In onder meer Amsterdam, Den Haag, Delft en Wassenaar werden maandagavond al vreugdevuren ontstoken, vanwege het verwachte slechte weer tijdens de jaarwisseling. Op een paar plekken in Nederland is melding gedaan van in brand gevlogen auto’s en autobanden, maar verder vonden rondom de vreugdevuren geen noemenswaardige incidenten plaats.
Met name in het noorden en westen van het land worden zware windstoten verwacht. Het KNMI heeft voor de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Friesland en Groningen code geel afgegeven vanaf middernacht tot woensdag 19.00 uur.
Lichtshows, nieuwsjaarsduiken en vuurwerkverbod
Meerdere gemeenten organiseren tijdens de jaarwisseling vuurwerk- of lichtshows, maar op veel plekken is nog onzeker of die door kunnen gaan. De kans dat de shows op een later moment kunnen worden ingehaald is klein, omdat het onstuimige weer ook na de jaarwisseling nog even zal aanhouden. De gemeenten Tilburg en Noardeast-Fryslân hebben al aangekondigd de show af te gelasten. De nationale vuurwerkshow in Rotterdam, vanaf de Erasmusbrug, gaat vooralsnog wel door.
De officiële nieuwjaarsduik in Scheveningen gaat woensdag niet door, werd maandag al bekendgemaakt. Ook in Ouddorp, op Ameland, in Castricum, Harlingen en Wijk aan Zee is de jaarlijkse zwemtraditie op 1 januari inmiddels afgelast.
In 19 gemeenten is tijdens de jaarwisseling een vuurwerkverbod van kracht. Dat zijn drie gemeenten meer dan vorig jaar. In nog ongeveer honderd andere gemeenten zijn vuurwerkvrije zones aangewezen. Rondom de Tarwekamp, de straat in de Haagse wijk Mariahoeve waar enkele weken geleden een dodelijke explosie plaatsvond, mag dit jaar ook geen consumentenvuurwerk afgestoken worden. Waar geen verbod geldt, mag vanaf dinsdag 18.00 uur worden geknald.
Honderden mensen kijken naar het jaarlijkse vreugdevuur op het Scheveningse Noorderstrand. De houtstapels op het Haagse strand worden traditiegetrouw tijdens de jaarwisseling in brand gestoken. Foto Lina Selg/ANP
Memes van een jongetje dat ijverig afkijkt en het huiswerk overpent van het jongetje naast hem, X staat er op dit moment vol mee. Ze verwijzen naar Mark Zuckerberg, de baas van Meta (Facebook, Instagram en Threads) die dinsdag aankondigde dat Meta stopt met externe factcheckers en moderatoren. Hij treedt daarmee in de voetsporen van Elon Musk, die daar op socialemediaplatform X al eerder mee begon.
Wat houdt die werkwijze van X precies in? En wat betekent het dat Meta die nu overneemt? Acht vragen over hoe X functioneert en welke weg Meta nu inslaat.
1 Wat heeft Musk dan gedaan op X?
Toen Musk ruim twee jaar geleden Twitter overnam en er X van maakte, voerde hij een aantal radicale veranderingen door. Het bedrijf moest hierdoor niet alleen veel efficiënter en innovatiever worden, maar vooral veel minder politiek. Er moest een einde komen aan ‘censureren’, zoals Musk het noemt. Een term die Donald Trump ook vaak gebruikt en die Zuckerberg dinsdag ook een aantal keer in de mond nam.
Mensen van wie het X-account was geblokkeerd, onder wie Donald Trump zelf, kregen onder Musk gelijk de toegang terug. Ook ontsloeg hij de teams die moesten beoordelen of inhoud over wettelijke en morele grenzen ging.
De beleving op X is sindsdien behoorlijk veranderd. Er wordt minder omstreden inhoud geweerd, zoals mogelijk discriminerende opmerkingen en propaganda.
