N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Farmaceut Farma ter Verantwoording dagvaardt Abbvie in een civiele procedure. Het zou voor het veelgebruikte reumamedicijn Humira 2,3 miljard euro te veel hebben gerekend.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97116256-c3b048.jpg)
Foto ANP/Redux
Medicijnproducent AbbVie maakte „buitensporige winsten” op het reumamedicijn Humira, volgens stichting Farma ter Verantwoording. Daarom stuurde de stichting dinsdagochtend een dagvaarding voor een civiele procedure naar de Amerikaanse farmaceut: de hoge winsten – en daarmee de hoge kosten voor de samenleving – van het medicijn zouden andere zorg „verdrongen” hebben, volgens voorzitter van de stichting Wilbert Bannenberg. AbbVie had van 2004 tot en met 2018 een octrooi op het middel. Toen dat verliep, daalde de prijs met zo’n 80 procent.
AbbVie maakte 2,3 miljard omzet in Nederland met Humira. Volgens Farma ter Verantwoording bracht het tot 1,2 miljard euro „te veel” in rekening voor het medicijn. De stichting gaat uit van een redelijk winstpercentage van 25 procent en classificeert alles daarboven als „excessief”. AbbVie had volgens de berekeningen een winstmarge van 48 tot 78 procent – 23 tot 53 procent extra dus. Bannenberg: „In Nederland wordt elk jaar het zorgbudget vastgesteld door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het geld dat naar dit medicijn ging, kon niet besteed worden aan andere zorg.”
De Autoriteit Consument en Markt deed in 2020 onderzoek naar het gedrag van AbbVie op de markt, maar deed dat niet in de periode van het octrooi en de hoge prijzen. Wel volgt het de zaak van Farma ter Verantwoording „met belangstelling”, zegt een woordvoerder, en is de toezichthouder met onder meer het ministerie in overleg over dure medicijnen.
De berekeningen van Farma ter Verantwoording zijn gedaan door zorgadviesbureau Zorgvuldig Advies. Daarbij analyseerden de onderzoekers de omzet van AbbVie op Humira, de kosten voor productie en verkoop in Nederland en de investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Omdat niet alle cijfers publiekelijk toegankelijk zijn, zijn de berekeningen soms aangevuld met „beargumenteerde schattingen”, gebaseerd op openbare bronnen, zoals stukken die AbbVie moest overhandigen voor een hoorzitting bij het Amerikaanse Congres over de hoge prijzen van onder meer Humira in 2021.
‘Extra levensjaren onthouden’
Onderzoeker Michiel Verkoulen van Zorgvuldig Advies zegt dat de cijfers niet „tot op de euro nauwkeurig” opgevat moeten worden, maar dat er wel sprake is van een „orde van grootte”. Ook de kosten voor de ontwikkeling van medicijnen die uiteindelijk mislukken, zijn meegenomen in de berekeningen.
Vrees dat farmaceuten uit VS minder medicijnen leveren in Nederland bij veroordeling door rechter
Van de extra winst die AbbVie maakte, had volgens de berekeningen zorg betaald kunnen worden die 7.200 tot 16.300 mensen een gezond levensjaar had kunnen bieden. Die berekening is gebaseerd op de zogenoemde ‘qaly’s’ (quality-adjusted life year), een economisch begrip dat staat voor een extra levensjaar in goede gezondheid. Volgens Farma ter Verantwoording maakte AbbVie misbruik van de machtspositie, die het had vanwege het monopolie op het medicijn, en schond het daarmee onder meer het recht op gezondheid.
In de jaren waarin AbbVie deze winsten maakte, waren er „genoeg nijpende momenten” in de zorg, zegt onderzoeker Verkoulen. Pijnpunten van nu – budgetten, arbeidskrapte – waren er toen ook al. Soms werden bijvoorbeeld afdelingen gesloten of waren er lokaal tekorten aan zorg die met enkele miljoenen euro’s extra beter opgevangen hadden kunnen worden, zegt hij. „We zeggen niet dat dit soort problemen per se opgelost was als AbbVie níet die grote winsten had gemaakt, maar het zet de winsten wel in perspectief.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data57580133-f32ec5.jpg)
Lees ookRekenkamer: minister moet duur medicijn desnoods weigeren
Wim Groot, gezondheidseconoom bij Maastricht University, twijfelt aan de vergelijking. „Als we minder uitgeven aan geneesmiddelen, is er niet ineens meer beschikbaar voor ziekenhuizen.” Maar er blijft dan wél geld over bij de zorgverzekeraar, zegt hij – en die geeft dat terug aan de premiebetaler door de premie te verlagen of minder hard te doen stijgen, waarmee het de zorgkosten voor de samenleving verlaagt.
Maar, zegt De Groot: als de rechter meegaat in de redenering van Farma ter Verantwoording, kan dat erin resulteren dat Amerikaanse farmaceutische bedrijven minder bereid zullen zijn geneesmiddelen op de Nederlandse markt te brengen. „Want voor je het weet wordt je teruggefloten door de rechter vanwege je winst, die je ergens anders wel kunt maken.”
Europese regelgeving
Volgens Carin Uyl-de Groot, gezondheidseconoom bij de Erasmus Universiteit Rotterdam, kan dat ondervangen worden met Europese regelgeving. „Die hoge prijzen gelden eigenlijk voor alle farmaceuten. Daar zou Europa tegen kunnen optreden.” Zij noemt 25 tot 30 procent winst inderdaad „redelijk” voor de farmaceutische industrie. Wel vindt ze het opvallend dat een reumamedicijn als Humira daar nog zo ver boven zit. „Standaard geldt: hoe zeldzamer, hoe hoger de prijs. Dit medicijn is niet zeldzaam: het heeft juist heel veel gebruikers, omdat reuma veel voorkomt.” Humira was van 2009 tot 2018 het best verkochte geneesmiddel in Nederland. In 2020 – de meest recente cijfers – had het middel 28.000 Nederlandse gebruikers.
Wat de zaak bemoeilijkt, is dat kosten voor onderzoek en ontwikkeling van medicijnen vaak niet transparant zijn, zegt Uyl-de Groot. „Als dat wél zo zou zijn, kan het ministerie dat gebruiken in de onderhandelingen met de farmaceutische industrie.” Winst is nodig voor innovatie, zegt ze, het is een „logisch marktprincipe” dat investeerders willen investeren in bedrijven die het financieel goed doen. „En je moet ook investeerders aantrekken – dat is goed voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Maar we moeten qua regelgeving naar een systeem met meer balans tussen de sociale en de economische baten.”
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) laat in een reactie weten dat het niet aan VWS is om te „oordelen over de financiële prestaties van individuele bedrijven”, maar dat het zich wel zorgen maakt over stijgende uitgaven aan dure geneesmiddelen. Volgens een woordvoerder zet minister Ernst Kuipers (D66) zich binnen Europa in om het wettelijk kader zodanig aan te passen dat „dergelijk ongewenst gedrag kan worden ingetoomd”.
Farma ter Verantwoording eist in de rechtszaak geen geld van AbbVie, maar vraagt de rechter te verklaren dat de winsten onrechtmatig waren. „Dan kunnen we aan de politiek laten zien dat de huidige wetten niet genoeg beschermen en kunnen zorgverzekeraars het te veel betaalde geld wél terugvorderen.”
AbbVie zelf kan vanwege de aangekondigde rechtszaak niet inhoudelijk reageren, zegt een woordvoerder. „Maar we handelen altijd conform alle wet- en regelgeving en verwerpen de aantijgingen van de stichting.”
