Schoolstrijd in Zoetermeer: wel of geen klassikale lessen in 30 minuten?

Posted on August 21, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Picasso Lyceum in Zoetermeer De introductie van een nieuw schoolplan in Zoetermeer zorgt voor veel consternatie. Vijftien van de zestig leraren vertrokken. Steen des aanstoots: verkorte klassikale lesinstructies van een halfuur – ook voor de examenvakken.

Kees Versteegh

21 augustus 2023 om 22:00

Leestijd 6 minuten

Het Picasso Lyceum in Zoetermeer, waar de aanmeldingen volgens een woordvoerder in de lift zitten: van 98 vorig jaar naar 176 nu. — **Het Picasso Lyceum in Zoetermeer**, waar de aanmeldingen volgens een woordvoerder in de lift zitten: van 98 vorig jaar naar 176 nu.

Leraren die bij bosjes tegelijk vertrekken. Een medezeggenschapsraad (MR) die het schoolbestuur voor de Geschillencommissie sleept. Onderwijsexperts die zich grote zorgen maken. En de Onderwijsinspectie die zegt de zaak te volgen en inmiddels begonnen is „informatie te verzamelen”.

Er zijn lokale onderwijsvernieuwingen geweest die minder ophef veroorzaakten. Zo niet de introductie van het nieuwe schoolplan waarmee het Picasso Lyceum in Zoetermeer deze week het nieuwe schoolseizoen is begonnen. Vijftien van de zestig leraren vertrokken deze zomer, mede als reactie op het plan. De MR trok succesvol ten strijde tegen het bestuur bij de Geschillencommissie, maar heeft inmiddels geen leraar meer als lid. Experts van het ‘RED-Team Onderwijs’, een zelfbenoemd landelijk collectief van kritische onderwijsdeskundigen, waarschuwen voor een „schadelijke ontwikkeling voor de kwaliteit van een door lerarentekorten geplaagd onderwijsveld”. En de Algemene Onderwijsbond (AOb) vraagt opnieuw aandacht voor de autonomie van de professionele leerkracht tegenover dominant opererende schoolbesturen.

‘Toetsarme’ karakter

Steen des aanstoots in de vernieuwing: de overgang van een 60-minutenrooster naar instructie van een halfuur per les per week, ook voor de examenvakken, en het – volgens personeel – gebrek aan goed overleg daarover. Het schoolbestuur van onderwijskoepel Lucas Onderwijs „drukte het plan door”, zeggen de critici. „Nee, het nieuwe schoolplan was juist het resultaat van twee jaar breed, zorgvuldig en langdurig overleg met leraren en leerlingen”, zegt communicatie-adviseur Sanderijn van Holten die namens Lucas Onderwijs en het Picasso Lyceum hierover het woord voert.

Met bijna negentig scholen en ‘expertisecentra’ voor basis-, voortgezet en speciaal onderwijs is Lucas Onderwijs een grote onderwijsaanbieder in de regio Haaglanden. In 2020 nam de Haagse koepel een aantal Zoetermeerse scholen over die in financiële nood verkeerden of die te kampen hadden met sterk teruglopende leerlingaantallen zoals het Picasso (van meer dan 1.100 in 2018 naar iets meer dan 800 in het afgelopen schooljaar). De overname door Lucas, en bijna 3 miljoen subsidie van de gemeente, gaven de betrokken scholen ademruimte, ook Picasso. Het schoolbestuur gebruikte die om het onderwijs van de school verder te vernieuwen.

Hoe kun je nu een examenvak geven in een halfuur lestijd per week?

Oud-leraar op Picasso Lyceum verklaart zijn vertrek tegen Omroep West

De tweejarige, gedifferentieerde (mavo/havo-, havo/vwo-)brugklas is met ingang van dit nieuwe schooljaar uitgebouwd naar drie jaar, een plan waarvoor extra geld vanuit Den Haag werd aangevraagd. Alle leerlingen krijgen een halfuur instructie van hun leerkracht, gevolgd door variërende tijden op bijvoorbeeld een ‘leerplein’ voor het zelfstandig of in groepsverband werken (een activiteit die eerder in de 60-minutenaanpak zat). Dit gebeurt ook onder leiding van vakleerkrachten – en een onderwijsassistent. In deze begeleidende fase van de lestijd is één leerkracht voor 25 tot 30 leerlingen beschikbaar, aldus Van Holten.

Het al bestaande vakoverstijgende programma Connect – met extra aandacht voor taal, rekenen en burgerschap – is uitgebouwd, eveneens beloond met Haagse subsidie. Connect leert de leerlingen vanuit verschillende perspectieven vragen te stellen over de lesstof, die te begrijpen en toe te passen. Daarnaast werd het ‘toetsarme’ karakter van de school voortgezet – Picasso test minder dan veel andere scholen.

