AgrActie is, om heel andere redenen, „zeer kritisch”. Volgens deze organisatie moet het kabinet geen systeem van emissiereductie introduceren, omdat stikstof „niets zegt over de staat van instandhouding van de natuur”, aldus een verklaring.
Lees ook
Lees ook: Stikstof verziekt steeds meer de onderlinge omgang in de coalitie
Het is nauwelijks nog nieuws als de regeringscoalitie van PVV, VVD, NSC en BBB ergens diep verdeeld over is en ruzie maakt. Maar zeker lijkt wel: er zijn weinig thema’s waar het onderling zo hoog oploopt, al heel lang en soms heel persoonlijk, als bij stikstof en de boeren. Ook weer deze week. De plannen van BBB-minister van Landbouw Femke Wiersma om Nederland door de stikstofproblemen heen te helpen, leiden tot irritatie en boosheid bij leden van het kabinet en Kamerleden in de coalitie.
VVD en NSC voelen zich gesteund door de landsadvocaat, die de plannen van Wiersma in haar kabinetsbrief hard onderuit haalt. En juist om die juridische ‘borging’ draait het nu: pas als de rechter ervan overtuigd is dat de voorstellen de stikstofuitstoot omlaag brengen, kan de vergunningsverlening voor onder andere bouwprojecten weer op gang komen. Volgens BBB is het al enorm ingrijpend voor boeren, en dus voor de eigen achterban, dat er maatregelen komen voor bedrijven die in de Peel en de Veluwe in een straal van 250 meter liggen van stukjes stikstofgevoelige natuur. Die moeten óf weg, óf op een andere, innovatieve manier gaan werken.
In een speciale ministeriële commissie over stikstof, onder leiding van premier Dick Schoof, waren er leden van het kabinet, van VVD en NSC, die een veel grotere strook rond veel meer kwetsbare natuurgebieden hadden gewild, en ook maatregelen die veel dwingender waren voor boerenbedrijven. Voor BBB is dwang, en dus de mogelijkheid van onteigening, onbespreekbaar. En de BBB’ers weten dat ze in de coalitie en het kabinet met een gerust hart kunnen vasthouden aan die ‘rode lijn’.
De PVV wil de kiezers van het platteland niet van zich vervreemden, vindt stikstof verder nauwelijks een belangrijk onderwerp en steunt BBB. Voor de VVD is stikstof ook geen onderwerp waar die partij het kabinet over zal laten vallen – datzelfde geldt voor NSC. Die partij staat in de peilingen op een verlies van achttien zetels en is net partijleider Pieter Omtzigt kwijtgeraakt.
Lees ook
Nieuwe stikstofaanpak kabinet, andere meetmethode en ‘lokaal maatwerk’. Landsadvocaat vreest dat tempo ‘onvoldoende’ is
Bloemetjes en een enkel koetje
En zo is stikstof vooral voor VVD en NSC aan de ene kant en BBB aan de andere kant een conflict geworden dat er voortdurend is, en de onderlinge omgang steeds verder verziekt. Bij BBB klinkt dat VVD’ers en NSC’ers een onrealistisch droombeeld hebben van de landbouw zoals die in de jaren vijftig was: met „bloemetjes en een enkel koetje” in de wei, terwijl volgens BBB de voedselproductie in Nederland en Europa gevaar loopt. Bij VVD’ers en NSC’ers kun je horen dat BBB-leider Caroline van der Plas „het hele land gijzelt” met haar „dwaze idee” dat Nederland voedseltekorten krijgt als er minder vee komt.
Na het mei-reces komt er een debat over de plannen van minister Wiersma en het is al zo goed als zeker dat VVD en NSC, zoals ze in debatten al veel vaker doen, samen zullen optrekken met oppositiepartijen waardoor Wiersma het, zoals vaker, moeilijk zal krijgen. Wat dat uiteindelijk zal betekenen voor de plannen, is nog niet te zeggen. Net zo goed zal meespelen wat er buiten de Haagse politiek gebeurt: welke nieuwe juridische eisen komen er, hoe lopen rechtszaken af die worden gevoerd over natuur en vergunningen, hoe zien boeren de voortdurende onzekerheid?
‘Land op slot’
En: wie wint in de beeldvorming? Houdt BBB ‘het land op slot’ door maatregelen die lang niet ver genoeg gaan om weer huizen te kunnen bouwen? Of is BBB de partij die „toch maar verantwoordelijkheid neemt” op een terrein dat moeilijk ligt bij de eigen achterban?
In de Tweede Kamer was op vrijdag het reces al begonnen, het gebouw was zo goed als leeg. Caroline van der Plas was er wél. „Ik wil”, zegt ze in haar werkkamer, „beschikbaar zijn voor de media. Dat ze niet het hele land hoeven door te crossen om mij ergens op een bankje in het park te filmen. Voor ons is deze kabinetsbrief een van de belangrijkste dit jaar.”
Lees ook
Drie keer de goudprijs voor een gram minder stikstof – hoe duur het kan zijn om een varkensboer uit te kopen
Het had geruisloos voorbij kunnen gaan. Wie dan voor 27 mei geen expliciet ‘nee’ had gezegd, had impliciet ‘ja’ gezegd tegen het eindeloze gebruik van zijn of haar gegevens door Meta (het moederbedrijf van WhatsApp, Facebook en Instagram) om een nieuw model in kunstmatige intelligentie te trainen. Alle foto’s, reacties, likes en andere gegevens die het bedrijf heeft van gebruikers – veelal veel meer dan mensen zelf doorhebben – zullen namelijk gevoerd worden aan het nieuwe model. Die gegevens worden dan, zegt Monique Verdier van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), „voor eeuwig gebruikt”.