2 Is dat erg?
Daarover kun je van mening verschillen. Sommige mensen vinden dat X vrijer is geworden en er daardoor op vooruit is gegaan. Anderen dat het een soort onoverzichtelijk open riool is geworden en daarmee geen plek meer voor grappig, snel en actueel debat.
Uiteindelijk tellen de gebruikersaantallen en daarover weten we weinig zeker. X is een bedrijf en het aantal (actieve) gebruikers is concurrentiegevoelige informatie.
Volgens de zelfrapportages aan de Europese Commissie heeft X ruim 100 miljoen gebruikers in de EU. De verschillende Meta-platformen bij elkaar opgeteld hebben zo’n 259 miljoen gebruikers in de EU.
3 Wordt er bij X dan niets meer gecontroleerd?
Jawel. X heeft – overigens net als andere grote online platformen – systemen die geautomatiseerd filteren op verboden uitingen, zoals het verspreiden van kindermisbruikmateriaal of het aanzetten tot terrorisme. Die systemen (algoritmen) kunnen geautomatiseerd posts onvindbaar maken en accounts blokkeren. Dat gebeurt met miljoenen posts per dag.
Bij twijfel of klachten kijkt er in uitzonderlijke gevallen nog een mens naar.
4 En hoe gaat dat bij moeilijkere categorieën zoals misinformatie (onjuiste berichten), desinformatie (opzettelijk onjuiste berichten) en bijvoorbeeld racisme?
Voorheen waren daar mensen voor ingehuurd, die konden ingrijpen als bijvoorbeeld een bericht viral ging met klinkklare en gevaarlijke onzin. Moeilijk werk, omdat er een grote grijze categorie is. Zowel Twitter als Meta kwamen om die reden tijdens de Covid-pandemie herhaaldelijk onder vuur te liggen en werden beschuldigd van censuur.
Direct na de overname van Twitter ontsloeg Musk zo’n 4.400 medewerkers die dit werk deden. Het is niet helemaal duidelijk hoeveel het er voor die tijd waren. Wel dat het ontslag een expliciete beleidswijziging betekende.
Nu zijn er geen mensen meer die voortdurend actief de inhoud monitoren en in de gaten houden of misinformatie groot wordt gemaakt.
Dat systeem is vervangen door wat X ‘Community Notes’ noemt. Dat komt er op neer dat een selecte groep vrijwilligers een briefje met context aan posts van andere gebruikers kan hangen, om op die manier duidelijk te maken dat de inhoud discutabel is. Zo’n notitie moet een bronvermelding hebben.
Of een notitie daadwerkelijk wordt toegevoegd, wordt beslist door een algoritme. Dat zou zo zijn geprogrammeerd dat het er steeds voor waakt dat verschillende perspectieven zijn gewogen.
5 Hoeveel moderatoren zijn er nog bij de grote socialemediabedrijven?
De belangrijkste bron van informatie voor dit soort aantallen zijn de transparantierapporten die grote online platformen moeten publiceren volgens de Europese Digitaledienstenwet (DSA). Daardoor is er iets meer informatie beschikbaar gekomen waardoor de bedrijven onderling te vergelijken zijn en over de werking van hun algoritmen.
Daaruit blijkt dat er voor X wereldwijd nu nog 1.275 mensen aan de inhoudmoderatie werken. Tot eind 2023 sprak één daarvan Nederlands, maar in mei 2024 bleek die ook geschrapt.
Meta heeft momenteel zo’n 40.000 mensen die werken aan ‘trust and safety’. Van hen zijn er zo’n 15.000 specifiek bezig met het beoordelen van inhoud, 54 daarvan voor het Nederlandse taalgebied.
6 Is Community Notes een effectief systeem?
Matig. Er zijn de afgelopen twee jaar veel voorbeelden gedocumenteerd waaruit blijkt dat het systeem te traag is om de verspreiding van desinformatie en misinformatie te stoppen, bijvoorbeeld over de oorlog in Gaza. Een groot deel van misleidende posts krijgt geen ‘note’. De berichten die dat wel krijgen, zijn tegen die tijd al zo vaak gedeeld en dus zo ver verspreid dat het briefje met context niet zoveel zin meer heeft. De kwaliteit van de notes en de bronvermelding is wel goed, blijkt uit steekproeven.
