NAVO-lidstaten hebben woensdagmiddag unaniem een akkoord bereikt over het ophogen van de NAVO-norm voor defensie-uitgaven naar 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) in de komende tien jaar. Dat staat in de slotverklaring van de NAVO-top in Den Haag die woensdagmiddag gepubliceerd is. De belangrijkste vergadering tijdens de NAVO-top in Den Haag is rond 14.00 uur tot een einde gekomen. Dat heeft de Rijksvoorlichtingsdienst bevestigd.
3,5 procent van het bbp zal, zoals verwacht, worden uitgegeven aan fundamentele militaire verdediging en 1,5 procent aan aanverwante zaken zoals het beschermen van kritieke infrastructuur.
De lidstaten verklaarden allemaal hun „onbuigzame” trouw aan artikel 5 van het NAVO-handvest, dat voorschrijft dat een aanval op één lidstaat gezien wordt als een aanval op de hele NAVO-alliantie. De Amerikaanse president Donald Trump had deze belangrijkste afspraak in NAVO-verband voorafgaand aan de topontmoeting opnieuw ter discussie gesteld.
In de slotverklaring wordt specifiek de Russische dreiging genoemd als reden om de collectieve defensie-uitgaven te verhogen.
Het voortzetten van de steun aan Oekraïne is ook expliciet opgenomen: „De veiligheid van Oekraïne draagt bij aan die van ons, en daarom zullen de directe bijdragen aan de defensie en de defensie-industrie van Oekraïne ook worden meegenomen in de berekening van de defensie-uitgaven van de geallieerden.” Dat Oekraïne apart genoemd zou worden, lag niet op voorhand vast omdat met name de Verenigde Staten daar geen voorstander van waren.
Liveblog NAVO-top
Slotverklaring NAVO-top: lidstaten akkoord over verhogen defensie-uitgaven naar 5 procent van bbp
De geestelijk moeder van een stapel nieuwe asielwetten, Marjolein Faber, is inmiddels met haar PVV uit het kabinet vertrokken. Maar haar twee belangrijkste voorstellen – de asielnoodmaatregelenwet en het tweestatusstelsel – zijn inmiddels door andere handen opgepakt. Demissionair ministers David van Weel (VVD) en Mona Keijzer (BBB) willen de wetsvoorstellen donderdag alsnog door de Tweede Kamer loodsen. En ze lijken te kunnen rekenen op een meerderheid.
Wat verandert er precies als de wetten worden aangenomen? En wat zijn de verwachte gevolgen voor asielzoekers, de IND, en de rechtspraak? Vier hoofdpunten op een rij.
Lees ook
Ineens komt er toch nog schot in behandeling van wet over ‘asielnoodmaatregelen’
1. Strengere regels voor gezinshereniging
Wat gaat er veranderen?
Een kwart van de Nederlandse asielinstroom bestaat uit asielzoekers die hun gezinsleden achterna reizen. Begin dit jaar wachtten nog 42.800 nareizigers in het buitenland op toestemming om zich bij familie in Nederland aan te sluiten. Om dit aantal te verlagen, wil het demissionair kabinet een ‘tweestatusstelsel’ invoeren. Vluchtelingen worden hiermee in twee groepen verdeeld: mensen die vervolgd worden wegens hun ras, geloof, seksuele geaardheid of politieke activiteiten, krijgen een A-status. Wie op de vlucht is voor oorlogsgeweld, krijgt een B-status.
Deze laatste groep krijgt in het tweestatusstelsel aanzienlijk minder rechten. Hun gezinsleden mogen alleen nog overkomen als de asielzoeker in Nederland aan een aantal strenge voorwaarden voldoet. Zo moeten zij een eigen inkomen hebben en een woning die groot genoeg is voor het hele gezin. Daarnaast wordt beperkt welke familieleden onder de nareisregeling vallen: ongehuwde partners, pleegkinderen en meerderjarige broers of zussen zijn niet langer welkom.
Wat zijn de effecten?
Naar verwachting kunnen maar weinig asielzoekers voldoen aan deze voorwaarden om gezinsleden naar Nederland te halen. Volgens onderzoek heeft 80 procent van de statushouders tweeënhalf jaar na het krijgen van een verblijfsvergunning nog altijd geen baan – velen zijn de eerste tijd druk met hun inburgeringscursus. Het zou betekenen dat oorlogsvluchtelingen in de praktijk nauwelijks meer kans maken op gezinshereniging.