„Leidende gedachte bij dit alles”, vertelt woordvoerder Van Holten „was een antwoord te formuleren op de toegenomen stress onder leerlingen, bijvoorbeeld door de hoge toetsdruk. Ook willen we hun motivatie met aansprekend onderwijs versterken en de groeiende ongelijkheid in het onderwijs bestrijden. Dat laatste is ook voor het ministerie een belangrijk beleidsdoel.”

Met financiële problemen of bestrijding van lerarentekorten heeft de innovatie volgens haar niets te maken. „Het Picasso is juist financieel gezond en is dat altijd geweest”, zegt ze. „Het gaat ons om de leerlingen zelf.”

Lees ook dit artikel uit 2019: Elke school heeft nu zijn eigen concept

Tussenuren

Daarnaast maakte het gelijk getrokken lesurenrooster het voor leraren gemakkelijker om samen te overleggen over ontwikkeling van nieuwe lesaanpakken. „De leerkrachten hebben in het nieuwe rooster nauwelijks of geen tussenuren meer”, aldus Van Holten. „Daardoor kunnen ze nu een heel dagdeel vrijmaken om met elkaar te overleggen over onderwijsontwikkeling. De uren die daarvoor nu in de cao zijn vrijgemaakt, kunnen zo daadwerkelijk worden benut.”

Maar een intern stuk waarover NRC beschikt, wekt een tegenovergestelde indruk: dat de hele operatie niet zozeer voor leerlingen is bedoeld, maar vooral de financiële en organisatorische continuïteit van de school dient. In het intern verslag van de zitting voor de Geschillencommissie over de kwestie staat: „Omdat de school al enige jaren een krimpende instroom vertoont, heeft het bevoegd gezag in 2022 met de schoolleiding een ontwikkelopgave voor de school geformuleerd. Hierbij zou volgens het bevoegd gezag het onderwijsconcept zodanig moeten worden doorontwikkeld, dat betaalbaarheid, organiseerbaarheid van het onderwijs, en daarmee de continuïteit van de school zouden worden gewaarborgd. Dit aangepaste model zou het schooljaar 2023-2024 van start moeten gaan.”

Verderop in het verslag wordt gesproken van een subsidie van 1,1 miljoen euro voor vakoverstijgend onderwijs (Connect). „De MR moet hiermee volgens het bevoegd gezag voor 31 januari 2023 instemmen anders loopt de school deze, door de minister voor Primair en Voortgezet onderwijs te verstrekken, subsidie ter grootte van 1,1 miljoen euro, mis.”

Wanneer NRC de woordvoerder van het Lucas Onderwijs op deze teksten wijst, mailt ze terug: „De onderwijskundige visie is leidend. Betaalbaarheid en continuïteit zijn belangrijke randvoorwaarden.”

De Geschillencommissie gaf de MR eerder dit jaar gelijk. Maar de schoolleiding zette haar plannen door, na toezeggingen aan het personeel over enkele aanpassingen. Veel leraren trokken hun conclusies en vertrokken. „Hoe kun je nu een examenvak geven in een halfuur lestijd per week?”, citeerde Omroep West een van de vijftien vertrokken leraren.

Woordvoerder Van Holten bevestigt het aantal van vijftien (een kwart van het lerarencorps), maar zegt erbij: „Er vertrekken wel meer leraren aan het eind van het schooljaar, dat kan om heel verschillende redenen zijn, ook van persoonlijke aard.” Ze wijst erop dat de vernieuwing „juist ook nieuwe leerkrachten heeft aangetrokken die nieuwsgierig zijn naar wat er bij ons gaat gebeuren. We hebben momenteel nauwelijks vacatures. Zo vraagt de school volgens haar momenteel alleen een docent wiskunde en een examensecretaris. Ook de aanmeldingen zitten stevig in de lift, aldus Van Holten: van 98 vorig jaar naar 176 dit jaar.

Groeiende zorg

Specialisten in het onderwijsveld volgden de ontwikkelingen in Zoetermeer evenwel met groeiende zorg. Theo Witte, vakdidacticus en voorzitter van het eerder genoemde RED-Team, zegt: „Op dit moment zijn er meer scholen die vanwege personeelstekorten overschakelen van bijvoorbeeld een 50-minutenrooster naar een 30-minutenrooster. Dat is rampzalig voor de kwaliteit van het onderwijs en de werkdruk van docenten.” Het werk versnippert, de effectiviteit van het onderwijs neemt af, zegt hij. „Ik ken een school in een grote stad die er inmiddels van terugkomen is nadat de examenresultaten hard achteruit bleken te gaan.”

Jan Drentje, rector van het Deltion Sprint Lyceum (vavo-onderwijs) in Zwolle en lid van het RED-Team, ziet het benadrukken van zelfredzaamheid van scholieren als een goed klinkende marketingtool voor scholen die steeds harder moeten strijden om nieuwe leerlingen. Drentje: „Ouders en veel leerlingen vinden dat altijd aantrekkelijk klinken: zelf leren, ruimte voor het talent van mijn kind, et cetera. Maar uiteindelijk leert datzelfde kind veel minder dan tijdens de instructie in lessen van 50 minuten.”

