Tijdens hun dagelijkse speurtocht naar voedsel stuit een groep superlangsprietmieren op een dood insect. In een gecoördineerde krachtsinspanning slepen ze de prooi richting hun nest. Iets verderop zijn andere werksters al bezig: met hun kaken tillen ze steentjes op en sjouwen die uit de weg. Alsof ze weten wat er aankomt, bereiden ze de route voor, nog voordat het voedsel in zicht is.
Deze toevallige observatie bracht wetenschappers uit Israël en Zwitserland ertoe om een reeks experimenten op te zetten. De verrassende resultaten zijn onlangs gepubliceerd.
De ‘longhorn crazy ants’ staan bekend om hun chaotische gedrag – in plaats van rechte lijnen te volgen, rennen ze kriskras door elkaar, vandaar hun naam. Toch ontdekten de onderzoekers dat, zodra een grote prooi is gevonden, er een strak georganiseerde operatie op gang komt. Mieren markeren de route van prooi naar nest met geurstoffen. Eén enkele geurmarkering in de buurt van een obstakel is dan genoeg om een mier in ‘opruimmodus’ te brengen – waarna ze actief op zoek gaat naar meer hindernissen om te verwijderen.
Zo lijkt het alsof de mieren plannen maken, terwijl geen enkele mier het geheel overziet. De intelligentie zit volgens de onderzoekers dan ook niet in het individu, maar in de kolonie.
Alsjeblieft, laten we deze keer de rust bewaren, zegt Tweede Kamerlid Aukje de Vries van coalitiepartij VVD in het debat deze woensdag over de Voorjaarsnota. Ze waarschuwt haar collega’s dat de financiële plannen van dit kabinet geen gatenkaas mogen worden, door „ongedekte cheques” of met „‘gratis bier’-moties”. Ze roept op „geen onverantwoordelijke dingen” te doen met verkiezingen in aantocht.
Het kabinet kan dan wel gevallen zijn, voor de financiële kalender van kabinet en Tweede Kamer verandert er niets. In augustus moet demissionair minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) nog steeds een nieuwe begroting voor 2026 maken. En deze woensdag behandelt de Tweede Kamer een update van de begroting voor 2025 en een vooruitblik voor de begrotingen in de jaren 2026 en verder.
En dat terwijl de campagne is begonnen. Voor partijen een aantrekkelijk moment om punten binnen te halen voor hun kiezers. Na de vorige kabinetsval in 2023 moest de Tweede Kamer de begroting van 2024 behandelen, vlak voor verkiezingen. De Kamer trok de portemonnee om koopkracht met miljarden te stutten. Onder meer het minimumloon ging omhoog en de benzineprijzen omlaag.
Welke invloed heeft de kabinetsval op de financiële plannen van het kabinet? Is er al een oppositie te zien die probeert van de mogelijkheden die dit biedt gebruik te maken?
Nachtelijke onderhandeling
De Voorjaarsnota kwam voor de val van het kabinet tot stand tijdens een lange nachtelijke onderhandeling op het ministerie van Financiën. De coalitie trok geld uit voor gemeenten, draaide de voorgenomen btw-verhoging op media, cultuur en sport terug en dichtte een gat op de asielbegroting. Ook verhoogde het de huurtoeslag eenmalig en kondigde het aan de huren te bevriezen.
Al op de dag van de kabinetsval veranderde het voorjaarscompromis. De huurbevriezing, zwaar bekritiseerd door de Raad van State, werd geschrapt door demissionair woonminister Mona Keijzer (BBB). Een paar dagen later volgde demissionair minister van Financiën Eelco Heinen van de VVD met het schrappen van de eenmalige verhoging van de huurtoeslag, door Geert Wilders ‘de boodschappenbonus’ genoemd.
Heinen had dat geld nodig, schreef hij, omdat met het schrappen van de huurbevriezing meer geld uitgegeven moest worden aan huurtoeslagen. Als huren namelijk wél stijgen, hebben meer mensen recht op een huurtoeslag.
IJskoud
De overgebleven drie coalitiepartijen houden elkaar op de verdere onderwerpen vast. Henk Vermeer van BBB noemt de Voorjaarsnota „een zorgvuldig bouwwerk” waar niet zomaar „stenen tussenuit getrokken” kunnen worden. Het hoofdlijnenakkoord blijft leidend, zegt Aukje de Vries van de VVD.
Alleen is dat niet genoeg. In de senaat had dit kabinet al geen meerderheid. Maar door het vertrek van de PVV moet de coalitie voor meerderheden in béíde Kamers kijken naar de oppositie, ook al wil de VVD graag rust bewaren.
En die is erg kritisch. Tom van der Lee van GroenLinks-PvdA ziet „geen enkele betekenisvolle vooruitgang” op gebied van woningbouw, stikstof of klimaat. Met deze Voorjaarsnota „schieten we niets op”, zegt Hans Vijlbrief (D66). Pieter Grinwis (ChristenUnie) ziet „instant oplossingen voor dingen die even een warm gevoel geven, maar op lange termijn ijskoud uitpakken”.
