Slechts een op drie gemeenten voldoet aan spreidingswet. ‘Inwoners vragen: die wet is toch ingetrokken?’

De explosie in een elektriciteitskast in een NS-trein tussen Alkmaar en Uitgeest, waarbij zondagavond een persoon gewond raakte, is veroorzaakt door een technisch defect. Dat meldt persbureau ANP.

Het gaat volgens de NS om een „specifiek type condensator”. Een condensator is een soort buffer waar elektriciteit in opgeslagen kan worden. De vervoerder zegt tegen ANP dat het de eerste keer is dat zo’n incident zich voordoet. Ook is de kans dat het nog eens gebeurt volgens de NS klein. Wel zal de NS uit voorzorg extra inspecties uitvoeren bij alle treinen met dit type condensator. Het bedrijf weet nog niet hoeveel treinen dat precies zijn.

De elektriciteitskast in kwestie zat achter een wand in een halletje van de trein. Bij de ontploffing liep één passagier een hoofdwond op, waardoor diegene naar het ziekenhuis moest. Later raakten drie anderen reizigers onwel door de vrijgekomen rook.

De trein kwam na de explosie tot stilstand bij Castricum. Zo’n 650 inzittenden werden daarna met evacuatietreinen naar Alkmaar gebracht. Het treinverkeer tussen Alkmaar en Uitgeest lag een aantal uur stil, maar om 23.00 uur waren alle beperkingen weer voorbij.

Lees ook

Politie houdt ‘nadrukkelijk rekening met een misdrijf’ bij brand langs spoor

Delen

Mail de redactie

Een berg luiers, gratis kinderopvang of een extra slaapkamer: in sommige politieke partijen leeft het idee dat praktische zaken het abortuscijfer omlaag moeten en kunnen brengen, zien onderzoekers Jenneke van Ditzhuijzen en Wieke Beumer. „Abortus wordt vaak als een probleem gezien in onze maatschappij en het is menseigen om de oplossing te willen reduceren tot hapklare brokjes.” Ze werkten namens het Amsterdam UMC aan een onderzoek naar abortus en onbedoelde zwangerschappen.

Dat de werkelijkheid complex is, blijkt uit hun onderzoek, waarvan maandag het tweede en laatste deel verscheen. Het begint met luisteren richt zich op anticonceptiegebruik en ervaringen rondom onbedoelde zwangerschappen. Het eerste deel (Dit is mijn verhaal), dat in 2024 werd gepubliceerd, focuste op motieven om een zwangerschap niet of juist wel uit te dragen.

Veel mensen beslissen op basis van gevoel en intuïtie, later bedenken ze redenen voor de abortus

Het tweeluik is gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid en uitgevoerd door het Amsterdam UMC, Universiteit Utrecht, Fiom, Rutgers, en UMC Groningen. Het moet een antwoord geven op vragen die het kabinet in 2022 stelde over de redenen voor abortussen. De onderzoekers spraken 78 mensen die t maken hadden met een onbedoelde zwangerschap. Ook kregen duizend mensen een vragenlijst voorgelegd en werd eerder onderzoek geanalyseerd.

Afgelopen maart, toen het eerste deel van het onderzoek al lang en breed was gepubliceerd, laaide het debat over abortussen in de politiek opnieuw op. Het aantal abortussen is afgelopen jaren gestegen van zo’n 33.000 per jaar, naar ruim 35.000 in 2022 en in 2023 – het laatste jaar waarover cijfers bekend zijn – naar 39.332. Politici van NSC, BBB, CU en SGP vroegen opnieuw om redenen, cijfers en verklaringen. In een motie, die werd afgewezen, vroegen ze onder meer om een systeem om die redenen mee te registreren.

„Wij vonden het heel wonderlijk om naar het Kamerdebat te volgen,” zegt Jenneke van Ditzhuijzen. „Het eerste rapport lag al bij de Tweede Kamer. Daarin lieten we zien: je kunt niet vragen naar lijstjes met concrete redenen voor abortussen.”

