Schemergevechten rond Russische schaduwvloot in Oostzee nemen toe

Hoewel het aantal mensen dat zelfmoord pleegt al jaren nauwelijks verandert, heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vorig jaar het hoogste aantal zelfdodingen onder jonge vrouwen tussen de 10 en 30 jaar geregistreerd sinds het begin van de meting in 1950. In 2024 maakten 117 jonge vrouwen een eind aan hun leven, terwijl dat er een jaar eerder 78 waren, en in 2022 104. Om de metingen te corrigeren voor de bevolkingsgroei, formuleert het CBS het zo: tussen 2000 en 2004 overleden 2,7 jonge vrouwen op de 100.000 inwoners van Nederland door zelfdoding, tussen 2020 en 2024 was dat verdubbeld tot 4,7 op de 100.000. En ook bij jonge mannen komt zelfdoding steeds vaker voor. In totaal kwamen in 2024 1.849 mensen om het leven door zelfdoding.

Soms zijn pieken in suïcidecijfers goed te verklaren, legt Renske Gilissen uit. Ze is hoogleraar suïcidepreventie aan de Universiteit Leiden. Na de wereldwijde economische recessie van 2008, bijvoorbeeld, steeg het aantal zelfdodingen. Maar de laatste stijging, die onder jonge vrouwen, heeft niet zo’n duidelijke katalysator.

„Sowieso is er zelden één reden, één oorzaak van een geval van zelfdoding”, zegt Gilissen, die voor Stichting 113 Zelfmoordpreventie onderzoek naar suïcide doet. Dat beaamt haar collega Lizanne Schweren, die zich in haar onderzoek onder meer richt op de relatie tussen suïcidaliteit en andere doodswensen, zoals euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden. „Het is een opeenstapeling van factoren,” zegt ze. „Nu zien we al een tijd lang wel dat het niet zo goed gaat met de mentale gezondheid van jonge mensen.”

Bij jonge vrouwen horen we vaak dat ze veel langdurige psychische problemen hebben

Stichting 113 doet nabestaandenonderzoek, vertelt Gilissen, waarbij na een suïcide met familieleden van de overledene wordt besproken wat eraan vooraf is gegaan. „Bij jonge vrouwen horen we vaak dat ze veel langdurige psychische problemen hebben. Persoonlijkheidsproblemen, bijvoorbeeld, of autisme. En dat het lastig was om daarbij goede zorg te vinden.”

Een klein deel van de jonge mensen die overleden door zelfdoding, had zich aangemeld voor een euthanasieprocedure, zegt Schweren. En het zijn relatief vaker vrouwen die aan dat proces beginnen.

Negatieve spiraal

Wat Gilissen in gesprekken met nabestaanden hoort, is dat de manier waarop jongeren over hun suïcidale gedachten praten is veranderd. De gesprekken die ze erover hebben zijn „negatief”. Ze voeren die vooral met leeftijdsgenoten die zich óók niet goed voelen. „In vriendengroepen, op school, maar ook onderling als ze opgenomen zijn in de ggz, of via sociale media. Ze zoeken vooral lotgenoten op die net als zij suïcidale gedachten hebben of zichzelf beschadigen. Zo kom je in een negatieve spiraal terecht.”

„Het is belangrijk voor jongeren om te weten dat dat soort gesprekken niet per se helpen. Praat er alsjeblieft over met je mentor of je ouders, met andere volwassenen. Niet alleen met leeftijds- of lotgenoten,” zegt Gilissen. Voor docenten en medewerkers van ggz-klinieken is het belangrijk om niet alleen te praten met het kind dat suïcidale gedachten heeft, maar met de hele vriendengroep om diegene heen. En check als ouder af en toe waar je kind online naar kijkt.

Lotgenoten zijn volgens Gilissen door sociale media makkelijker te vinden dan ooit. Er worden video’s gedeeld met hashtags waar je op kunt zoeken op TikTok, er worden groepen aangemaakt waarin ervaringen worden gedeeld. Zoals voornamelijk jonge vrouwen competitieve video’s delen over eetstoornissen, over hoe weinig calorieën ze die dag hebben binnengekregen, is er ook een sfeer van competitie in video’s over suïcidale gedachten en zelfbeschadiging. „Daar komt de druk bij van aan een bepaald beeld moeten voldoen, dat andere mensen op hun kanalen weer delen,” zegt Gilissen. Maar, sociale media verklaren niet alles – „sommige jongeren helpt het ook: je maakt er makkelijker vrienden door, over de hele wereld”.

Suïcidaliteit is een combinatie van kwetsbaarheid en externe stressfactoren, onderstreept Gilissen. „Dat kan ook prestatiedruk op school zijn, onzekerheid over de toekomst, oorlogsdreiging, het klimaat, de woningmarkt.”