7 Hoe ging Meta de afgelopen jaren om met inhoudschecks?
Het is een langdurige worsteling gebleken. Daarbij is de achterliggende vraag voor alle online platformen: in hoeverre zijn ze slechts neutrale doorgeefluiken, en wanneer zijn ze ook verantwoordelijk voor de inhoud die ze helpen verspreiden? Vragen waar uitgevers van ‘traditionele’ media bekend mee zijn.
Na de verkiezingen van 2016 (waarbij Trump voor het eerst aan de macht kwam) kreeg Facebook veel kritiek vanwege de vele misinformatie en desinformatie , die in de verkiezingscampagne op het platform was verspreid. In reactie daarop zette het bedrijf een uitgebreid systeem van moderatie op. Het ging ook gebruikmaken van externe factcheckers, waaronder internationale persbureaus zoals AP en AFP.
Het werk van moderatoren kwam al snel onder vuur te liggen. Het bleken nare onderbetaalde banen. Terwijl het om complexe beslissingen gaat met soms veel impact voor betrokkenen. Met name rechtse en conservatieve opiniemakers klaagden de afgelopen jaren steen en been dat onder het mom van veiligheid en fatsoen eigenlijk censuur werd bedreven op hun meningen.
Meta deed voortdurend bijstellingen. Er werd bijvoorbeeld een toezichtsorgaan (Oversight Board) opgericht van vooraanstaande externe deskundigen, die achteraf over omstreden besluiten oordeelden, zoals over het blokkeren van accounts van publieke figuren. En de algoritmen worden voortdurend aangepast. Dan weer meer nieuws en actuele discussies, dan juist weer meer kinderfoto’s en kattenvideos.
8 Gelden de aankondigingen van Zuckerberg ook voor gebruikers in Europa?
Zuckerberg benadrukte in zijn boodschap dat de wijzigingen in eerste instantie alleen voor de VS zijn. Woensdag bleek echter dat het bedrijf ook een andere aanpak in de EU wil. Het heeft voornemens daaromtrent naar de Europese Commissie (EC) gestuurd, die daar nog op moet reageren, zo meldt de NOS.
De wetgeving in de VS is heel anders dan in de EU. De EU heeft sinds 2022 de Digitaledienstenwet. Onder die wet hebben vooral de grote online platformen (met meer dan 45 miljoen gebruikers per maand in de EU) een stuk meer verplichtingen en verantwoordelijkheden gekregen. Niet zozeer voor wat gebruikers publiceren, maar wel voor de manier waarop de bedrijven daarmee omgaan. Want het maakt nogal uit of je iemand ergens in een hoekje iets laat roeptoeteren, of dat je die persoon een megafoon geeft als blijkt dat mensen er graag op klikken.
De DSA eist transparantie over de werking van de algoritmen. En verantwoordelijke inzet daarvan. Dus bijvoorbeeld niet om kinderen commercieel te exploiteren en te bombarderen met op hen gerichte advertenties. De EC is tegen meerdere platformen een onderzoek gestart, vanwege vermoedelijke overtreding van de DSA. Daaronder X en Meta.
De EU hoopt dat de wetgeving in andere delen van de wereld wordt gekopieerd. Dat is gemakkelijker in de handhaving van mondiaal opererende bedrijven.
Zuckerberg gebruikte zijn videoboodschap ook voor een soort oorlogsverklaring aan andere jurisdicties, waaronder de EU, die hij als een soort vijanden van de vrijheid van meningsuiting typeert.
„Europa heeft een steeds groeiende hoeveelheid wetten die censuur institutionaliseren en het moeilijk maken daar iets innovatiefs te bouwen.”
Samen met de nieuwe Amerikaanse regering wil Meta daartegen ten strijde trekken. Het ziet er dus niet naar uit dat de VS op korte termijn Europese wetgeving zullen kopiëren.