Lees ook

Het aantal abortussen in Nederland stijgt al enkele jaren. Hoe komt dat?

Waarom niet?

Wieke Beumer: „Je kunt er wel naar vragen, maar je roept vooral een verantwoordingsneiging op en je krijgt geen eenduidig antwoord, weten wij uit ervaring. Veel mensen beslissen op basis van gevoel en intuïtie, later bedenken ze daar redenen bij.”

Jenneke van Ditzhuijzen: „Een veelvoorkomende reden is dat ze geen kinderwens hebben.”

Bij de keuze voor een abortus spelen vrijwel altijd meerdere omstandigheden een rol, concludeerden jullie in ‘Dit is mijn verhaal’.

Van Ditzhuijzen: „Materiële omstandigheden zoals woonruimte en financiële middelen, levensomstandigheden zoals werk of studie – maar die worden vrijwel nooit genoemd als enige reden. Er spelen allerlei emoties mee, zoals het gevoel dat dit er echt niet bij kan.”

Beumer: „We zien in de loop der jaren een consistent beeld; er komt niet ineens een heel ander motievenpakket naar voren in de periode van de stijging.”

Beantwoordt dit rapport de vragen van politici?

Van Ditzhuijzen: „Ik vind van wel. Maar het is misschien niet precies hoe ze het hadden gehoopt. Ze wilden iets als de tien meestgenoemde redenen. Maar wij hoorden mensen praten en analyseerden talloze eerdere internationale onderzoeken en concluderen dat het niet is plat te staan tot rijtjes met redenen.”

De politiek focust dus op de vraag waarom vrouwen hun onbedoelde zwangerschap niet willen uitdragen. Dit tweede deel van jullie onderzoek moedigt aan te focussen op de ‘voorkant’, op anticonceptie.

Van Ditzhuijzen: „Veel mensen die we spraken die onbedoeld zwanger waren geraakt, hadden negatieve ervaringen met anticonceptie. Ze waren vastgelopen omdat ze niet wisten wat ze moesten kiezen: ze vonden geen anticonceptie die voor hen goed werkte. Precies in die periode van twijfel raakten ze zwanger.”

De hormonale anticonceptie boet de laatste jaren in aan populariteit. Mensen hebben weerzin tegen een middel als de pil, omdat die de cyclus verstoort en bijwerkingen kan hebben, zoals stemmingswisselingen. In de interviews kwam naar voren dat mensen opzien tegen het laten plaatsen van een spiraal.

„Het kan zeer doen en er is niet altijd pijnbestrijding, daar is nog veel te winnen”, zegt Van Ditzhuijzen. „We zien ook dat in die twijfelperiode het idee speelt dat de man misschien een keer wat moet gaan doen aan anticonceptie.”

Jullie spraken ook mannen: hoe keken die hiernaar?

Beumer: „Die benoemden vaak dat ze wel verantwoordelijkheid zouden kunnen nemen. Maar hoe, vragen zij zich af. Voor hun gevoel zijn er super weinig opties.”

Partners moeten meer met elkaar praten over anticonceptie, beveelt het onderzoek ook aan.

Van Ditzhuijzen: „Vrouwen én mannen benoemen scheve genderrolpatronen over wie verantwoordelijk is voor de anticonceptie. Meestal ligt het bij vrouwen. Sommige mannen hebben geen idee wat hun partner gebruikt en vertrouwen haar blind. Zij is heel zorgvuldig, zij regelt het wel, zeggen ze.”

Beumer: „Er meer over praten kan zorgen voor een gedeelde verantwoordelijkheid, wat kan bijdragen aan meer zelfregie van beide partners.”

Van Ditzhuijzen: „We hebben meerdere keren gehoord dat een vrouw met haar partner had besproken dat het tijd was voor sterilisatie, maar dat de man die uitstelde. Het is best duur. Een keer moest iemand de verzekering nog aanpassen om meer vergoeding te krijgen, en precies toen werd ze zwanger. Mannen vinden sterilisatie ook spannend. ‘Ik heb het idee dat ik mezelf verlies’, zeggen ze. Dat lijkt erg op de uitleg van sommige vrouwen die geen hormonale anticonceptie willen: die willen hun natuurlijke cyclus behouden.”