Daarom wordt verwacht dat veel ‘B-vluchtelingen’ zullen proberen alsnog ‘A’ te worden. De IND rekent erop dat driekwart van de asielzoekers zal gaan procederen voor een betere status. Dat zijn duizenden extra rechtszaken. De IND verwacht dat het veel meer werk en tientallen miljoenen euro’s extra zal kosten. Ook de rechtspraak ziet een karrevracht aan nieuwe asielprocedures op zich afkomen, en denkt bijna 50 miljoen euro extra nodig te hebben.
Dan is er nog een omweg om aan de strenge voorwaarden voor gezinshereniging te ontkomen: het Europees mensenrechtenverdrag. Volgens artikel 8 uit dat verdrag heeft iedereen het recht op een ‘familie- en gezinsleven’. Experts verwachten dat veel vluchtelingen door zich op dit verdrag te beroepen, alsnog hun gezinnen kunnen laten overkomen. Mede daarom moet het effect van de wet op de instroom niet worden overschat, schrijft de Raad van State in haar advies, „indien al van daadwerkelijke vermindering sprake zal zijn”.
2. Asielvergunning wordt tijdelijk
Wat gaat er veranderen?
Een verblijfsvergunning is op dit moment eerst geldig voor vijf jaar. Wie binnen die tijd zijn inburgeringsexamen haalt en nog steeds in aanmerking komt voor asiel, krijgt een vergunning voor onbepaalde tijd. Daarmee mag de vluchteling in principe voor altijd in Nederland blijven, tenzij die bijvoorbeeld een ernstig misdrijf pleegt. In de asielnoodmaatregelenwet worden vergunningen voor onbepaalde tijd afgeschaft. Iedere drie jaar moet een statushouder verlenging vragen. Als de situatie in het land van herkomst verbetert, kan de vergunning worden ingetrokken.
Wat zijn de effecten?
Juridisch gezien kan de vergunning voor onbepaalde tijd worden afgeschaft. Het betekent dat de IND iedere drie jaar bekijkt of er indicaties zijn om de vergunning niet meer te verlengen. De kans is groot dat een oorlogsgebied waaruit iemand ooit vluchtte op een zeker moment weer veilig is, en dat de vluchteling die in Nederland een heel leven heeft opgebouwd dan weer terug zou moeten.
Uitvoeringsorganisaties waarschuwen voor de keerzijde. Het komt de integratie van vluchtelingen niet ten goede, waarschuwt opvangorgaan COA in een advies, als zij in onzekerheid blijven over de vraag of hun toekomst in Nederland ligt. Dit zal leiden tot „verminderde motivatie en passiviteit”. Ook Nidos, jeugdbeschermer van asielkinderen, vreest dat de maatregel ertoe leidt dat kinderen „continu onzeker zijn over waar hun toekomst ligt”, wat hun ontwikkeling in de weg staat. „Veel opleidingen en banen vereisen stabiliteit, wat moeilijk te realiseren is als een verblijfsstatus continu opnieuw wordt beoordeeld.”
Vluchtelingenwerk, dat de meeste statushouders in Nederland begeleidt, voorziet daarnaast praktische problemen. Als een statushouder te laat is met het verlengen van zijn tijdelijke verblijfsvergunning, of de IND door alle aanvragen wordt overlopen, kunnen de gevolgen rampzalig zijn. Statushouders kunnen hun verblijfsvergunning verliezen, voorzieningen of toeslagen kwijtraken en in de financiële problemen belanden.
Lees ook
Bezorgde en geschrokken juristen: de wetsvoorstellen van minister Faber stuiten vooral op weerstand
3. Geen weerwoord meer op afwijzing
Wat gaat er gebeuren?
Als de IND een asielzoeker heeft gehoord en het verhaal heeft nagetrokken, wordt besloten of er een vergunning wordt verleend. Maar dit wordt eerst als een voornemen, een soort concept-besluit, aan de asielzoeker voorgelegd, zodat die nog de kans krijgt om erop te reageren. In 11 procent van de zaken weet een asieladvocaat de IND ervan te overtuigen dat het voornemen niet klopt, en krijgt een asielzoeker alsnog een verblijfsvergunning. Deze procedure wordt in de asielnoodmaatregelenwet geschrapt. De IND moet straks meteen een besluit nemen. Als de asielzoeker het daar niet mee eens is, kan hij of zij in beroep gaan bij de rechter.
Wat zijn de effecten?