„Volstrekt idioot”. Defensiespecialist Dick Zandee kan kort zijn over de eis van aankomend president Donald Trump aan Europese bondgenoten om de defensiebegroting te verhogen tot 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Trump zei dit gisteren tijdens een persconferentie.
Nederland voldoet pas sinds kort aan de NAVO-afspraak om 2 procent uit te geven aan defensie. Om dat mogelijk te maken is de Defensiebegroting verdubbeld van 11 miljard in 2020 tot 22 miljard euro dit jaar. Het optrekken van de uitgaven naar 5 procent zou betekenen dat de Defensiebegroting zou uitkomen op 55 miljard euro. De huidige krijgsmacht bestaat uit beroepsmilitairen en krijgt dergelijke bedragen onmogelijk uitgegeven, zegt Zandee. „Nog even afgezien van de lange leveringstijden (iedereen in Europa wil wapens op dit moment) kun je niet eindeloos spullen blijven kopen, als je niet de mensen hebt om ze te bedienen.”
Nieuwe wapens en munitie
In de afgelopen jaren heeft het ministerie van Defensie al de nodige moeite gehad om al het extra geld ‘weg te zetten’. Om te voorkomen dat middelen voor investeringen zouden terugvloeien naar de staatskas werd een materieelfonds in het leven geroepen, waar geld dat niet kon worden uitgegeven aan nieuwe wapens en munitie wordt opgespaard. De oproep van secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte om „aanzienlijk meer” dan 2 procent uit te geven stuit in de praktijk dus op aanzienlijke beperkingen. Zandee: „Laten we reëel zijn: het opkrikken naar 3 procent bbp wordt al heel moeilijk.”
Defensie-experts zien de oproep van Trump daarom vooral als een openingsbod voor de onderhandelingen die zullen worden gevoerd in de aanloop naar de NAVO-top in Den Haag aankomende zomer. „De Baltische landen en Polen zullen 5 procent misschien toejuichen, maar bedenk dat landen als België en Spanje nu nog onder de 2 procent liggen”, zegt Zandee. „Het onderhandelingsresultaat zal ergens tussen deze twee uitersten komen te liggen. Daarbij is het niet alleen belangrijk hoe hoog het percentage wordt, maar vooral ook het groeipad daar naartoe in de komende jaren.”
Het onderhandelingsresultaat zal ergens tussen de twee uitersten van 2 en 5 procent komen te liggen
Dienstplicht
Tijdens de Koude Oorlog, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Planbureau (CPB), schommelden de defensie-uitgaven tussen de 2 en de 3 procent bbp. Destijds had Nederland nog een grote krijgsmacht, die werd gevuld met dienstplichtigen en reservisten die ten tijde van oorlog konden worden opgeroepen. De enige manier om toe te groeien naar 5 procent zou de activering van de dienstplicht zijn, zo zegt Zandee, „maar daar is geen draagvlak voor, niet in de politiek, maar ook niet op het ministerie van Defensie zelf”.
Overigens blijven ook de VS (dat met ruim 900 miljard dollar in 2024 ongeveer twee keer zo veel aan defensie uitgaf als China en Rusland samen) vér achter bij de door Trump gehanteerde 5 procents-norm. Uit een overzicht van de Atlantic Council (een in Washington gevestigde denktank) bedroegen de Amerikaanse defensie-uitgaven in 2024 3,38 procent van het bnp. Daarmee eindigden de VS áchter Polen (4,12 procent).
Vijf procent van het bbp uitgeven aan Defensie zou enorme gevolgen hebben voor de staatskas: 55 miljard euro is meer dan een tiende van de totale jaarlijkse overheidsuitgaven (in 2025 is dat 487,9 miljard euro). Het zou de defensiebegroting ongeveer even groot maken als de onderwijsbegroting, en bijna drie keer zo groot als de begroting van Justitie en Veiligheid. Slechts aan twee andere ministeries geeft minister Eelco Heinen (Financiën, VVD) meer geld uit. „Het is een enorm bedrag. Dat tover je niet zomaar bij elkaar”, zegt hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam, Sweder van Wijnbergen.
