Teleurgestelde Portugese kiezers wenden zich tot uiterst rechts. ‘We betalen belasting, maar krijgen er niks voor terug’

Nog geen week na de Portugese verkiezingen staat één ding vast: de opmars van Chega heeft het politieke landschap flink door elkaar geschud. De uiterst rechtse partij van André Ventura behaalde 22,56 procent van de stemmen en krijgt daarmee 58 van de 230 zetels. Met een verschil van slechts 0,8 procentpunten zit Chega de sociaal-democraten op de hielen, die met moeite hun positie als tweede partij wisten te behouden.

De winst van Chega is niet zomaar een electorale verschuiving: het is een signaal. Veel Portugezen stemmen niet op de partij vanwege het programma, maar uit onvrede en frustratie over het falen van de gevestigde politiek.

„Ik sta niet eens achter Chega”, zegt de 77-jarige Daniel Centeno. Hij roert in zijn koffie in een café in een buitenwijk van Lissabon. „Ik stem alleen op ze om het systeem wakker te schudden. Dit land glijdt naar de afgrond. En als er niet snel iets verandert, zijn we slechter af dan onder de dictatuur zo’n vijftig jaar geleden.” Een aantal omstanders knikt instemmend. „Het is genoeg geweest. Chega!”

Het contrast met drie jaar geleden is opvallend. In 2022 haalde Chega nog 7,2 procent van de stemmen, goed voor twaalf zetels. De partij, opgericht in 2019 door voormalig sportcommentator André Ventura, begon als buitenstaander met één zetel in het parlement. Nu is het een van de machtigste spelers in de Portugese politiek.

Een Chega-rally in Lisabon. De partij pleit voor herstel van „Portugese waarden”.

Foto Ana Brigida/AP

‘Portugese waarden’

Chega profileert zich als anti-establishmentpartij en richt zich op thema’s als migratie, criminaliteit en corruptie. Ventura bepleit strengere straffen, een restrictief migratiebeleid en het herstel van „Portugese waarden”. In zijn toespraken hekelt hij migranten, met name de Roma-gemeenschap, die volgens hem profiteert van overheidssteun en straffeloos misdrijven pleegt. Voor zijn racistische uitspraken werd Ventura al meermaals beboet.

Hij presenteert zich als de stem van het volk. „Wij zijn geen extremisten,” zei hij vorige week op een partijbijeenkomst. „Wij zijn patriotten die zeggen wat iedereen denkt.”

Vooral in het zuiden van Portugal, in de toeristische regio Algarve, boekte Chega grote winst. Met 27,19 procent van de stemmen werd het daar voor het eerst de grootste partij – vóór de sociaal-democratische PS en de centrum-rechtse Aliança Democrática. In steden als Albufeira, Portimão en Lagoa stemde bijna één op de drie inwoners op Chega.

De frustratie in die regio is groot. De woningmarkt stort in onder druk van buitenlandse investeerders en toeristische verhuur. Overwinteraars uit het VK, Duitsland en Nederland drijven de kosten op. Lokale bewoners voelen zich in de steek gelaten door de politiek in Lissabon. Chega weet die gevoelens te mobiliseren met de belofte om de ‘echte Portugees’ weer op de eerste plaats te zetten.

Geen vertrouwen

Een reeks politieke schandalen speelt het wantrouwen van de bevolking tegenover de gevestigde partijen in de hand. Zo trad de socialistische premier António Costa in november 2023 af vanwege een corruptie-onderzoek rond vergunningen voor lithiumwinning en een waterstoffabriek, waarbij bevriende bedrijven werden bevoordeeld.


Lees ook

Portugese kiezers zijn na alle schandalen moedeloos. ‘Dit land laat zien hoe snel democratisch vertrouwen afbrokkelt als bestuur, rechtspraak en politieke cultuur tekortschieten’

Verkiezingsbillboard in Lissabon met de zittende premier en leider van de centrumrechtse Partido Social Democrata, Luís Montenegro, die zich schuldig zou hebben gemaakt aan belangenverstrengeling. Foto Armando Franca/AP

Hoewel zijn betrokkenheid niet definitief is aangetoond, werd Costa’s positie onhoudbaar. Ook zijn opvolger, de centrum-rechtse Luís Montenegro, hield het nog geen jaar vol. Hij verloor het vertrouwen van het parlement na onthullingen over belangenverstrengeling rond zijn familiebedrijf, dat tijdens zijn premierschap lucratieve overheidsopdrachten binnenhaalde.

De leider van de Chega-fractie Pedro Pinto en parlementslid Rita Matias voeren campagne op de Livramento-markt in Setubal.

Foto Rui Minderico/EPA

Tegelijkertijd kampen essentiële publieke diensten met problemen. In de gezondheidszorg is er een ernstig personeelstekort, de wachtlijsten zijn lang en zo’n 1,6 miljoen Portugezen hebben geen toegang tot een huisarts. In het onderwijs loopt het tekort aan leraren op. En op de woningmarkt zijn de huren sinds 2015 met 94 procent gestegen, de huizenprijzen zelfs met 186 procent, aldus cijfers van Confidencial Imobiliário.


Lees ook

Achttien uur wachten op de Eerste Hulp in Portugal – niemand gelooft de verkiezingsbeloftes nog

Naast haar werk als oncoloog moet Joana Bordalo e Sá voortdurend bijspringen op de afdeling spoedeisende zorg.  Foto Bruno Colaço

Hoewel het zich profileert als partij van de schone handen, is ook Chega niet vrij van schandalen. Zo doken recent beelden op van parlementariër Miguel Arruda die op beveiligingscamera’s te zien is terwijl hij koffers van de bagageband haalt op vliegvelden in Lissabon en Ponta Delgada — koffers die niet van hem waren. Bij een huiszoeking werden uiteindelijk zeventien koffers in zijn woning aangetroffen, allemaal van willekeurige, nietsvermoedende vakantiegangers. Toch lijkt het veel kiezers nauwelijks te deren.

„Ze zijn toch allemaal hetzelfde. De anderen hebben alleen nu al zoveel kansen gehad”, zegt Daniel Centento. „Mijn kleindochter is 29 en woont nog steeds thuis, terwijl ze net een kind heeft gekregen,” verzucht Centeno. „Probeer maar eens een betaalbare woning te vinden met een hongerloontje.” Maar zijn kroegmaat Mateus, die zich bij het gesprek voegt, bromt: „Ventura kletst ook maar wat. Ik snap niet waarom je op hem zou stemmen.”

De twee raken verwikkeld in een verhitte discussie. Centeno: „We zijn het zat. We betalen belasting, maar krijgen er niks voor terug. Als ik ziek word, weet God wanneer ik een arts zie. Moet ik doorgaan?” Mateus lacht. „En Chega gaat dat oplossen? Laat me niet lachen. Jij hebt de dictatuur nog meegemaakt, vriend. Je zou beter moeten weten.”

Een verkiezingsposter van Chega met portretten van leider Andre Ventura (midden), de leider van de Socialistische Partij Pedro Nuno Santos (links) en de leider van de Democratische Alliantie Luis Montenegro, met de tekst: „Zij falen al 50 jaar? Geef mij een kans!”

Foto Patricia de Melo Moreira/AFP