Door de procedure in te korten, wordt sneller een besluit genomen over de aanvraag. Dat scheelt de IND in eerste instantie tijd en capaciteit. Maar die tijdwinst wordt waarschijnlijk in een later stadium weer tenietgedaan. Met het afschaffen van de voornemens verdwijnt immers ook een ‘filter’, dat ervoor zorgde dat slecht onderbouwde afwijzingen al door de IND zelf werden gecorrigeerd. „Een belangrijke waarborg voor de kwaliteit van besluiten komt te vervallen”, schreven ambtenaren van het ministerie van Asiel en Migratie in een nota over het voorstel.
Rechtbanken zullen hierdoor meer zaken krijgen en de IND vaker terugfluiten vanwege een slecht onderbouwd besluit, waarna de immigratiedienst zich opnieuw over de aanvraag moet buigen. Er worden duizend extra rechtszaken per jaar verwacht. Rechtbanken voorspellen dat de kosten door deze maatregel met 3,5 miljoen euro per jaar stijgen en dat ook de wachttijden zullen toenemen. Het duurt nu al soms zeven maanden voordat een zaak op zitting komt.
4. Herhaalde aanvragen lastiger
Wat gaat er veranderen?
Jaarlijks vragen zo’n vijftienhonderd asielzoekers die al eerder zijn afgewezen, opnieuw asiel aan in Nederland. Met nieuwe bewijzen, of een nieuw asielmotief, doen ze een nieuwe poging om verblijfspapieren te krijgen. Het kan leiden tot een stapeling van aanvragen en jarenlange procedures, wat terugkeerdiensten belemmert bij het terugsturen van afgewezen asielzoekers. Het demissionair kabinet wil daarom een strengere toets invoeren voor deze aanvragen. Alleen wanneer een asielzoeker aankomt met baanbrekende nieuwe informatie, wordt een herhaalde aanvraag nog in behandeling genomen.
Daarnaast maakt de wet het lastiger om met een nieuw asielmotief te komen. Wie bijvoorbeeld bij de eerste aanvraag zei te vluchten voor oorlogsgeweld, en een tweede keer zegt dat hij éigenlijk op de vlucht is omdat hij als homoseksueel niet veilig is in zijn land, kan door de IND worden verweten dat hij dat de eerste keer had moeten vertellen. In het wetsvoorstel wordt het een reden om de aanvraag af te wijzen.
Wat zijn de effecten?
De IND denkt dat het geholpen is met deze maatregelen, schrijft het in haar advies over het wetsvoorstel. Het wordt namelijk gemakkelijker om een herhaalde aanvraag naar de prullenbak te verwijzen. Wel blijft de vraag of het via de rechter dan niet alsnog lukt om de aanvraag in te dienen. De Raad van State merkt in haar advies op dat het Europese Hof van Justitie veel ruimte biedt aan asielzoekers om een opvolgende aanvraag te doen, als zich nieuwe feiten of omstandigheden aandienen. Daar kunnen afgewezen asielzoekers zich nog steeds op beroepen, ongeacht of de nieuwe wet wordt ingevoerd.
Tussen alle regeringsleiders die deze dagen hun opwachting maakten in Den Haag, ontbraken drie vaste gasten. Japan, Australië en Zuid-Korea stuurden, anders dan bij eerdere toppen, niet hun premiers en president, maar lieten zich vertegenwoordigen door vakministers en een veiligheidsadviseur. Van de Indo-Pacifische partnerlanden van de NAVO – Zuid-Korea, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland, ook bekend als de IP4 – daagde alleen de Nieuw-Zeelandse premier Christopher Luxon op.
De laatste jaren drong bij de NAVO het besef door dat de veiligheid in Azië en Europa nauw met elkaar is verbonden. Zo geven Noord-Korea en – informeel – China steun aan Rusland in de oorlog tegen Oekraïne. Noord-Korea levert Rusland raketten, munitie en manschappen. Daarvoor in ruil krijgt het Russische militaire technologie, training, olie en financiële steun die onder meer gebruikt wordt voor het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma. Dat constateerde een panel van sanctie-experts onlangs in een rapport.
En uit hoe standvastig en eendrachtig het Westen reageert op de Russische oorlog in Oekraïne, zal China conclusies trekken voor een eventuele toekomstige invasie van Taiwan. Om het belang van de samenwerking met de NAVO te onderstrepen, stelde Japan eerder dit jaar zelfs een aparte ambassadeur aan bij het militaire bondgenootschap.