Arbeidsmarkt
Maar waar zou je het geld moeten vinden voor zo’n permanente verhoging van de uitgaven? Hoewel Nederland een lage staatsschuld heeft, kan de overheid extra uitgaven aan defensie niet alleen financieren door extra geld te lenen, want dan overschrijdt Nederland in een paar jaar de Brusselse staatsschuldnorm van 60 procent. Op middellange termijn zal Nederland naar verwachting, als het niets aanpast aan het uitgavenpatroon, die grens al bereiken zonder extra defensieuitgaven. Dat leverde Nederland onlangs al een reprimande op vanuit Brussel. Deels heeft dat te maken met de ouder wordende bevolking. Het aantal mensen dat werkt zal afnemen, waardoor de overheid minder inkomstenbelasting int. Tegelijkertijd hebben mensen meer zorg nodig, dus stijgen de kosten daarvoor.
Een permanente verhoging van uitgaven vereist eigenlijk een even constante verhoging van inkomsten of verlaging van andere uitgaven. Dus zal het ministerie van Financiën de rijksbegroting flink moeten verbouwen met bezuinigingen of belastingverhogingen om stijgende uitgaven aan Defensie te financieren. Maar ook dat is ingewikkeld.
De inkomstenbelasting zou in theorie omhoog kunnen, maar met de huidige krapte op de arbeidsmarkt is het risico op verzoeken om loonsverhogingen en vervolgens prijsstijgingen aanzienlijk. Grootste Nederlandse kostenposten zijn zorg en sociale zekerheid, maar het wordt met de ouder wordende bevolking lastig om die kosten binnen de perken te houden. Meer bezuinigen op onderwijs of infrastructuur? Dat gaat ten koste van de economie op lange termijn.
Zo gooi je olie op het vuur van de krappe arbeidsmarkt
In de huidige politieke samenstelling zal het een haast onmogelijke opgave worden daar keuzes in te maken. Het kabinet heeft nu al grote moeite om politiek draagvlak te vinden voor alle begrotingen, bleek eind 2024. Vooral bezuinigingen kunnen op veel kritiek rekenen. En ook de onderhandelingen voor de begroting voor 2026 beloven ingewikkeld te worden vanwege tegenvallers, niet behaalde doelen en onrealistische plannen. Zo bezien is een verhoging van de defensie-uitgaven naar 2,5 of 3 procent (5,5 tot 11 miljard extra) al een zware dobber.
En heractivering van de dienstplicht heeft niet alleen invloed op de staatskas maar ook op de arbeidsmarkt, zo zegt Sweder van Wijnbergen. „Je onttrekt een hoop jonge arbeidskrachten aan het werkveld en zo gooi je olie op het vuur van de krappe arbeidsmarkt.” Gevolg: nog meer openstaande vacatures. Ook dat zou het verdienvermogen van Nederland aantasten.
Lees ook
Wat wil Trump met Groenland? En wie hebben er nog meer interesse in het eiland?
‘Ik wil Groenland kopen”, zei Donald Trump al in 2019, tijdens zijn eerste ambtstermijn. Groenlands antwoord – „We’re open for business, not for sale” – heeft aan zijn wensen niets afgedaan. Trump herhaalde zijn plan de afgelopen weken een paar keer, zijn zoon bracht dinsdag een privébezoek aan het eiland. Dinsdagavond bracht hij zijn voornemen om controle over Groenland te krijgen opnieuw ter sprake in een speech, waarbij hij ook zei „militair ingrijpen” niet te kunnen uitsluiten.
Waar komt Trumps interesse vandaan? Wat maakt het eiland zo bijzonder en waardevol? Vier vragen en antwoorden over Groenland.