In een blog over hetzelfde onderwerp noemde Drentje lesduurverkorting „oplichterij, want de druk op de les, leraar en leerlingen neemt juist toe”. Wat blijft er immers over van een lesuur, schrijft Drentje. „De leerlingen komen binnen, je maakt een praatje, er is iets wat aandacht vraagt. De wereld staat in brand. Een lesuur begint niet precies op het roosteruur en eindigt ook niet op de minuut. Van de 40 minuten blijven er 30-35 over.”

Lucas Onderwijs bestrijdt juist dat een onderwijsinstructie van 30 minuten minder effectief is, zeker als die wordt gevolgd door een degelijke follow-up. Communicatieadviseur Van Holten: „De leerlingen krijgen na de lesinstructie tijd om zelfstandig of in groepjes bezig te zijn met het verwerken van de lesstof en het maken van hun huiswerk. Het zich eigen maken van de leerstof op die manier, heeft positieve impact op de leerresultaten, blijkt uit onderzoek.”

Wetenschappelijke onderzoeken zijn volgens Van Holten niet eenduidig over de ideale leslengte, maar „onderzoeken wijzen wel uit dat te lange instructies niet werken voor het puberbrein. De aandachtscurve is gemiddeld genomen niet langer dan een halfuur voor deze groep.”

‘Door schade en schande wijs’

Jelmer Evers is niet overtuigd. De vicevoorzitter van de grootste leraren vakvereniging AOb, en oud-geschiedenisdocent, zegt de ontwikkelingen in Zoetermeer net als het RED-Team met bezorgdheid te volgen. „Zowel vanuit mijn eigen onderwijspraktijk als wat ik uit onderzoek weet”, zegt Evers, „zijn 50-minutenroosters veel effectiever dan 30-minutenroosters.” Een woordvoerder van het ministerie van Onderwijs zegt dat 50-minutenroosters in het voortgezet onderwijs „gangbaar” zijn, al ontbreekt een gedetailleerd overzicht.

Ook in Evers’ klas werd na de les alleen of in groepjes gewerkt, maar 50-minutenlessen waren wel een noodzakelijke basis voor de bovenbouw, beklemtoont de AOb-bestuurder. Evers: „Het maakt nogal wat uit of dat zelfstandig werken onder supervisie van de eigen vakdocent gebeurt, of in een grotere groep met bijvoorbeeld een relatief goedkope onderwijsassistent.”

Evers ziet in het onderwijsveld een „nieuwe tweedeling” ontstaan tussen enerzijds scholen met voldoende bevoegde vakdocenten en anderzijds scholen die met „veel kunst-en-vliegwerk met behulp van bijvoorbeeld onderwijsassistenten hun onderwijs draaiende houden. Ouders zullen daar waarschijnlijk steeds meer op gaan letten.” Overigens ontkent Lucas Onderwijs krachtig dat bij Picasso sprake is van een bezuiniging of verdunning van de kwaliteit. De woordvoerder wijst erop dat vakdocenten, vergezeld van een onderwijsassistent, het hele groepsproces begeleiden.

AOb-bestuurder Evers heeft nog een tweede reden tot zorg: de omgang door het bestuur met het personeel. „Het heeft er alle schijn van dat in Zoetermeer niet goed is overlegd”, zegt hij. Dat werpt een schaduw over de uitvoering van de plannen, zegt hij. „Door schade en schande wijs geworden, weten we inmiddels dat onderwijsvernieuwingen alleen kans van slagen hebben als ze de steun van een groot deel van de leerkrachten hebben.”

Mede om de positie van de docent bij onderwijsvernieuwing te verstevigen, zijn scholen sinds 2017 verplicht er een zogeheten professioneel statuut op na te houden. Dat geeft leerkrachten de ruimte zelf hun verantwoordelijkheden waar te maken op het gebied van lesinrichting. „Lang niet alle scholen beschikken over zo’n statuut, mede doordat de Onderwijsinspectie niet actief handhaaft”, zegt Evers. Hoe zit dat bij het Picasso Lyceum? „De school werkt op dit moment aan het professioneel statuut”, mailt de woordvoerder.

Lees ook dit opinieartikel: Alle onderwijsvernieuwing gaat ten koste van ‘zwakke’ kinderen

Weinig aandacht voor online haat in plannen kabinet voor bestrijding antisemitisme

admin
November 23, 2024
0

Toen ze vrijdag de kabinetsnota over de bestrijding van antisemitisme las, dacht Naomi Mestrum, directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) „oude wijn in nieuwe zakken”.