Toch stuurde alleen Nieuw-Zeeland met premier Christopher Luxon dit keer een vertegenwoordiger op het hoogste niveau naar de NAVO-top. Zijn Japanse collega Shigeru Ishiba haakte maandag af en stuurde buitenlandminister Takeshi Iwaya. Eerder hadden de onlangs aangetreden Zuid-Koreaanse president Lee Jae-myung en de Australische premier Anthony Albanese al bekendgemaakt niet naar Den Haag te zullen reizen. Een ontmoeting van de IP4 met de Amerikaanse president ging niet door.
De officiële redenen voor de afzeggingen lopen uiteen. Lee komt niet vanwege „binnenlandse prioriteiten en de onzekerheid in het Midden-Oosten”. Tokio beriep zich in een summiere persverklaring op „diverse omstandigheden”. Volgens NAVO-baas Rutte moeten waarnemers vooral „niet te veel lezen” in het ontbreken van de drie regeringsleiders.
Mogelijk wilden Lee en Albanese niet riskeren opnieuw een blauwtje bij Trump te lopen, die ontmoetingen met de twee eerder deze maand ook al afzegde toen hij een bijeenkomst van de G7 in Canada voortijdig verliet vanwege de beschietingen tussen Israël en Iran. Beide regeringsleiders hebben urgente kwesties met Trump te bespreken, zoals diens invoerheffingen.
Defensieuitgaven
Temidden van de discussies over Europese defensieuitgaven en de oorlogen in het Midden-Oosten vormde Oost-Azië maar een klein onderdeel van het programma. De NAVO en de IP4 zetten hun samenwerking op gebied van veiligheid voort, onder meer door verdere uitwisseling van informatie, de investeringen in bijvoorbeeld munitie, en vergroten van de interoperabiliteit van militair materieel, lieten ze woensdagmiddag weten. Ook sloot Japan zich aan bij een NAVO-initiatief om informatie over cyberaanvallen te delen.
Maar veel analisten zien in de afzeggingen ook aanwijzingen voor een kentering in de relatie tussen de vier landen en het bondgenootschap. „De afwezigheid van drie IP4-leiders – nota bene na het bezoek van NAVO-baas Mark Rutte aan Japan eerder dit jaar – suggereert dat de toenadering van de NAVO tot de regio in Trumps tweede termijn veel momentum verliest”, zegt een analist tegen de Japan Times.
De IP4 zouden banden met de NAVO nog steeds belangrijk vinden, maar het bondgenootschap onder de huidige Amerikaanse regering meer zien als een Europese aangelegenheid. Washington lijkt Europa en Azië meer als twee aparte veiligheidsregio’s te beschouwen: het wil graag dat Europese landen meer aan hun verdediging uitgeven, zodat de Amerikanen hun aandacht op China kunnen richten. De vier Indo-Pacifische landen zullen zich daarom minder op de NAVO richten en meer inspannen om de onderlinge banden en die met de Filippijnen te versterken, denkt de analist.
Toch vormen ook de defensieuitgaven van de IP4 een twistpunt met de VS. De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth zei eind mei op een veiligheidsconferentie in Singapore dat de Aziatische veiligheidspartners van de VS die, net als de NAVO-landen, „zo snel mogelijk” flink moeten verhogen. „We bepalen zelf ons defensiebeleid”, reageerde de Australische premier Albanese een dag later. Japan zegde een jaarlijkse bilaterale ontmoeting over veiligheid, op 1 juli in Washington, kort daarop af.
Hiroshima
Trump greep de NAVO-top aan om nog eens uit te halen naar Amerikaanse media die de effectiviteit van zijn aanvallen op Iraanse nucleaire installaties in twijfel trokken. Volgens een eerste rapport van de Amerikaanse militaire inlichtingendienst hebben die geen wezenlijke schade veroorzaakt, en het kernwapenprogramma van Iran hooguit met enkele maanden vertraagd, meldde onder meer CNN. „Fake news”, aldus de president, die de operatie vergeleek met de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki in 1945: „Het was in feite hetzelfde, het beëindigde de oorlog. Anders zouden ze nu nog vechten.”
De atoombommen op Hiroshima (6 augustus 1945) en Nagasaki (9 augustus 1945) kostten naar schatting ruim tweehonderdduizend burgers het leven. In de decennia daarna stierven veel overlevenden nog aan de gevolgen van blootstelling aan radioactiviteit. Het bombardement, nu tachtig jaar geleden, wordt dit jaar in Japan uitvoerig herdacht.