1. Wie hebben er interesse in het gebied?
Trump is niet de enige met interesse in het met ijs overdekte en zeer dunbevolkte eiland. Onder meer China, Rusland, Australië en de Europese Unie hebben grote belangen in Groenland. Dat is niet gek, zegt Dwayne Ryan Menezes per e-mail. Menezes is oprichter van de in Londen gevestigde denktank Polar Research and Policy Initiative, dat onderzoek doet naar kwesties rond het poolgebied. Het eiland wemelt volgens Menezes niet alleen van de grondstoffen, maar is ook zeer strategisch gelegen. „De realiteit is dat naarmate de temperaturen in het Noordpoolgebied sneller stijgen dan waar ook ter wereld, en naarmate het ijs smelt waardoor Arctische scheepvaartroutes en hulpbronnen toegankelijker worden, Groenland meer interesse zal wekken bij of meer verbonden zal raken met China en Rusland.”
Daar wil Donald Trump een stokje voor steken. Waar Trumps motieven om Groenland te kopen vijf jaar geleden vooral ingegeven waren door een honger naar grondstoffen, om de afhankelijkheid van China te verminderen, denkt Menezes dat nationale veiligheid nu voorop staat. De ligging van Groenland, tussen Noord-Amerika, Europa en Azië, en vlak bij de kortste scheepvaartroutes, maakt het eiland strategisch belangrijk voor de VS. Tegelijkertijd is Groenland een belangrijke kwetsbare plek als het in handen komt van andere grootmachten. Daarbij hebben de VS al jaren een luchtmachtbasis in het Groenlandse Qaanaaq (Deense naam: Thule), die cruciaal is voor het vroegtijdig waarschuwen voor ballistische raketten en voor ruimte- en satellietbewaking, zegt Menezes. „Groenlands potentieel als een kwetsbare zone voor de Verenigde Staten is Trumps grootste zorg.”
China werkt op zijn beurt hard aan zijn „geostrategische aanwezigheid” in het Arctisch gebied, zo schreef het Clingendael Instituut in 2020 in een rapport. Beijing is volgens de onderzoekers niet van plan de regio permanent te domineren, maar wil een invloedssfeer creëren van waaruit ze snel kunnen opschalen als de geopolitieke situatie daarom vraagt. Dat doet China vooral door te investeren. Toen Groenland in 2009 een grotere mate van zelfbestuur kreeg, sprong China daarbovenop. In de jaren daarna kende Groenland (samen met IJsland) het hoogste niveau Chinese investeringen als percentage van het bbp ter wereld. Die investeringen zitten voor een deel in mijnbedrijven. Maar daarin staat China niet alleen: uit onderzoek van Menezes uit 2021 blijkt dat 27 van de 41 bedrijven met mijnbouwvergunningen op Groenland uit het Verenigd Koninkrijk, Canada en Australië kwamen.
De Amerikaanse luchtmachtbasis (Pituffik Space Base) in Groenland. Foto Ritzau Scanpix/Thomas Traasdahl via REUTERS
Voor Rusland is Groenland ook een eiland vol potentie. De Amerikaanse basis is de Russen een doorn in het oog, terwijl de uraniumvoorraden aantrekkelijk zijn. Maar Rusland is op dit moment vooral geïnteresseerd in de mogelijkheden die het smeltende ijs biedt. De Noordelijke Zeeroute maakt de afstand voor Russische schepen een stuk korter en is dan ook een speerpunt van Ruslands Arctische ambities. Rusland probeert zijn invloed op deze route te vergroten door vergunningen te eisen, doorvoerkosten te rekenen en grote stukken van de territoriale wateren te claimen.
Ondertussen zit de EU ook niet stil. In maart vorig jaar opende de EU een handelskantoor in de Groenlandse hoofdstad Nuuk, dat onder meer moet helpen bij het opzetten van een samenwerking voor de productie van groene waterstof en de winning van grondstoffen. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen reisde voor de opening van het kantoor speciaal af naar Nuuk.
Lees ook
Waarom wil president Trump Groenland kopen?