Onderwijs
De breedst gedeelde ergernis zijn de extra ingeboekte onderwijsbezuinigingen door de coalitie, terwijl de coalitie al forse bezuinigingsplannen heeft op het onderwijs. De Kamer viel met name over het schrappen van de zogenoemde onderwijskansenregeling, bedoeld om kwetsbare leerlingen te ondersteunen. Met het geld konden klassen kleiner gemaakt worden en onderwijsassistenten worden betaald.
GroenLinks-PvdA is door het vertrek van de PVV uit de coalitie de enige partij die in zijn eentje het kabinet in beide Kamers aan een meerderheid kan helpen. Van der Lee van GroenLinks-PvdA stelt voor om niet alleen de bezuiniging op de onderwijskansenregeling terug te draaien, maar de volledige bezuinigingen op onderwijs van 1,3 miljard euro te schrappen. Dat wil hij betalen door met name belastingen op het bedrijfsleven.
Met een ruime rechtse meerderheid in de Tweede Kamer maakt zijn voorstel weinig kans. Het levert Van der Lee wel een scherpe botsing op met VVD’er Aukje de Vries, die hem verwijt bedrijven in onzekerheid te dompelen. Van der Lee noemt dat „de bekende VVD-riedel”, waarin „de lobby van het bedrijfsleven klakkeloos wordt nagepraat”.
Een financieel minder ingrijpend voorstel om onderwijsbezuinigingen terug te draaien komt van D66, CDA, ChristenUnie, SGP en JA21. Een deel van deze partijen sloot ook in september een deal met de coalitie om onderwijsbezuinigingen deels terug te draaien. Zij baalden toen ze in de Voorjaarsnota zagen dat het kabinet een paar maanden later koos alsnog extra te bezuinigen op onderwijs. Hun probleem is alleen: doordat de PVV niet meer in het kabinet zit, zijn hun zetels niet genoeg om de overgebleven coalitie aan een meerderheid te helpen in de Tweede Kamer.
De vijf richten zich op het schrappen van een kleiner deel van de onderwijsbezuinigingen, waaronder de onderwijskansenregeling. Zij willen dat betalen met hogere kartelboetes en door de AOW-leeftijd drie jaar maximaal te flexibiliseren. Als mensen langer doorwerken, hoeft de overheid ook minder AOW uit te keren.
Ook op deze financiering zijn andere partijen kritisch, maar de coalitiepartijen NSC en VVD lijken welwillender om hierover te praten. Ook GroenLinks-PvdA ziet kansen voor het verbond, als de vijf partijen een ander financieringsplan kunnen bedenken. De oppositiepartijen zeggen nu op zoek te gaan naar alternatieve dekkingen. De partijen hebben nog tot vlak voor de zomervakantie, dan zijn de stemmingen.
Nederland heeft voor het eerst een Europese teammedaille gewonnen in het schermen. De Nederlandse degenschermers zijn woensdag tweede geworden op de Europese Kampioenschappen in de Italiaanse stad Genua. Bij eerdere edities van het EK schermen behaalde Nederland drie keer een podiumplek, het ging telkens om een medaille op een individueel onderdeel.
Bij een teamwedstrijd in het degenschermen nemen drie schermers van twee landen het in partijen van drie minuten tegen elkaar op. De score loopt gedurende de duels op. Na negen partijen is er een eindscore.
De prestatie van het Nederlandse team, dat bestaat uit de broers Tristan en Rafaël Tulen, David van Nunen en Konrad Veenenbos, is opmerkelijk. Het team begon woensdag, de dag waarop alle wedstrijden in de landenwedstrijd op het onderdeel degen plaatsvinden, met een overwinning op Polen. Daarop volgde een verrassende overwinning op olympisch kampioen Hongarije in de kwartfinale.
In de halve finale tegen Duitsland viel Rafaël Tulen geblesseerd uit. Reserve Konrad Veenenbos viel sterk in, hij wist Nederland op voorsprong te brengen en die voorsprong in een later duel verder uit te bouwen.
In de finale bleek een stunt tegen regerend Europees kampioen Frankrijk te hoog gegrepen. Nederland kwam al snel op grote achterstand. Ondanks een knappe overwinning van een aanvallend spelende Tristan Tulen op een van de Fransen wist Nederland de schade niet meer te herstellen.
Beperkte middelen
Schermen is in Nederland, in tegenstelling tot in bijvoorbeeld Frankrijk of Italië, een kleine en daarmee kwetsbare sport. Zo zit de schermbond al jaren zonder bondscoach. Dat het schermteam de trainingsfaciliteiten voor Nederlandse topsporters op sportcomplex Papendal mag gebruiken, is te danken aan Tristan Tulen. De olympiër is de leider van het Nederlandse team. Hij behaalde in 2022 de zogenoemde A-status van NOC-NSF. Die gaf hem toegang tot een topsportvergoeding en een trainingsplek met zijn teamgenoten op Papendal.