In de dertig pagina’s van de nota staan tal van overheidsmaatregelen rond de Joodse gemeenschap en antisemitisme. Veel daarvan waren bekend en soms zelfs al ingevoerd. Zo verwijst het persbericht dat het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft opgesteld naar de „ondersteuning voor de herinneringscentra”. Dat doet het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en daarvan laat een woordvoerder weten dat er „geen sprake is van nieuw beleid”. Het kabinet volgt een motie van de oppositie waarin wordt beloofd te bekijken hoe centra als Kamp Westerbork en Kamp Amersfoort „toekomstbestendig kunnen worden gefinancierd”.

Na een jaar vol spanningen in Nederland door de aanval van Hamas op Israël en Israëls grootschalige oorlog tegen Gaza in reactie daarop, publiceerde het kabinet-Schoof zijn in het regeerakkoord beloofde ‘strategie’. De bekendmaking ervan valt in de maand dat in Amsterdam gewelddadigheden hebben plaatsgevonden tegen supporters van de Israëlische voetbalclub Maccabi Tel Aviv. In het stuk wordt daar expliciet aan gerefereerd, met de conclusie: „Een groot deel van de Joodse gemeenschap [voelt] zich op dit moment niet vrij en veilig in dit land. Dat is beschamend.”

De meest concrete kabinetsmaatregel gaat dan ook over veiligheid. Het rijk zal jaarlijks 1,3 miljoen euro betalen voor de beveiliging van Joodse scholen. De financiering van de beveiliging van die scholen brengt de Joodse gemeenschap nu zelf op. Die maatregel vloeit voort uit een motie van Rob Jetten, fractieleider van oppositiepartij D66.

Demonstratierecht

Vandaar dat CIDI-directeur Mestrum eerst wat teleurgesteld was. Maar de strategie gaat vergezeld van een ‘beslisnota’ en daarin staan enkele maatregelen „die wel degelijk hout snijden”. Mestrum noemt de voorgestelde verhoging van de strafmaat voor het verheerlijken van terreur. En maatregelen om manifestaties te beteugelen – waarbij het kabinet het voorbeeld noemt van „de veiligheidsconsequenties van sit-ins op de NS-stations”. Daar demonstreren regelmatig pro-Palestina activisten vóór de entreepoortjes, waardoor beheerder ProRail zegt niet te kunnen optreden, terwijl alle passagiers dan vlak langs de demonstranten moeten lopen. „Het kabinet wil kijken hoe er een scherper onderscheid gemaakt kan worden tussen vreedzaam demonstreren en ordeverstorende acties”, aldus de begeleidende Kamerbrief. Mestrum tekent erbij aan dat dat wat haar betreft zou moeten gebeuren „zonder het demonstratierecht te beperken”.

Ze is ook te spreken over de voorgestelde strafverzwaring voor antisemitische misdrijven. De kabinetsnota verwijst bij deze bepaling naar een initiatiefwetsvoorstel van GroenLinks-PvdA en de ChristenUnie – opnieuw twee oppositiepartijen. Als dat wetsvoorstel wordt aangenomen, wordt ook bij antisemitisme de maximaal op te leggen vrijheidsstraf die op het desbetreffende delict is gesteld met een derde verhoogd.

Twee maten

Jaïr Stranders, artistiek leider van de landelijke 4 mei-manifestatie Theater Na de Dam en lid van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam, zegt dat het kabinet met twee maten meet waar het op antisemitismebestrijding aankomt. „Een deel van de maatregelen van dit kabinet is racistisch, en dan gaat het antisemitisme als het ware ‘uit het racisme’ halen om die ene vorm specifiek te bestrijden.” Stranders kan zich niet voorstellen „dat een racist” – en daar doelt hij op PVV-leider Wilders – „je beschermer tegen antisemitisme is”. Als de bestrijding van antisemitisme een bijzondere positie krijgt, voorspelt Stranders: „Veel van de maatregelen die nu worden voorgesteld, zullen als een boemerang de Joden terug in het gezicht slaan.”

De kritiek van Stranders begrijpt Mestrum wel, maar ze denkt dat een scherpere bestrijding van antisemitisme ook effect zal hebben op racistische uitlatingen ten aanzien van andere groepen. „Natuurlijk is het één niet belangrijker dan het ander. Ik hoop dat deze strategie later ook wordt ingezet voor andere minderheden.” De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, die is aangesteld om álle racisme aan de kaak te stellen, was vrijdag niet bereikbaar voor een reactie.

Symbolische pleisters

Wat CIDI-directeur Mestrum compleet mist in de nota is een acute en daadkrachtige aanpak van antisemitisme online. De enige belofte is dat de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding – die heeft meegeschreven aan de nota en ook extra overheidsgeld krijgt voor de uitvoering ervan – jaarlijks een onderzoek zal laten uitvoeren naar „online antisemitisme in de Nederlandse taal”.