2. Waarom is Groenland van Denemarken?
Groenland – vier keer zo groot als Frankrijk en met grofweg 57.000 inwoners (vergelijkbaar met het inwonertal van Oosterhout) – is een autonome regio van Denemarken met een eigen parlementaire democratie. Meer dan 80 procent van de Groenlandse bevolking is Inuit, de inheemse bevolking die al eeuwen op het eiland woont. Naast de Inuit kwamen er in 986 Vikingen op het eiland, die daar tot ongeveer de 16e eeuw bleven. De Deense zendeling Hans Egede stichtte in 1721 de huidige hoofdstad Nuuk. Denemarken verdeelde het eiland daarna in twee verschillende koloniën: Noord- en Zuid-Groenland. De activiteit van de Denen bestond vooral uit zendelingenwerk, handel en visserij.
Het Deense Rijk in de achttiende en negentiende eeuw besloeg een gebied van Noorwegen, Groenland tot meerdere Duitse graafschappen, ingelijfd dankzij strategische huwelijken. Het had ook verschillende koloniale buitenposten in onder meer de Caraïben en India.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette Duitsland Groenland kortstondig, maar in 1941 verdreven de VS de Duitse troepen. De Amerikanen bleven tot het einde van de oorlog op Groenland, en bouwden hun luchtmachtbasis op het eiland .
In 1953 – in een tijd waarin koloniën zich van hun kolonisator losmaakten – werd heel Groenland deel van het Koninkrijk Denemarken. De titel kolonie maakte plaats voor provincie. Groenlands nieuwe rol ging gepaard met een rigoureus assimilatiebeleid, beschrijft onder meer journalistiek platform Voxeurop. De Inuit migreerden onder dwang van de Deense overheid naar de kuststeden, waar zij hun traditionele levenswijzen moesten inruilen voor banen in de industriële visverwerking.
De Deense koningin Mary wordt ontvangen door de Groenlandse premier Mute Bourup Egede bij aankomst in Qeqertarsuaq, aan de westkust van Groenland, op 30 juni 2024. Foto Ida Marie Odgaard/AP
Waar Deense missionarissen in de achttiende eeuw nog Groenlands, ofwel Kalaallisut, spraken om de inheemse bevolking te bekeren, gebruikte de Deense overheid vanaf de jaren vijftig alleen nog maar Deens. Vandaag de dag is Groenlands de officiële taal van het eiland. Zo’n 70 procent van de Groenlanders spreekt alleen Groenlands, volgens de Verenigde Naties. Toch gebruiken de politieke elite en het ambtenarenapparaat nog steeds voornamelijk Deens.
Om de bevolkingsgroei van Inuit te beperken, kregen inheemse vrouwen in de jaren zestig en zeventig gedwongen anticonceptie toegediend. Een groep Groenlandse vrouwen klaagde in 2024 de Deense staat aan. Ze eisen compensatie.
Denemarken ging in 1979 akkoord met Groenlands zelfbestuur. Sindsdien kreeg Groenland via referenda stapsgewijs steeds meer autonomie. Door de Self Governance Act in 2009 kreeg de Groenlandse overheid ook een eigen rechtssysteem en zelfbeschikking over de grondstoffen op Groenlands grondgebied. Toch maakt de historie van culturele onderdrukking dat de Groenlandse wens om afscheiding van Denemarken groot is.
Lees ook
Groenland is nog altijd ‘open for business’
3. Wat maakt Groenland waardevol?
De Groenlandse economie draait op de export van garnalen en vis enerzijds (90 procent van de totale export) en Deense subsidies (circa 500 miljoen euro per jaar) anderzijds. Het grootste eiland ter wereld is rijk aan grondstoffen, maar de exploitatie daarvan is vooralsnog bescheiden in omvang en opbrengst. Bedrijven die natuurlijke mineralen uit de Groenlandse bodem willen halen, stuiten op meerdere obstakels: hoge kosten door ontoegankelijke locaties, ecologische regulering, politiek verzet en een gebrek aan geschoolde werknemers.
