Op 2 januari 2024 staat Laura Kraak (33) met haar man, de kinderen van anderhalf en bijna vijf én een champagnetaart in de rij van het stadhuis, balie publiekszaken, in haar woonplaats Wageningen. Op die dag krijgen de kinderen naast de naam van hun vader, die ze nu al dragen, ook de naam van haarzelf. Dan heten ze: Kuhlmann Kraak. „En dat gaan we wel even vieren.”
Ouders mogen vanaf 2024 hun pasgeboren kind een dubbele achternaam geven. En ze mogen de achternaam van hun kinderen geboren vanaf 2016 met terugwerkende kracht aanpassen. Als belangrijke reden om de wetswijziging door te voeren, noemde inmiddels demissionair minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming, D66) keuzevrijheid. „Beide ouders kunnen hiermee de band met hun kind benadrukken.” De wens om twee achternamen door te geven, leeft volgens het COC om die reden al tijden sterk onder lesbische, homo- en biseksuele paren.
In 2016 blies Laura Kraak het politieke debat over de mogelijkheid tot een dubbele achternaam nieuw leven in. Ze was toen een kinderloze student in Amsterdam, die een jaar vakken volgde in het Franse Aix-en-Provence, waar ze vrienden uit veel verschillende landen maakte. „Ik zat met een Française, een Amerikaanse en een Canadese aan tafel in een studentenhuis en het gesprek kwam op dubbele achternamen.” In al die landen kon dat gewoon. „Ik ging er bijna blind van uit dat het in Nederland ook zo was.” Maar toen ze dat later nog eens onderzocht, ontdekte ze dat een dubbele achternaam voor kinderen met Nederlandse ouders helemaal niet tot de mogelijkheden behoorde. „Dat betekende dat zoiets voor mij nooit zou kunnen, en dat vond ik oneerlijk en achterhaald.”
15.000 handtekeningen
Ze begon een petitie en een werkgroep met gelijkgestemden. Eens per maand bespraken ze met elkaar hoe ze media-aandacht voor het onderwerp zouden gaan genereren. De petitie werd in korte tijd bijna 15.000 keer ondertekend. „Als ik eerlijk ben vond ik dat best weinig. Ik dacht: dit is kat in ’t bakkie, wie wil dit nou niet?” De handtekeningen bood ze aan in de Tweede Kamer – dat kan iedere Nederlander doen die een onderwerp onder de aandacht wil brengen. „Er stonden welgeteld drie Kamerleden, Vera Bergkamp was één van hen.” Bergkamp, die onlangs stopte als Kamerlid voor D66, nam het onderwerp onder haar hoede en heeft uiteindelijk de motie ingediend die tot de wetswijziging heeft geleid. Logisch dat het is veranderd, vindt Kraak. „Een kind komt van twee mensen. Dus het is vreemder dat je bij de douane staat met een kind dat niet je achternaam heeft.”
Lees ook
Heeft de man nog íéts als zijn kind de achternaam van zijn vrouw krijgt?
Maar in Nederland wordt er door lang niet iedereen zo over gedacht, merkte Kraak afgelopen acht jaar. Als een van de gezichten van deze wijziging in het naamrecht kreeg ze veel bijval, maar ook veel kritiek. „Boze mails van mannen: ‘Je bent vast een werkeloze Spaanse hoer.’ Die toon.” In Spanje zijn dubbele achternamen al langer mogelijk.
Hoewel het onderwerp van de dubbele achternaam in de politiek af en toe ter sprake kwam, gaf het kabinet er lange tijd geen voorrang aan. In 2005 strandde een poging van D66’er Lousewies van der Laan om de Tweede Kamer in te laten stemmen met verandering van het naamrecht. In 2009 onderzocht een werkgroep „de liberalisering van het naamrecht”. Onderzoekers adviseerden toen aan de politiek de keuzemogelijkheden te verruimen, maar die adviezen bleven op de plank liggen. In januari 2019 stelde de destijds verantwoordelijke minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) dat er „belangrijkere zaken aan de orde” waren. „Dat hij dat zei heeft me ontgoocheld”, zegt Kraak. „Een man die een grote groep mensen die dit wel belangrijk vinden zo in de kou laat staan.” In 2021 ging Dekker alsnog overstag: hij diende het wetsvoorstel in.