De Japanse delegatie op de NAVO-top reageerde niet op een verzoek om commentaar op Trumps vergelijking.
Liveblog NAVO-top
Trump noemt 5 procent NAVO-norm ‘monumentale winst’ voor VS en ‘westerse beschaving’
De kosten voor de opvang van asielzoekers zijn het afgelopen jaar met ruim een derde gestegen ten opzichte van een jaar eerder: van 2,7 miljard euro naar 3,5 miljard. Dit schrijft het COA in Stand van de uitvoering, dat woensdag is gepubliceerd. De rapportage is gedeeld met de Tweede Kamer.
Dit komt doordat tienduizenden ‘statushouders’, vreemdelingen met verblijfspapieren, langer wachten op een eigen huis en plekken in de opvang bezet houden. Ook lukt het opvangorganisatie COA al jaren maar mondjesmaat om reguliere opvanglocaties voor langere periode aan te trekken, omdat gemeenten hier niet mee instemmen.
Dit dwingt het COA tot het huren van dure, tijdelijke opvanglocaties, zogenoemde ‘noodopvanglocaties’: cruiseschepen, hotels, evenementenhallen, paviljoens. In 2024 heeft het COA bijna 2,5 miljard euro aan dit soort plekken uitgegeven, en 1 miljard aan de reguliere opvanglocaties. Deze tijdelijke locaties zijn niet alleen duur, maar vaak ook veel minder geschikt om asielzoekers op te vangen, schrijft COA in de gepubliceerde rapportage.
Lees ook
Een van de grootste vluchtelingencentra in Nederland is een ‘snelkookpan’ van geweld en besmettelijke aandoeningen, waarschuwen artsen
Bewoners van de noodopvanglocaties hebben veel minder privacy, mogen vaak niet zelf koken, en hebben er weinig te doen. Hoewel de locaties hoogstens geschikt zijn voor een paar maanden, verblijven bewoners er vaak veel langer. En omdat de huurcontracten van bijvoorbeeld een evenementenhal tijdelijk zijn, verhuizen asielzoekers vaker van locatie naar locatie.
Dit heeft ingrijpende gevolgen, schrijft het COA: „Mensen komen achteraan te staan op wachtlijsten voor zorg, kinderen moeten opnieuw van school wisselen, (vrijwilligers)werk stopt abrupt en sociale contacten gaan verloren.”
Jojo-beleid
Het COA legt in het rapport de bal met name bij het Rijk. De opvangorganisatie hoopt dat de overheid de asielopvang de komende jaren structureler en efficiënter gaat financieren. Dit is een boodschap die het COA al jaren herhaalt, maar waar tot nu toe amper gehoor aan is gegeven. Momenteel wordt de organisatie op „bedden” gefinancierd: bij afname van het aantal asielzoekers wordt het aantal plekken in de opvang weer afgebouwd en moeten locaties sluiten. Zodra er weer meer mensen in Nederland asiel aanvragen moeten er weer snel locaties worden geopend. „Dat is duur en inefficiënt”, schrijft het COA „en heeft consequenties voor de kwaliteit van de opvang.”
Met een stabiele, structurele financiering kunnen de kosten omlaag, schrijft het COA
Dit ‘jojo-beleid’ zorgt bovendien voor irritatie bij gemeenten die gevraagd worden een locatie te openen, en kort daarna misschien weer moeten sluiten. Met een stabiele, structurele financiering kunnen de kosten omlaag, schrijft het COA.
Maar de roep om een structurele financiering om het opvangprobleem op te lossen, is slechts een deel van het verhaal. Al jaren lukt het de vastgoedregisseurs van het COA moeilijk om deals te sluiten met gemeenten voor grotere locaties voor langere periodes. En als gemeenten al akkoord gaan, stellen ze steeds vaker allerlei voorwaarden voor het openen van een locatie: geen alleenstaande mannen, geen asielzoekers uit Marokko of Tunesië, juist wél vrouwen met kinderen.
Dit dwingt het COA overeenkomsten te sluiten met ondernemers die hier vaak miljoenen aan verdienen. Zo wijkt het COA steeds vaker uit naar het water en worden op meerdere plekken in Nederland asielzoekers opgevangen op cruiseschepen en grote boten. Cruiseschip MS Galaxy, dat in Amsterdam vijftienhonderd asielzoekers opvangt, kost volgens dagblad AD 110.000 euro per dag.
Lees ook
De ‘Faber-bonus’: een doorstroomlocatie waar de statushouder niet meer weg komt
