Opnieuw wacht Oekraïne een koude, donkere Kerst. Aan het begin van de tweede oorlogswinter sinds de massale Russische invasie is er weinig reden tot optimisme voor de 40 miljoen Oekraïners. Nog altijd is zo’n twintig procent van het grondgebied stevig in Russische handen en het Oekraïense tegenoffensief leverde weinig op. Sinds oktober zijn de vooruitzichten zelfs verslechterd: aan de oostelijke frontlinies heeft het Russische leger opnieuw het initiatief genomen, terwijl de eerste serieuze scheuren zijn te zien in het westerse blok achter Kyiv. Zowel vanuit de Verenigde Staten als de Europese Unie worden nieuwe steunpakketten ter waarde van tientallen miljarden euro’s opgehouden.
Ondanks die sombere ontwikkelingen probeerde president Volodymyr Zelensky zijn bevolking dinsdag een morele oppepper te geven. „Ik ben er zeker van dat de Amerikaanse en Europese financiële steun zal doorgaan”, zei hij tijdens zijn eindejaarspersconferentie in Kyiv. Met achter hem een kolossale landkaart van Oekraïne in de nationale kleuren sprak hij de nationale en internationale media toe. „Ik heb er vertrouwen in dat de VS ons niet zullen laten zitten”, zei Zelensky.
Want deze week werd duidelijk dat Oekraïne in elk geval dit jaar geen uitsluitsel meer krijgt vanuit Brussel of Washington over de voortzetting van de financiële en militaire steun. Het gaat niet alleen om geld dat Oekraïne in staat stelt economisch te kunnen overleven, maar ook om enorme hoeveelheden wapens en munitie die onmisbaar zijn voor de verdediging van het land tegen zijn Russische belagers – laat staan voor het heroveren van bezet grondgebied.
Uitputtingsslag
De Oekraïense president heeft meer zorgen, nu de grondoorlog tegen de veel grotere Russische legermacht alle tekenen vertoont van een uitputtingsslag die langer gaat duren. Hij moet beslissen of het noodzakelijk is om 450.000 tot 500.000 extra mannen onder de wapenen te roepen, zoals de commandant van de strijdkrachten, generaal Valery Zaloezjny, heeft geadviseerd. „Dat is een enorm aantal”, zei Zelensky, en hij erkende dat dit een „zeer gevoelige onderwerp” is. Voordat hij tot verdere mobilisatie overgaat wil hij „meer argumenten horen” die zo’n stap rechtvaardigen.
Lees ook
In de sneeuw wachten op westerse munitie. ‘Als we schieten, voelen we ons nuttig’
Oekraïne doet officieel geen mededelingen over de omvang van het leger, maar heeft in het verleden laten doorschemeren dat het beschikt over ongeveer één miljoen mensen in militair uniform.
Maar de Russen zijn – ondanks enorme verliezen aan het front – numeriek in overwicht, en de vrees in Kyiv bestaat dat die situatie zich op de langere termijn gaat wreken. Hoewel zich direct na de massale Russische invasie tienduizenden Oekraïense vrijwilligers aanmeldden voor het leger, is de spoeling dun geworden. Veel militairen verblijven al maanden aan het front, zijn uitgeput en wachten op aflossing door verse krachten.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109404094-a71db1.jpg|https://images.nrc.nl/C3mdrBYtUqYb6O4yyDsoSGBvCh8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109404094-a71db1.jpg|https://images.nrc.nl/aeoMcvFrOApkhMvP6MFFbtRQg5Y=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109404094-a71db1.jpg)
Na 22 maanden oorlog wandelt Zelensky dagelijks over een evenwichtsbalk, balancerend tussen de noden van de bevolking, de wensen van het leger en de haperende steun van zijn buitenlandse bondgenoten. Maar het leidt onvermijdelijk tot spanningen, zoals steeds meer zichtbaar wordt tussen Zelensky en zijn hoogste generaal, Zaloezjny. Zaloezjny is populair in Oekraïne, volgens een recente enquête beduidend populairder dan Zelensky zelfs, en de generaal zou op den duur politieke ambities hebben – al ontkent hij dat publiekelijk.