Uit het onderzoek blijkt ook dat mensen willen dat zorgverleners minder oordelen in het gesprek over anticonceptie.

Van Ditzhuijzen: „Als mensen zelf ideeën hebben over hormonen en de impact op hun stemming, wordt dat door zorgverleners vaak snel terzijde geschoven, blijkens de onderzoeksresultaten. Bijwerkingen worden door zorgverleners vaak beschreven in termen van meetbare risico’s op medische problemen, terwijl anticonceptiegebruikers het regelmatig veel meer als een weinig concreet, maar wel sterk gevoel beschrijven. Zo ontstaat een mismatch en dat zit het gesprek over anticonceptie in de weg.”

Beumer: „Mensen benoemden dat het hen heel erg helpt als zorgverleners een oordeel in een gesprek over anticonceptie achterwege laten en beginnen met een open vraag als: ‘Waar zou je mee geholpen zijn?’”

Vrouwen én mannen benoemen scheve genderrolpatronen over wie verantwoordelijk is voor de anticonceptie

Een groeiende groep gebruikt een vorm van natuurlijke anticonceptie, waarbij ze soms heel nauwkeurig vruchtbare dagen bijhouden, onder meer door op gezette tijden te temperaturen en hun cyclus bij te houden met een app. Soms doen ze het minder nauwkeurig.

Beumer: „Bij alle vormen van anticonceptie zien we heel veel inconsistente gebruikers. We spraken mensen met een app die zeiden: ‘We wisten wel dat het een oranje dag was [een dag met risico op zwangerschap], maar we hadden toch seks.’ Veel mensen hebben een verzakte en dus slecht werkende spiraal of ze slikken de pil verkeerd, of ze zeggen dat ze condooms gebruiken, maar die ene keer net even niet.”

Van Ditzhuijzen: „Sommige mensen weten dat er een risico op een onbedoelde zwangerschap is, maar vinden dat minder erg dan de bijwerkingen die ze van anticonceptie hebben ervaren.”

Het klinkt alsof er behoefte is aan nieuwe vormen van anticonceptie.

Van Ditzhuijzen: „Er is van alles in ontwikkeling, zoals een hormoonloze anticonceptiepil, maar er stokt ook heel veel. Er zijn financiële belangen; in de zorg – specifiek voor vrouwen – wordt traditioneel minder geld gestoken. Maar het is ook gewoon complex om een bevruchting te voorkomen. Ik denk weleens: doe een condoom om, wat is er nou zo moeilijk aan?”

En, wat is daar zo moeilijk aan?

Beumer: „We weten het niet precies omdat we niet aan de hele bevolking hebben gevraagd wat zij nou van condooms vinden. Maar mensen hebben wel veel bezwaren. Condooms zitten te krap, vertelden sommige mannen bijna trots. Of de man of de vrouw vonden dat ze niet genoeg voelden.

Van Ditzhuijzen: „Het condoom mag best wel populairder worden, vind ik. Er zijn heel veel verschillende soorten en maten, ze moeten op zoek naar wat voor hen het beste werkt. Ermee spelen en uitvinden wat plezierig is.”

Lees ook

Stoppen met de pil is populair

Delen

Mail de redactie

Ver voor begin vorig jaar de spreidingswet werd ingevoerd, was de gemeente Woerden al bezig met asielopvang. Na de zomer van 2022 was wethouder Jacques Rozendaal (CU/SGP) al op zoek naar manieren om de druk op Ter Apel te helpen verlichten. Een doorstroomlocatie voor statushouders bleek toch geen goede optie, maar in 2023 benaderde het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) de gemeente over een potentiële asielopvanglocatie. Het voormalig hoofdkantoor van Campina werd na een onderzoek geschikt geacht, een jaar geleden werd de overeenkomst getekend.