„Gun de man ook wat”, hoorde Kraak vaak van tegenstanders van een dubbele achternaam. De vrouw heeft toch automatisch al een band met het kind, was hun argument, omdat zij het heeft gedragen. Kraak: „Die redenering snap ik niet: als een kind een dubbele naam heeft, krijgen beide partners toch iets?”
Kraaks man, die nog haar vriend was toen ze in 2016 met de petitie begon, had nooit over het onderwerp nagedacht voordat zijn vriendin bevlogen terugkwam van haar studietijd in Aix-en-Provence. „Ik was nog lang niet aan kinderen toe”, zegt René Kuhlmann, „dus voor mij was het een ver-van-mijn-bedshow”. Hij aanschouwde trots toe hoe zijn partner dit project had opgepakt, maar vond het destijds niet zo belangrijk. „Gaandeweg ben ik het beter gaan begrijpen, omdat ik verhalen van vrouwen hoorde die hun naam ook graag willen doorgeven. Als man zit je in de luxepositie dat je er niet over hoeft na te denken.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109600901-4a662b.jpg|https://images.nrc.nl/ER27ZUCEpr8W1M-nxEMhl_YTiYY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109600901-4a662b.jpg|https://images.nrc.nl/qxq6A_GaW2mBZQwzDS3EHkjZWpY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109600901-4a662b.jpg)
Dat mensen even aan het idee van een dubbele achternaam moesten wennen, komt misschien ook doordat het al zo lang normaal is dat de man de familienaam doorgeeft. Sinds de invoering van de burgerlijke stand in 1811 kregen kinderen bij geboorte automatisch de achternaam van de vader, als die het kind erkend had. In 1998 werd het mogelijk te kiezen voor de achternaam van de moeder, maar niet met terugwerkende kracht.
Bij vrijwel alle gemeenten kunnen mensen inmiddels terecht om een dubbele achternaam te registreren. Daarvoor zijn werknemers opgeleid. De registraties met terugwerkende kracht kunnen wel voor meer drukte zorgen. Veel gemeenten hebben daarom extra personeel aangenomen. „In grotere steden is een aantal extra mensen aangenomen, in kleinere zou één extra fte moeten volstaan”, zegt Nienke Roerdinkholder, strategisch adviseur bij de Nederlandse vereniging voor burgerzaken (NVVB). Die verwachte drukte heeft er ook mee te maken dat tien jaar geleden de tien jaar geldige paspoorten werden ingevoerd: vanaf maart wordt ook daarom vijf jaar lang meer toeloop verwacht.
Hoeveel mensen straks aan de balie staan, weet niemand. In België, waar kinderen sinds 2017 een dubbele achternaam kunnen verwerven, kregen vorig jaar ongeveer 8.000 van de 112.000 geboren kinderen een dubbele achternaam. Uit een Nederlandse publiekspeiling van het ministerie van Justitie van 2020 blijkt dat 32 procent vindt dat het mogelijk moet worden een kind een dubbele achternaam te geven. Grote gemeenten als Amsterdam, Utrecht en Nijmegen maken zich nog geen zorgen, laten ze telefonisch weten. In Nijmegen waren er vorige week 31 afspraken ingepland. In Amsterdam stond het formulier voor de kerst net online. In die gemeenten zijn drie balies beschikbaar en er worden voor het hele jaar tussen de twee- en zesduizend afspraken verwacht. In Utrecht waren er vorige week vijftig afspraken ingepland.
Ouders die een kind verwachten hoeven niet per se een actieve keuze te maken. Getrouwde ouders geven de naam van de vader standaard door, zonder huwelijk of partnerschap is dat de naam van de moeder.
Laura Kraak, inmiddels docent Frans maar tijdelijk thuis om voor de kinderen te zorgen, kijkt tevreden terug op het proces dat aan deze wetswijziging vooraf is gegaan. „Doordat deze wet er is gekomen, is mijn vertrouwen in de politiek heel groot geworden. Als je iets wil veranderen, kan dat blijkbaar in ons land.”
Lees ook
Ouders mogen vanaf volgend jaar hun baby een dubbele achternaam geven