Onenigheid
Dat het niet botert tussen beiden is inmiddels wel duidelijk. Nadat Zaloezjny in november had gesteld dat de oorlog in een impasse was geraakt, weersprak Zelensky die lezing. Kort daarop verving Zelensky zonder medeweten van Zaloezjny het hoofd van de medische tak van het leger, omdat de medische verzorging van de Oekraïense soldaten te wensen overliet. En deze week uitte Zaloezjny kritiek op Zelensky’s besluit, afgelopen zomer, om alle chefs van de militaire rekruteringscentra te ontslaan. Door grootschalige corruptie in die centra zouden duizenden jonge Oekraïners erin geslaagd zijn hun militaire dienstplicht te ontlopen.
Lees ook
‘Rusland blijft ondanks enorme verliezen aanvallen in Oekraïne, vooral om twijfels over steun in het Westen te voeden’
Gevraagd naar die onenigheid stelde Zelensky dinsdag op zijn persconferentie dat hij „een werkrelatie” onderhoudt met Zaloezjny. Geruchten dat de president plannen heeft om Zaloezjny te ontslaan ontweek hij. „Waarom zou ik iemand helpen dat verhaal te voeden?”, antwoordde Zelensky retorisch op een vraag hierover. Maar hij deed geen moeite de rivaliteit met Zaloezjny te ontkrachten.
Dat het veel besproken Oekraïense zomeroffensief minder tastbare resultaten heeft opgeleverd dan was gehoopt ontkent Zelensky niet. Maar ook daar wil hij pessimistische ondertonen onderdrukken. „Rusland heeft dit jaar geen enkel doel bereikt op het slagveld”, zei Zelensky. Terwijl in het Westen hier en daar voorzichtig wordt gezinspeeld op onderhandelingen met de Russische president Vladimir Poetin, is Zelensky geenszins van plan zijn doelstellingen aan te passen. Hij wil het volledige bezette Oekraïense grondgebied bevrijden, inclusief de Krim, het schiereiland dat al in 2014 werd geannexeerd. „De strategie kan niet veranderen volgens onze Grondwet”, zei Zelensky dinsdag. „Dit is ons grondgebied.”
Nieuwe tactiek
Wel suggereert hij dat de Oekraïense strijdkrachten hun tactiek zullen aanpassen. Het tegenoffensief dat in juni begon richtte zich op verschillende plaatsen langs de duizend kilometer lange frontlijn. Met name vanuit Washington zou er in de zomer op zijn aangedrongen een offensief tegen de Russen te concentreren op één plek. „De tactiek zouden we kunnen veranderen”, zei Zelensky dinsdag, zonder details te geven. Wel zal Kyiv „de resultaten van onze operaties in het zuiden van 2023” in ogenschouw nemen.
Voor het komende jaar is voortzetting van de westerse militaire steun cruciaal voor het verloop van de oorlog. Oekraïne verwacht het komende jaar enkele tientallen F-16’s, die in elk geval zullen helpen het Oekraïense luchtruim beter te verdedigen tegen Russische aanvallen. Hoog op het wensenlijstje staan nog de langeafstandsraketten, zoals de Duitse Taurus en de Amerikaanse Atacms. Verder wordt de grote vraag hoeveel munitie, met name voor de artillerie, beschikbaar komt voor de Oekraïense krijgsmacht. Terwijl de Russische oorlogseconomie op volle kracht draait, hebben de westerse bondgenoten van Oekraïne nog geen antwoord gevonden op de munitieschaarste. Die schaarste volgens de Oekraïense generaal Oleksandr Tarnavsky al zo groot voor de artillerie dat militaire operaties langs het oostelijke front moeten worden afgeschaald.
Leeslijst