Maar burgers hebben een keuze, zegt Verdier. Dus riep de AP donderdag gebruikers van deze apps op om expliciet bezwaar te maken als ze niet willen dat gegevens gebruikt worden. „Dat is de enige manier om grip te houden op je gegevens”, zegt ze, „anders zijn ze straks weg. De gegevens die worden gebruikt om het model te trainen kun je er achteraf niet meer uit halen.”
Waarom doen jullie deze oproep nú?
„Meta heeft zelf wel wat informatie naar buiten gebracht, maar die heeft veel gebruikers niet bereikt. Wij zijn er om burgers te beschermen, daarom hebben we deze oproep gedaan. Mensen moeten zich ervan bewust zijn dat wat ze op Facebook en Instagram hebben gezet, straks niet meer verwijderd kan worden uit het AI-model. Dus is dit het moment om grip te houden op je gegevens. Als dat je niet uitmaakt, dan doe je het niet. Maar veel mensen posten ook foto’s van hun kinderen. Die foto’s worden óók gebruikt door het model. Als die kinderen eenmaal volwassen zijn, kunnen ze daar geen bezwaar meer tegen maken.”
Wat wil Meta precies gaan doen met die data? Krijgen jullie daar duidelijkheid over?
„Ze gaan AI trainen, maar hoe weet ik niet. Door Europese wetgeving is het aan de Ierse privacy-autoriteit om onderzoek te doen, omdat Meta daar gevestigd is. Ze doen al een vergelijkbaar onderzoek naar X, of het überhaupt wel toegestaan is om zonder expliciete toestemming persoonsgegevens te voeren aan een AI-model. Maar los van of het wel of niet mag vonden we het nodig om te laten zien dat mensen nu nog een keuze hebben.”
Het is dus niet duidelijk of Meta zonder instemming van gebruikers die data mag gebruiken?
„Dat is inderdaad nog onduidelijk. Er zijn platweg twee manieren om data te gebruiken: je vraagt expliciet toestemming of je hebt een gerechtvaardigd belang. Meta vindt dat ze dat hebben, Ierland buigt zich nu over die afwegingen.”
Maar ondertussen begint Meta al wel gegevens te voeren aan zijn AI-model. Dat is toch raar?
„Sommige organisaties houden zich heel erg aan de wet. Die vinden de belangen van mensen belangrijk. Andere staan er niet zo bij stil. En weer andere maken misbruik van de situatie.”
Tot welke categorie behoort Meta?
„Dat kan ik niet zo zeggen. Het punt is wel dat deze bedrijven heel veel macht hebben.”
Dus komen ze ermee weg?
„Ze krijgen wel af en toe boetes. Het probleem is: als er eenmaal zo’n onderzoek ligt als dat wat de Ieren nu doen, dan volgt er een gigantische juridische procedure. En dan zie je dat dit soort organisaties diepe zakken hebben en zo’n procedure heel lang kan duren. Ik zou niet zeggen dat ze ermee wegkomen, maar als Ierland pas na 27 mei een uitspraak doet, is Meta al wel bezig. Relevanter is daarom nú dat mensen weten dat ze hun grip verliezen op hun gegevens, maar ze er nog iets aan kunnen doen.”
Dat impliceert dat mensen nu wel grip hebben op hun gegevens bij Meta. Is dat zo?
„Dat weet je nooit zeker. Het is ook hoe je ermee omgaat. Ik heb zelf ook Instagram, maar heb alles op privé staan en post niets. Als je alles publiek plaatst… En er zijn natuurlijk al meerdere AI-systemen die het internet leeggetrokken hebben. Daar zitten jouw en mijn gegevens waarschijnlijk al in. Maar je wilt erger voorkomen.”
Welke garanties hebben gebruikers dat hun data inderdaad niet gebruikt worden? Hoe wordt er toegezien op naleving door Meta?
„Dat is aan de Ieren, die zullen dat moeten onderzoeken. Maar als burger zelf kun je dat niet controleren. Je kunt wel eens goed door de instellingen van je telefoon gaan. Moet iedereen alles kunnen zien? Welke gegevens deel je al? Gebruik je Siri wel of niet? Welke zoekmachine gebruik je?”
Later voegt ze nog toe: het is goed om te weten dat gegevens over jou op pagina’s van mensen die géén bezwaar hebben gemaakt, wél in het AI-model van Meta terechtkomen. „Foto’s waarin je getagd staat bijvoorbeeld.”
Is de beste veiligheidsgarantie niet om je Meta-account te verwijderen?
„Ja. Maar dan is de vraag: wordt alles ook echt verwijderd? Het mooie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is het recht om vergeten te worden. Je kunt een organisatie of website verzoeken om al je gegevens te verwijderen. Als je weg wilt van Meta, zou ik eerst zo’n verwijderingsverzoek doen en pas daarna je account verwijderen. Dan heb je een extra borg, maar je weet het nooit helemaal zeker.”
Er zitten, zegt Verdier, ook mooie kanten aan sociale media. „Bijvoorbeeld om contact te houden met mensen aan de andere kant van de wereld. Maar mensen moeten zich bewust zijn van wat ze aan het doen zijn. Dat bewustzijn komt eigenlijk past heel langzaam op gang. We houden Meta verantwoordelijk voor wat ze doen, maar vonden het nodig om burgers te informeren: je hebt een keuze.”