UWV en schuldhulpverlening

Hoewel de stijging onder jongeren sterk is, vindt het grootste aantal zelfdodingen plaats onder een andere groep: mannen tussen de 50 en 70 jaar. „Het is een fase waarin mensen terugkijken op hun leven tot dan toe”, zegt Gilissen. Ze vragen zich af of ze eigenlijk wel tevreden zijn. Mensen die leven van een uitkering, bijvoorbeeld, of alleenstaanden, zijn risicogroepen. „Mensen in die situatie kunnen zich nutteloos voelen, eenzaam. En zich dan afvragen: waarom ben ik hier eigenlijk?”, zegt Gilissen.

Jonge vrouwen zoeken vaak professionele hulp, mannen van middelbare leeftijd niet

Omdat die risico’s bekend zijn, worden naast psychologen en psychiaters nu ook andere beroepsgroepen opgeleid om gesprekken over zelfdoding te voeren. Het gaat bijvoorbeeld om medewerkers van uitkeringsinstantie UWV, van de schuldhulpverlening en bedrijfsartsen. Dat is nodig, juist náást de geestelijke gezondheidszorg, zegt Gilissen. „Jonge vrouwen zoeken vaak professionele hulp, mannen van middelbare leeftijd niet.”

Lees ook

‘We weten heel weinig over de mensen die sterven door suïcide’

Bij Stichting 113 merkt Gilissen dat er vaak nog schaamte is om te praten over suïcidale gedachten. „Ook omdat anderen vaak het gevoel hebben niet te weten wat ze moeten zeggen tegen iemand met suïcidale gedachten en daarom het gesprek niet durven aan te gaan.” De stichting biedt een training aan als onderdeel van hun Vraag Maar-campagne. „Eigenlijk zou iedereen een gesprek over zelfmoord moeten kunnen voeren.”

Denk je aan zelfdoding? Neem 24/7 anoniem en gratis contact op met 0800-0113 of chat op 113.nl.

Delen

Mail de redactie

Een eengezinswoning in een jarentachtigwoonwijk in Vlissingen. Tegels in de voortuin, een groene container, pluizende paardebloemen. De voordeur staat op een kier, Lilian Janse (51) blijkt in de achtertuin te zitten. „Even pauzeren in het zonnetje”, zegt ze, en wijst naar een rolluik op één hoog. Daar werkt ze. Ze doet de administratie voor een bureau in schuldhulpverlening. Daarnaast is ze raadslid voor de Staatkundig Gereformeerde Partij in Vlissingen. Als eerste vrouw ooit. Ook al vindt haar partij vrouwen ongeschikt voor de politiek, toch wil ze op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. En zo is de ‘vrouwenkwestie’ opnieuw een principieel twistpunt in de SGP. Zaterdag, op het partijcongres in Nieuwegein, stemmen de leden over de ‘roeping van de vrouw’ en of die te rijmen valt met een politiek ambt.

Vrouwen mogen lid zijn van de SGP, sinds 2006. Vrouwen mogen zich ook verkiesbaar stellen voor de partij, sinds 2013. Dat ging allemaal niet vanzelf en al helemaal niet van harte. Jarenlang procedeerden juristen van Bureau Clara Wichmann tegen de uitsluiting van vrouwen door de partij en ze haalden hun gelijk bij het gerechtshof in Den Haag. De SGP discrimineert vrouwen, was het oordeel. Daar ging de SGP tegen in beroep, nu bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Het recht van vrouwen, vond de partij, botste met hún mensenrechten – vrijheid van meningsuiting, godsdienst en vergadering. Het EHRM vond van niet: de partij moest de statuten aanpassen en vrouwen stemrecht geven – actief én passief. En zo geschiedde.

Dus toen Lilian Janse uit Vlissingen zich in 2013 verkiesbaar stelde als lijsttrekker voor de SGP, deed ze niks wat niet mocht. Vervolgens gingen 770 van de 942 Vlissingse SGP-stemmen naar haar en ja, toen was ze raadslid. Zo’n 30, 35 uur per week bekommert ze zich om de openbare ruimte, verkeer, de zorg, ruimtelijke ordening. „Met heel mijn hart werk ik voor de publieke zaak.” In de tien, elf jaar dat ze het nu doet, heeft ze nooit echt tot zich door laten dringen, zegt ze, dat het tóch ongewenst is wat ze doet. De partijstatuten mogen dan zijn aangepast, de partijbeginselen zijn dat niet. Want daarin staat gewoon nog, in artikel 10, dat wat ze doet voortkomt uit een „revolutionair emancipatiestreven” dat strijdig is met „haar roeping”.

Ze draagt een T-shirt, spijkerbroek, Crocs aan haar voeten en legt onderzetters op het glazen tafelblad. Koffie en een glas water. Op een kruk in de hoek een decimeter-dikke bijbel, aan de muur trouwfoto’s van de kinderen, uit de halfgesloten wandkast piept de televisie.

Televisie?