En toch voldoet de gemeente Woerden op 1 juli, de uiterste datum dat gemeenten genoeg opvangplekken gereed moeten hebben, niet aan de spreidingswet. De verbouwing van het pand begint pas eind dit jaar en is klaar in 2027. „Zo complex is het dus”, zegt Rozendaal.

Slechts één op de drie gemeenten (342 in totaal) is het gelukt om op tijd aan de spreidingswet te voldoen. De wet is in februari vorig jaar ingevoerd om het aantal opvangplekken te verhogen en eerlijker te verdelen over het land. Sinds de invoering is het aantal opvangplekken met zo’n 10.000 plekken toegenomen, terwijl het doel 30.000 was. Dit blijkt uit cijfers die NRC heeft opgevraagd bij het COA. Er zijn eind juni ruim 77.000 bedden beschikbaar. Ongeveer de helft daarvan staat in een tijdelijke noodopvanglocatie, zoals op cruiseschepen of in hotels. Deze zijn vaak duurder dan reguliere locaties.

Wel is de opvang sinds de invoering van de wet iets evenwichtiger verdeeld over het land. Eind juni staan er in 208 verschillende gemeenten (zes op de tien) opvanglocaties voor asielzoekers. Voor de invoering van de spreidingswet hadden 165 gemeenten (vijf op de tien) een opvanglocatie.

Het ministerie zal de wet ondertussen uitvoeren en handhaven

De drie noordelijke provincies en Flevoland, die relatief veel deden aan asielopvang, vangen iets minder, of ongeveer evenveel asielzoekers op in vergelijking met januari 2024. Andere provincies, met name Limburg, Noord-Holland en Zuid-Holland, hebben het aantal opvangplekken afgelopen anderhalf jaar weten te verhogen. Toch voldoen deze provincies nog niet aan hun wettelijke taak. Drenthe, Flevoland, Friesland en Groningen hadden voor de invoering van de spreidingswet al voldoende opvangplekken.

In de meeste gemeenten die hun wettelijke taak hebben vervuld, was al een opvanglocatie aanwezig voor de spreidingswet inging. Slechts zo’n twintig gemeenten die nu aan de opgave voldoen, deden in januari 2024 nog helemaal niets aan asielopvang.

Plannen

Dat wil nog niet zeggen dat gemeenten stil hebben gezeten. In de verslagen die provincies in oktober inleverden bij het ministerie van Asiel en Migratie, staat dat sommige gemeenten wel plannen hebben gemaakt, maar dat locaties, zoals in Woerden, pas in 2026 of 2027 zullen openen. Het COA is door de spreidingswet met zo’n vijftig nieuwe gemeenten in gesprek over asielopvang, zegt een woordvoerder. De anderhalf jaar die gemeenten tot nu toe voor de spreidingswet hebben gekregen is volgens het COA „heel krap”.

Dit komt door een lange zoektocht naar geschikte locaties, weerstand vanuit de omgeving, trage vergunningsprocedures, het overvolle stroomnet, stikstofregels en tekorten in de bouw, zeiden lokale bestuurders eerder tegen deze krant. Gemeenten noemden ook het gebrek aan duidelijkheid, regie en rugdekking vanuit Den Haag als obstakel. Het inmiddels demissionaire kabinet heeft altijd gezegd van de wet af te willen. In april kwam voormalig minister Marjolein Faber met de eerste stap richting afschaffing, in de vorm van een beleidsnota. Ook onder de nieuwe minister Mona Keijzer (BBB), die na vertrek van Faber samen met kabinetsgenoten David van Weel (VVD) en Eddy van Hijum (NSC) het ministerie bestuurt en die nu verantwoordelijk is voor de spreidingswet, werken ambtenaren nog aan een wetsvoorstel voor de intrekking van de wet, aldus een woordvoerder van het ministerie.