Afgelopen najaar verloor Tulen zijn A-status, na een teleurstellend verlopen olympisch toernooi in Parijs. Hij dacht zelfs even aan stoppen, zei hij in gesprek met het lokale sportmedium Arnhem Sports. Vanwege het wegvallen van de financiering heeft hij zijn baan als fysiotherapeut weer opgepakt. Zijn eigen trainer kan hij niet meer betalen. Wel mag hij, met het team, nog trainen op Papendal.
Of de Nederlandse schermers door deze prestatie de A-status terugverdienen moet nog blijken. Voor die status is volgens de richtlijnen van NOC-NSF „een mondiale top 8-prestatie” nodig op een toernooi dat wat betreft „deelnemersveld en geleverde competitie gelijk is aan een WK”. Volgende maand vinden de wereldkampioenschappen schermen plaats in Georgië.
Lees ook
Op eigen kracht naar de wereldtop – alle vrije uurtjes opofferen voor een olympische droom in Parijs
Nederland sluit zich aan bij een rijtje landen dat sancties wil opleggen aan twee extreem-rechtse ministers uit het Israëlische oorlogskabinet. Eerder hebben het Verenigd Koninkrijk, Australië, Canada, Noorwegen en Nieuw-Zeeland sancties getroffen tegen de Israëlische ministers Ben-Gvir en Bezalel Smotrich. Binnen de Europesie Unie maakte Zweden al aanstalten om de landen te volgen; Nederland steunt nu die Zweedse inzet, zo heeft demissionair minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) woensdag laten weten in een Kamerbrief.
De Israëlische ministers kunnen door de opgelegde sancties niet langer naar het VK, Australië, Canada, Noorwegen en Nieuw-Zeeland reizen. Ook hun banktegoeden zijn in deze landen bevroren. De sancties zijn door bovengenoemde landen opgelegd omdat ze Gvir (veiligheidsminister) en Smotrich (minister van Financiën) beschuldigen van mensenrechtenschendingen op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever. Daarnaast zijn ze volgens de landen schuldig aan het aanzetten tot „extremistisch geweld”.
Zweden heeft een hoge vertegenwoordiger binnen de EU laten onderzoeken of de sancties ook in Europees verband mogelijk zijn. Veldkamp steunt dat initiatief, omdat „de ministers geweld door Joodse kolonisten tegen de Palestijnse bevolking hebben aangewakkerd”.
Daarnaast bepleit het Israëlische duo „voortdurend de uitbreiding van illegale nederzettingen” op de bezette Westelijke Jordaanoever. Ook hebben Smotrich en Gvir opgeroepen tot etnische zuivering van de Gazastrook, schrijft Veldkamp in de Kamerbrief. Woensdagavond debatteert de Kamer met demissionair premier Dick Schoof in aanloop naar een Europese top eind juni, waar de sancties ook ter sprake zullen komen.
Lees ook
Geduld kabinet raakt op: EU moet onderzoeken of Israël te ver gaat in Gaza
Schending humanitair recht
Door het onderzoek naar Europese sancties te steunen, reageert het demissionaire kabinet op een aantal moties vanuit de oppositie om de diplomatieke druk richting Israël op te voeren. Hoewel Veldkamp woensdag met het steunen van het onderzoek een relatief kleine stap zet, toont hij daarmee wel opnieuw dat de Nederlandse opstelling richting Israël langzaam verschuift.
Vorige maand nam Nederland het initiatief in Brussel om te pleiten voor een onderzoek naar mogelijke Israëlische schending van de voorwaarden van het associatieverdrag met de EU. Volgens Veldkamp is al sprake van zo’n schending. Doordat het land de grens naar Gaza opnieuw heeft afgesloten, waardoor de Palestijnse bevolking verstoken blijft van voedsel, brandstof en medicijnen, negeert Israël het humanitaire recht. Niet eerder nam Nederland zo duidelijk stelling tegen Israël – en dat terwijl de meest Israëlgezinde partij van het kabinet, de PVV, toen nog deelnam aan de coalitie.
In de brief schrijft Veldkamp woensdag dat Nederland Israël zal blijven oproepen om „onmiddellijk, onvoorwaardelijk en ongehinderd humanitaire hulp toe te laten tot de gehele Gazastrook”. Hij uit eveneens kritiek op de controversiële Gaza Humanitarian Foundation, een Israëlisch-Amerikaanse onderneming die een chaotische en daardoor een zeer dodelijke voedselhulpdistributie heeft gefaciliteerd. Volgens de minister moet de noodhulpverdeling in Gaza voortaan via de Verenigde Naties en het Rode Kruis lopen.
Afgelopen zondag demonstreerden, volgens de organisatoren, nog ruim 150.000 Nederlanders in Den Haag tegen het kabinetsbeleid omtrent Gaza. Met het Rode Lijn-protest willen zij dat „de Nederlandse medeplichtigheid aan Israëls oorlogsmisdaden stopt”.
Lees ook
Aantallen, daar draait het om op de tweede Rode Lijn-demonstratie. ‘Dan kan de regering niet denken: dat zijn allemaal verwarde lui’