Zonder stevige aandacht voor online racisme, zegt Mestrum, blijft de jeugd worden blootgesteld aan ellendige uitingen van antisemitisme op sociale media. „Klassenreisjes, Holocaust-educatie, zonder bestrijding van online haat zijn dat symbolische pleisters op de wonde.”

Het CIDI krijgt veel meldingen binnen over online uitingen van antisemitisme, maar neemt die niet op in zijn jaarlijkse monitor. Binnenkort geeft Mestrum een onderzoeksbureau opdracht specifiek naar online antisemitisme te kijken over de jaren 2023 en 2024. „Daarna moeten we het jaarlijks doen.”

Annette (69) zorgt voor haar vader Willem (100) – ‘Dat het goed met hem gaat, geeft me voldoening’

admin
November 21, 2024
0

Zeven jaar kampt Annette aan de Stegge (69) nu met een kwaal aan haar oogleden maar zo erg als dit najaar was het nooit. De spierspanning in de oogleden is zo hoog dat ze haar ogen liefst de hele dag sluit. „Een drama”, zegt ze aan de keukentafel in Enter, een Twents dorp, en terwijl ze het zegt houdt ze haar ogen op een kiertje – lichtblauw zijn ze, het valt ternauwernood te zien. Op bezoek bij een vriendin afgelopen voorjaar knalde ze tegen een serredeur aan. Haar pols brak. De maat was vol: weg wilde ze bij de neuroloog in Enschede die geen oplossing bood. Ze week uit naar een oogarts in het AMC en die heeft het, zo vertelt ze, over het „snijden” in de spier die het oog dichtknijpt. Een operatie volgt begin volgend jaar.

Als ze ’s nachts haar ogen sluit heeft ze nergens last van. Maar vaak wordt ze wakker. „Annette”, klinkt het door de babyfoon naast haar bed, „wil je me helpen?” Ze staat op, trekt een vest aan, schuift haar voeten in haar halfhoge, pluizige pantoffels en loopt de trap af. Op naar het hooglaagbed. Op naar haar vader, Willem aan de Stegge (100).

Afgelopen nacht riep hij haar rond een uur of twee. Ze hielp hem van zijn bed af en leidde hem naar de po-stoel ernaast. Langzaam, altijd langzaam. „Als hij staat moet hij bijkomen want van het opstaan wordt hij duizelig.” En hij moet een draai maken. Ook dat duurt even. Zodra hij zit, zet zij thee. „Zijn katheter is net gewisseld, hij moet goed drinken. Dan heeft hij minder kramp.” Nee, het heeft geen zin als ze door de babyfoon terugroept dat zijn katheter de urine afvoert. „Hij heeft het gevoel dat hij moet plassen. En hij voelt druk op de darmen.” Annette lag een kleine drie kwartier later weer in bed. Rond een uur of vijf ’s ochtends hoorde ze hem woelen. Ze liep naar beneden en legde de dekens goed.

Foto’s: Merlin Daleman

Vader en dochter zijn buren. Maar Annette is een groot deel van de dag in zijn huis. Ook nu, iets na drie uur ’s middags: hij slaapt in de woonkamer, zij snijdt in zijn keuken een stukje van een appelkruimeltaart, nog ter ere van zijn verjaardag. In augustus was het zover, Willem aan de Stegge werd een eeuweling. De burgemeester kwam langs met een boeket , een verslaggever van dagblad Tubantia nam een interview af waarin hij zich een dankbaar en gelovig mens toonde. „Bidden doe ik nog altijd heel veel en ik kan nog steeds thuis blijven wonen dankzij de zorg van mijn dochter Annette”, zei hij.

Willem aan de Stegge groeide op als jongste zoon in een katholiek boerengezin in Waterhoek, een buitengebied nabij Enter. In 1953, hij was bijna dertig, lieten hij en zijn vrouw het huis bouwen waar hij sindsdien woont. Twee jaar later werd Annette geboren. Annettes moeder werd gauw weer zwanger, maar na een zwangerschapsvergiftiging en een hersenbloeding overleed ze, net als het broertje in de buik. Annette was één jaar oud. De nieuwe vrouw van haar vader noemde ze ‘mama’, vertelt ze. „Een lieve vrouw.” Annette groeide op met een broertje en zusje van zes en acht jaar jonger.

Vader Willem was zelfstandig boekhouder, hij werkte aan huis en bezocht zijn klanten bij voorkeur per fiets. Hij werkte tot zijn tachtigste. Thuis fietste hij ook, een fitte senior op de hometrainer, de Tubantia op zijn stuur. Lezen doet hij al een tijdje niet meer. „Netvliesslijtage”, zegt Annette. „Zijn zicht is 0 tot 10 procent.” In het oude kantoortje achter de keuken staat de hometrainer er werkeloos bij.