Het ministerie zal de wet ondertussen uitvoeren en handhaven. Als een gemeente niet voldoet aan de taakstelling „wordt geïnformeerd naar de reden” – de eerste stap op de ‘interventieladder van interbestuurlijk toezicht’. Een woordvoerder van het ministerie zegt veel waardering te hebben voor de inzet van gemeenten en het COA. „Het doel van de spreidingswet is om toe te groeien naar een evenwichtiger stelsel met voldoende opvang die goed gespreid is over Nederland. Dat dit tijd kost, hebben we altijd onderkend.”

Duurzame locaties

Het COA schat in dat er momenteel 120 locaties met in totaal 27.000 opvangplekken „in verschillende stadia van voorbereiding zijn”. Dit zijn met name duurzame locaties, die in sommige gevallen een bestaande noodopvanglocatie uitbreiden of vervangen.

Ook in Woerden (met een opgave van vierhonderd opvangplekken) is het op deze manier geregeld. In afwachting van de verbouwing van het voormalige kantoor, is in het pand vast een noodopvang geopend met plek voor tweehonderd asielzoekers en 150 Oekraïense vluchtelingen. De komende tijd worden de vergunningen voor de verbouwing naar een langdurige opvanglocatie gereed gemaakt.

Wethouder Rozendaal: „Wij zijn pro-actief geweest en voor de spreidingswet al begonnen met het ontwikkelen van deze locatie en toch zijn we nog niet klaar. Ik zie dat de spreidingswet werkt, maar geef het even de tijd.”

HoutenCapaciteit op 1 juli: 0 van de 337 opvangplekken

Wethouder Daan Vermeulen (VVD) is vijf dagen voor de spreidingswet van kracht werd begonnen als wethouder. „Mijn voorganger vond het tijd voor wat anders, toen werd ik gepeild. Vier weken later werd ik beëdigd. Houten was eigenlijk al jaren bezig met plannen voor asielopvang. In 2022 kwam de gemeente uit op een plek in Houten-Oost. Het idee was om asielopvang te combineren met woningen voor spoedzoekers en maatschappelijke organisaties zoals de voedselbank. Dit veroorzaakte veel rumoer onder omwonenden.

„In mijn eerste maanden als wethouder heb ik veel gesprekken gevoerd met ze, die soms hoog opliepen. De burgemeester is vanwege het plan bedreigd. Mij werd geadviseerd om de sleuf voor brieven in mijn huis weg te halen, voor het geval er een cobra [zwaar vuurwerk] doorheen zou worden gegooid. Als mijn vrouw de hond ging uitlaten, nam ze altijd haar mobiele telefoon mee. In april bleek dat het plan financieel toch niet haalbaar was.

„Een aantal maanden geleden kwam het COA op de lijn, ze waren in gesprek over de koop van een oud kantoorpand van het Utrechts Nieuwsblad. Twee weken terug hebben we een bewonersavond moeten annuleren, op advies van de politie. Op Facebook werd door verschillende groepen van buiten opgeroepen om deze kant op te komen voor een protest. Inwoners vragen me: ‘Waarom ben je dit aan het doen? De wet is toch ingetrokken?’ Dan moet ik ze uitleggen dat we gewoon een verdeelbesluit van minister Faber hebben gekregen. Als kers op de taart valt dan het kabinet en loopt een partij gewoon weg. Dat doen ze in Den Haag, maar wij moeten het uitleggen aan onze inwoners. Als lokale bestuurder ben je dan kop van jut.

„ Ik vind het jammer dat we nog niet voldoen aan de spreidingswet. Maar anderhalf jaar is heel kort. Dan snap ik goed dat gemeenten kiezen voor een tijdelijke opvang, zoals een schip. Dan voldoe je aan de opgave, maar onze insteek is dat we dit op een duurzame manier willen aanpakken. Dan doen we er maar wat langer over.”