Dat neemt niet weg dat de beloftes groot zijn. Groenlandse grondstoffen zijn onder meer ijzererts, koper, lood, zink, diamant, goud en uranium. De meeste buitenlandse belangstelling gaat echter uit naar rare earth elements (REE), een verzamelnaam voor zeventien elementen met unieke eigenschappen, cruciaal bij de fabricage van onder meer smartphones, LED-schermen en elektrische auto’s. Ondanks de naam zijn de mineralen niet heel schaars, maar wel moeilijk te winnen. De winning is ook zeer vervuilend. In de geopolitieke strijd om de Groenlandse REE laten China, de VS en de EU zich steeds meer gelden.
Drie grote ijsschotsen drijven weg voor de kust van de plaats Kulusuk, in het oosten van Groenland, in augustus 2019. Foto Felipe Dana/AP
China domineert de wereldmarkt voor zeldzame mineralen. Het land produceert bijna 60 procent van alle REE, en verwerkt 95 procent. Voor Trump is Groenland een manier om de Amerikaanse afhankelijkheid van China te verkleinen. In 2021 wilde een Australisch bedrijf met een Chinese aandeelhouder uranium en REE winnen in een mijn in het zuiden van het eiland. Dat ging niet door omdat Groenlanders vreesden voor milieuschade en kozen voor een partij die de exploitatie opschortte.
Mijnbouwbedrijven uit de hele wereld azen op exploitatie van de natuurlijke bronnen van Groenland. Klimaatverandering werkt zowel in hun voor- als nadeel. Door de opwarming wordt voorheen bevroren land beter toegankelijk. Anderzijds groeit het besef dat het gebied behouden moet blijven en niet mag worden opgeofferd. De inwoners vrezen voor de gevolgen voor hun gezondheid en hun traditionele leefwijze, de visserij. Tegelijk beschouwen ze exploitatie van de grondstoffen als een manier om economisch te groeien en daardoor onafhankelijk te worden van Denemarken.
4. Hoe waait de politieke wind in Groenland zelf?
„We zijn niet te koop en zullen dat ook nooit zijn”. Dit is al jaren de boodschap van de Groenlandse premier Múte Egede. Maar dat Groenland onderdeel van Denemarken blijft, staat voor hem zeker ook niet vast. Bij zijn laatste nieuwjaarsspeech, op 3 januari bekritiseerde Egede de voormalig kolonisator fel. „Onze geschiedenis en de huidige omstandigheden hebben laten zien dat onze samenwerking met het Koninkrijk Denemarken niet heeft geleid tot het creëren van gelijkwaardigheid.” Het wordt daarom tijd, betoogde Egede volgens persbureau Reuters, dat we „zelf onze toekomst gaan vormgeven, door te bepalen met wie we nauw willen samenwerken en wie onze handelspartners zullen zijn”. Egede noemde Trump niet in zijn speech.
Mensen wandelen in de plaats Aasiaat, in het westen van Groenland.Foto Ida Marie Odgaard/AP
Formeel is Groenland een onderdeel van Denemarken dat zelfbestuur heeft, maar Denemarken bepaalt onder meer het buitenlands- en veiligheidsbeleid. Samen met andere rechten heeft Groenland in 2009 de mogelijkheid verworven via een stemming volledige onafhankelijkheid van Denemarken te claimen. Een meerderheid van de bevolking wil dat, blijkt uit peilingen. Maar over de vraag wanneer dat zou moeten gebeuren en hoe die zelfstandigheid vorm moet krijgen, bestaat minder eensgezindheid.
Volgens de Deense minister van Defensie Poulsen was de timing toeval maar kort na Trumps aankondiging, maakte de Denen bekend grote investeringen te gaan doen in defensie op Groenland. Er komen twee nieuwe patrouilleschepen, twee nieuwe langeafstandsdrones en meer personeel bij het militaire commandocentrum. En ook twee nieuwe sledehondenteams.
Lees ook
Waarom de verkiezingen in Groenland er mondiaal toe doen.