Gaten in het rooster

„Ik hoor hem trouwens”, zegt ze en ze loopt de woonkamer in, naar de achteruitgeklapte sta-op-stoel waarin hij overdag slaapt. Zijn hoofd steekt uit boven een dekentje. Annette voelt aan zijn handen. „Wat zijn ze toch koud!” zegt ze, en ze loopt naar de magnetron in de keuken, een kersenpittenzak in haar hand. Daarna helpt ze hem de stoel uit, hij wil naar het toilet. Traag loopt hij weg van de stoel, rollator voor zich uit en Annette achter hem aan, haar hand ter ondersteuning op zijn broekband. „Loop maar papa”, zegt ze tussen de stiltes door. Ze passeren de drempel en belanden in de gang. „Ja?” zegt hij zacht. „Nou naar rechts”, zegt Annette.

„Naar rechts?”

„Ja, hier naar rechts papa.”

Vorig jaar zomer verbleef hij twee weken in een verpleeghuis in Rijssen. Een vakantieopname, zodat ze zelf wat kon ontspannen, dat zou haar ogen misschien goed doen. De rust was fijn maar de oogleden bleven zich samenknijpen. En met haar vader ging het niet goed en dat deed haar pijn. „Hij was mega-moe toen ik hem ophaalde. Hij kon niet meer lopen, ze hadden hem te veel met de rolstoel verplaatst. En hij was volledig in de war.” Dus nee, hij wil liever niet naar het verpleeghuis en Annette wil het evenmin. „Ik vind het fijn dat de boel zo geregeld is dat mijn vader het aangenaam heeft thuis.” Sterker, zegt ze, „dat hij hier kan blijven en het goed met hem gaat geeft me energie en heel veel voldoening.”

Hij wil niet naar het verpleeghuis, zijn dochter wil dat evenmin

Een web van zorg heeft ze rond haar vader gesponnen. Thuiszorgmedewerkers komen ’s ochtends en ’s avonds. Ze wassen hem, trekken hem zijn steunkousen aan, druppelen zijn ogen. Aanvullende hulp komt van de mantelzorgondersteuners van Senior Service en stichting Evenmens. Die draaien de nachtdiensten naast de babyfoon als Annette thuis in haar eigen bed slaapt; dat doet ze sinds half november vier nachten per week, één extra nachtje, want het werd haar te veel, vier nachten per week in haar vaders huis. Overdag helpt Senior Service haar vader met eten en drinken, ze nemen hem mee voor een wandeling, lezen de krant voor. Annettes zusje helpt een ochtend per week en twee vrijwilligsters strijken zijn kleren. Al met al is zijn persoonsgebonden budget (pgb), het vastgestelde bedrag voor de inkoop van zijn zorg, opgebruikt. Maar in het rooster vallen nog altijd gaten. Annette loopt die dicht. Grote gaten zijn het, achttien uur per etmaal als je de nachtdienst meetelt.

Het is iets na zessen, Annette serveert broccolisoep. Haar vader zit aan de keukentafel met een groot, absorberend servet om zijn hals. „Gaan we eerst even bidden?” vraagt Annette. Haar vader praat vandaag niet veel, al zegt hij met zijn zachte stem wel geregeld ‘ja!’ en ‘mooi!’, uitroepen die niet bedoeld lijken voor een specifiek oor. Maar nu komen de volzinnen. „Onze Vader, die in de hemel zijt”, prevelt hij in samenspraak met zijn dochter. „Uw naam worde geheiligd, Uw rijk kome, Uw wil geschiede…” en daarna gaan vader en dochter verder met het Maria Wees Gegroet en slaat hij een kruis in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. En na het ‘amen’ en het ‘eet smakelijk’ zegt Annette: „Nou, dat is behoorlijk stevige soep”. Wel zo praktisch, zegt ze: „Het verkleint de kans op verslikken.”

Foto’s: Merlin Daleman

‘Wát een service!’

Annette verleende haar hele werkende leven zorg, op haar negentiende verhuisde ze naar Oldenzaal voor een opleiding tot verpleegkundige. Ze kreeg er een baan in het ziekenhuis. In 1989 stond het pand naast haar ouderlijk huis in Enter te koop. Ze kocht het met haar vader. Haar tweede moeder was al ziek toen. Borstkanker. „Ik hielp thuis veel”, zegt Annette. Ze was toen nog getrouwd. Kinderen kreeg ze niet. „Mijn man zei: laat je vader nou zelf die boodschappen doen. Maar ja, ik moest tóch naar de supermarkt.” Haar tweede moeder stierf in 2002. Vader en dochter zijn nu 35 jaar buren.