ZundertCapaciteit op 1 juli: 210 van de 190 opvangplekken

Burgemeester Joyce Vermue: „Onze opvanglocatie opende de dag na de spreidingswet inging. Dat was puur toeval. We waren al een aantal jaar met het COA in gesprek, dat stond los van de wet. De eigenaar van het pand wil het herontwikkelen, maar heeft daar nog een paar jaar voor nodig. Het is nu drie tot maximaal vijf jaar beschikbaar als opvanglocatie. We vangen 140 reguliere asielzoekers en vijftig alleenstaande minderjarige asielzoekers op in een voormalige jeugdzorginstelling. Dat is meer dan we in eerste instantie hoefden te doen, maar ik vind het belangrijk dat we als gemeenten in solidariteit onze verantwoordelijkheid nemen. Dit pand paste goed bij de opvang van jongeren. En ik realiseer me dat niet elke gemeente dat heeft.

„We hebben nadrukkelijk gekozen voor tijdelijke opvang. Het pand ligt in een gebied met een verleden, tegenover de omstreden voormalige camping Fort Oranje, waar buurtbewoners in het verleden overlast van hebben ervaren. Dus heb ik met omwonenden aan hun keukentafels gezeten om in gesprek te gaan over hun zorgen. We hebben bijvoorbeeld gepraat over de straatverlichting en een vast aanspreekpunt voor bewoners. Sommige bewoners vroegen alvast of ze vrijwilligerswerk konden doen in het azc. Het gaat inmiddels goed op de opvanglocatie. Er is heus wel eens geluidsoverlast, er zijn soms zorgen over de verkeerssituatie. Maar dat is in iedere woonwijk zo.”

RaalteCapaciteit op 1 juli: 0 van de 208 opvangplekken

Wethouder Gerria Toeter (CDA): „Toen het kabinet viel waren we best een eind op streek met een potentiële locatie. Maar we hebben toch besloten om de plannen even on hold te zetten. We merken dat asielopvang veel oproept, ook in de plaatsen rondom Raalte. Voor- en tegenstanders laten nadrukkelijk van zich horen, met name de tegenstanders. De val van het kabinet leidt tot extra onrust op dit gevoelige thema.

„Na de invoering van de spreidingswet zijn we eerst met de raad in gesprek gegaan en hebben we de voorwaarden opgehaald waar asielopvang in Raalte aan zou moeten voldoen. Wij hebben geen vrijstaande gebouwen in onze gemeente die we makkelijk kunnen inrichten voor asielopvang. Dus we moesten op zoek naar een plek waar we iets nieuws kunnen bouwen. We hebben een locatie op het oog en waren al in gesprek met het COA over de grootte, maximale duur en een tijdslijn.

„Het bekendmaken van zo’n locatie is spannend. Je treedt pas naar buiten als er een kans van slagen is. Als dat zo is, hebben we daar best wel goede ervaringen mee. Bij de inloopavond heerst er vaak nog een sentiment van: dit willen we niet, we voelen ons overvallen. Maar als de eerste emoties eenmaal bezonken zijn, kun je met de omgeving echt wel een goed gesprek voeren. Als we nu door zouden gaan met de voorbereiding en de locatie blijkt geschikt en haalbaar, zouden we dit in het najaar bekend kunnen maken. Dat is midden in de periode voor de gemeenteraadsverkiezingen.

„We willen niet dat de opvanglocatie onze inwoners polariseert. Dat heeft mogelijk ook effect op stemgedrag. Als middelgrote gemeente hebben we draagvlak nodig onder inwoners, wil je dit tot een succes maken. De nieuwe raad zal nog moeten instemmen met de omgevingsvergunning van het azc. Op 1 juli opent bij ons een opvanglocatie voor 35 Oekraïense vluchtelingen. Daarvoor was helemaal geen weerstand uit de omgeving. Die groep voelt voor mensen toch meer vertrouwd, denk ik. Daar zit meer positief sentiment in de samenleving.”

Lees ook

Een verdeelde Kamer wil de asielwetten afzwakken én aanscherpen, en daarom blijft het spannend of de PVV nog voor zal stemmen

Delen

Mail de redactie