Door de achterdeur stapt een vrouw de keuken binnen. „Dag meneer Aan de Stegge!” zegt ze opgeruimd. Astrid de Brouwer heet ze, van Senior Service. Ze gaat direct aan de slag met het maken van een toetje terwijl vader en dochter dooreten. Fijngemaakt stoofvlees is het hoofdgerecht, met aardappeltjes en sperziebonen, bezorgd door de maaltijdservice. Plus Annettes zelfgemaakte appelmoes. Uit de mouw van haar vaders vest haalt Annette zijn bruin-witte zakdoek tevoorschijn, hij is wat verkouden. „Eerst even de neus snuiten”, zegt ze. Hij lijkt het niet te horen. „De néús”, zegt ze. „Hier?” zegt hij. „Ja”, zegt zij. Hij snuit drie keer hard. „Nou, nog een paar hapjes”, zegt ze, „en dan is het op.” En als het nagerecht komt zegt ze: „Kijk, Astrid heeft een heel lekker toetje gemaakt. Dus neem er maar van wat je lekker lijkt.” Hij is secondenlang stil. Dan zegt hij: „Wát een service!”

Ja, ze hebben plezier met elkaar, zoals laatst toen ze cassettebandjes uit de jaren zeventig of tachtig opzette die ze ergens in zijn huis had gevonden. Welke liedjes weet ze zo gauw niet maar het was „gezellige muziek” en er was ook een cd met „Marialiedjes”, en daar luisterden ze samen naar. Want zien gaat slecht, maar horen gaat goed.

En nu gaat Annette naar huis, Astrid is er immers en het eten is op. Ze zal eerst thee zetten, zegt ze, kamille of venkel, en gaat dan liggen in haar stoel. Soms kijkt ze even tv maar meestal valt ze in slaap. Even die ogen sluiten. Maar niet te lang. Straks vertrekt Astrid. „Ik heb twee uurtjes.”

Vooral dochters zorgen voor oude ouders

Ruim 1,6 miljoen Nederlanders hadden in 2022 een of twee ouders van 80 jaar of ouder. Van hen verleende ruim één op de drie (37 procent) mantelzorg aan die oude ouder(s), aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder dit jaar in de publicatie Vader en moeder op leeftijd.

Vooral dochters verlenen zorg: bijna één op de twee vrouwen met oude ouders is mantelzorger (47 procent), tegenover één op de vier zoons (26 procent). De dochters besteden er ook meer uren aan. Ze voelen zich ook zwaarder belast, opvallend genoeg ook als ze evenveel uren draaien als zoons. 78 duizend dochters van oude ouders voelen zich zwaar belast. De meesten van deze vrouwen zijn in de vijftig, gevolgd door jonge zestigers.

Hoe ouder de vader of moeder, hoe hoger het percentage mantelzorgende kinderen en des te meer uren per week zij aan die zorg besteden. Is moeder of vader tussen de 95 en 100 jaar oud, dan geeft ruim de helft van de dochters of zoons mantelzorg. Dochters en zoons die niet (meer) werken, verlenen per week de meeste uren aan mantelzorg.

Te veel zand en te veel water: Marc en Marjo moeten in de duinen te vaak afstappen – of zelfs omdraaien

admin
November 21, 2024
0

Marc van den Berg (60) kan niet meer door de duinen fietsen. Zijn moeder Marjo (83) ook niet trouwens. „In plaats daarvan drink ik bij haar thuis koffie.” Sinds een jaar of twee is de strandopgang Kattendel bij Bloemendaal niet meer per fiets bereikbaar. Oorzaak is het fenomenale succes van een ingreep die de natuur en de veiligheid langs de Noord-Hollandse zeereep moest helpen: een gat in de duinenrij waardoorheen veel zand is gewaaid. Dat heeft de duinen versterkt, maar ook grote verstuivingen veroorzaakt.

Enkele meters dik is de zandberg pal achter een van de vijf windsleuven die elf jaar geleden werden gegraven in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland om de biodiversiteit en de dynamiek van de natuur een impuls te geven. „Mooi. Maar waarom is er geen rekening gehouden met de fietsers?”, vraagt Van den Berg tijdens een fietstocht door de duinen, halt houdend bij het imposante zandpakket. „Mijn moeder fietst al zeventig jaar via dit pad naar het strand. Tot tien jaar geleden konden alle inwoners van Haarlem met de fiets naar deze strandopgang, heerlijk recreëren, zonder auto’s.”

In de eerste jaren na het graven van de kerf was het fietspad goed begaanbaar, al moest de beheerder van het natuurgebied, waterbedrijf PWN, het zand regelmatig wegvegen. Maar sinds een najaarsstorm twee jaar geleden valt daar „niet meer tegenop te vegen”, zegt een woordvoerder van de provincie Noord-Holland, eigenaar van het duingebied.

Door een geregisseerde duindoorbraak bij strandopgang Kattendel waait veel zand op de fietspaden.

Foto’s: Olivier Middendorp

Regenbroek

Maandag bood Van den Berg, als vrijwilliger van de afdeling Bloemendaal van de Fietsersbond, samen met onder meer de ANWB, en samen met zijn moeder, het Noord-Hollandse provinciebestuur een petitie aan. Die werd 6.700 keer ondertekend en is bedoeld om de politiek en beheerders te bewegen de verzande fietspaden in de Noord-Hollandse duinen open te houden en fietsers de gelegenheid te blijven bieden van de duinen te genieten. Ook de gemeente Bloemendaal dringt daar op aan.

Een wat noordelijker gelegen fietspad, aan de Blijdensteinsweg bij Schoorl, is inmiddels ook onbegaanbaar geworden. En daar komt nog iets bij: wateroverlast. Afgelopen jaar heeft het zo veel geregend dat delen van fietspaden in de duinen flink onder water staan en daarom lastig of alleen met regenbroek en laarzen begaanbaar zijn geworden.

Er wonen hier tweehonderdduizend mensen die graag naar de duinen en het strand fietsen

Marc van den Berg
recreant en activist

Marc van den Berg weet op de fiets eerst nog behendig een kudde konikpaarden te ontwijken, maar moet even later toch de fiets in de berm zetten – het water in de plas staat te hoog. Zijn moeder moet zelfs al bij een tiental centimeter water afhaken, aangezien de bedrading van haar elektrische fiets laag bij de grond hangt.

„Deze wateroverlast is een van de gevolgen van klimaatverandering”, stelt de woordvoerder van PWN. De duinbeheerder heeft afgelopen zomer tijdelijke bruggen geplaatst en die in de wintermaanden weer weggehaald. Een definitieve oplossing laat op zich wachten.

Van den Berg toont thuis in Bloemendaal een filmpje van een onlangs aangelegd fietspad op Texel dat over water voert. „Zoiets moois zou ik hier ook willen.”

De PWN-woordvoerder is terughoudend. „Je moet je afvragen of de aanleg van zo’n duur fietspad maatschappelijk verantwoord is.” Bovendien is het nog maar de vraag of je in een Europees beschermd Natura 2000-gebied zo’n bouwwerk mag plaatsen.

Zilverreiger

Hoe dan ook is de actie van de Fietsersbond een succes, stelt Van den Berg, in het dagelijks leven projectleider in de ict. Bij het in ontvangst nemen van de handtekeningen heeft gedeputeerde Jeroen Olthof (Mobiliteit, PvdA) beloofd dat er geen fietspaden zullen worden opgeheven. Ook hebben Provinciale Staten maandag de provinciale bestuurders opgedragen beheerder PWN te verzoeken de wateroverlast in het duingebied te verminderen, „zodat fiets- en wandelpaden optimaal benut kunnen worden”.

Goed nieuws voor fietsers, derhalve. De vraag is echter, vertelt Van den Berg tijdens het fietsen, of met name PWN wel voldoende oog heeft voor de belangen van recreanten. „Er wonen hier tweehonderdduizend mensen die graag naar de duinen en het strand fietsen.” Hij onderbreekt zichzelf regelmatig, om te wijzen naar een valk of een grote zilverreiger.

Tot tien jaar geleden konden alle inwoners van Haarlem met de fiets naar deze strandopgang, heerlijk recreëren, zonder auto’s

Marc van den Berg
recreant en activist

Van den Berg Hij maakt zich zorgen over het voornemen, neergeschreven in de PWN-beheernota 2025-2035 getiteld Toekomstbestendige duinen, om recreatie terug te dringen. Letterlijk staat daar: „De duinen kunnen het tekort aan recreatieruimte en de nieuwe recreatiegroei in de regio niet opvangen. Voor gezonde duinen op lange termijn zou het beter zijn als andere delen van de regio meer recreatie konden opvangen.”

De woordvoerder van PWN: „We staan voor de uitdaging om de belangen van recreatie, zeeveiligheid en natuur in balans te houden.”

Beheerder van het duin, PWN, zegt dat het ingewikkeld is om het gebied „klimaatadaptief” te maken.

Puzzel

Van den Berg heeft de provincie en PWN al een vracht aan suggesties gedaan. Brede voetpaden omvormen tot fietspaden. ‘Kluunmatten’ leggen om met de fiets aan de hand door het zand te waden. Bruggen bouwen. Of een kleine omleiding maken. „Dat zand krijg je niet meer weg”, roept Van den Berg in de straffe wind, nauwelijks te verstaan. „Dat begrijp ik. Maar dan zeg ik: jongens het is toch helemaal niet zo moeilijk om dan dat fietspad hier achter dit duintje te leggen.”

Zo simpel is het volgens de autoriteiten allemaal niet. „Het is ingewikkeld om ons gebied klimaatadaptief te maken”, zegt de woordvoerder van PWN. „We zullen een puzzel moeten leggen.” Ook de provincie waakt voor snelle oplossingen. Er loopt al een onderzoek naar alle alternatieven voor het verzande fietspad bij Schoorl. „Alle opties liggen open”, aldus de woordvoerder.

Luister naar