„Altijd gehad. Sinds mijn trouwen dan. Ik ben van de Gereformeerde gemeente in Vlissingen, hè, bij ons wordt niet zo zwaar getild aan tv kijken. Bij de Gereformeerde Gemeenten in Nederland ligt dat lastiger, zij zijn een afsplitsing, ik geloof sinds 1953. En dan heb je nog afsplitsing Oud Gereformeerde Gemeenten, dat zijn die mannen met hoeden en zwarte pakken. En toen daar ruzie kwam, kreeg je de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Niets om trots op te zijn. Maar het zijn kleine clubjes hoor, van zo’n 25.000 leden, ze zitten verspreid door het land. In de Betuwe, op de Veluwe, Krimpen aan den IJssel, hier in Kruinigen en Arnemuiden heb je een paar plukjes.

„De twee-, driehonderdduizend leden van onze gezindte kijken meestal wel tv. Dat heeft een vlucht genomen toen de kerken dicht moesten tijdens corona. Ik vind het wel een service. Als je ziek bent of te verkouden voor de kerkgang. Op vakantie in het buitenland is het vaste prik voor mij. Tuurlijk. God vraagt een zevende van mijn tijd en die geef ik hem graag.”

Vraagt God je ook om politiek werk te verrichten?

„Tja, dat is dus een theologische discussie en binnen de SGP zijn de meningen verdeeld. Ik ben er heel eerlijk in, ik heb de partijbeginselen nooit uitgebreid bestudeerd. Tot iemand me vroeg: zie je wat daar staat? Ja, tjonge, dat is nogal wat.”

Wat staat er volgens jou in dat artikel 10?

„Heel plat gezegd staat er: we willen je niet. Jij mag dat niet doen.”

Het beginselprogramma stamt uit 1918, het jaar dat de SGP werd opgericht. Aan artikel 7 lees je af hoe de oprichters schipperden tussen de bijbel en de wet. Ze noteren dat de man het hoofd der vrouw is én dat alles wat morrelt aan die ordening krachtig bestreden dient te worden. Maar ja, de wet. In 1917 was het algemeen kiesrecht ingevoerd. Stemrecht voor iedereen, ook vrouwen. De oprichters vonden dat een ongewenst ‘revolutionair emancipatiestreven’, maar verbieden konden ze het niet. Ze formuleerden een geitenpaadje: een vrouw moet ‘naar eigen geweten’ en ‘met inachtneming van haar door God gegeven plaats’ afwegen of ze vindt dat ze mag stemmen. Maar het artikel over passief kiesrecht – verkiesbaar stellen en verkozen worden – dat bleef zoals het was. Volgens de letter van de wet mag Lilian Janse haar werk doen, maar volgens de geest van de partij niet. En die kloof wil de SGP-afdeling Vlissingen nu dichten.

Er zijn kerkscheuringen om mindere kwesties.

„Dat is ook waar het hoofdbestuur van de partij bang voor is. Dat een minderheid de partij de rug toe zal keren. Ik sprak laatst een SGP-bestuurslid, een jongeman uit de Betuwe. Hij zegt: als jij op de Tweede Kamer-lijst komt, stap ik eruit. Ik zeg: ‘Echt? Vanwege dat ene vrouwtje? Zijn al die andere principes dan nul waard?’ Ik vind het nogal een dreigement.”

Waar is de partij bang voor?

„Als we nu een vrouw toelaten in de Kamer, denken ze, dan mag een vrouw straks ook in de kerk een ambt vervullen. Ik heb soms het idee dat de SGP zichzelf meer als kerk ziet dan als politieke partij, dat krijg je, als dominees een partij beginnen.”

Willen de weglopers een nieuwe orthodoxere partij?

„In Ede, waar SGP de grootste partij is, heeft zich eens zo’n clubje afgescheiden. Dat heeft het niet gered. Als je naar de statistieken kijkt, 51 procent van de SGP-stemmers is vrouw. Als je die tegen je hebt, scheelt dat zo een zetel, misschien wel twee.”

Is het een generatieconflict? Of vooral een regionale kwestie?

„Allebei. Al die meiden studeren tegenwoordig. Ze komen terecht in de juridische wereld, ze worden beslissers, krijgen leidinggevende functies ook.”

Op de site van de gemeente Vlissingen schrijft Lilian Janse dat zij er als zestienjarige van droomde om na de meao [voorloper van het mbo] „in mantelpakje en op pumps, gewapend met een sjiek attachékoffertje” de rechterhand te worden van een directeur van een grote multinational. Ze ging in de haven werken, tot ze op haar 23ste trouwde met Ko Janse. Eenmaal moeder van drie kinderen, bezorgde ze ’s ochtends kranten en maakte na kinderbedtijd schoon bij een tandartspraktijk.

Later, de kinderen waren al groot, reed ze als chauffeur nieuwe auto’s op containerschepen. „Stoer werk”, zegt ze. „Met alleen maar mannen, die zich ineens netjes gingen gedragen met een vrouw erbij.”

Ze heeft, zegt ze, genoeg liederlijks voorbij zien komen. „Er zitten hier honderd cafés, tig hoerententen en seksshops voor de Engelse toeristen. Vlissingen is een havenstad, we staan open voor alles en iedereen. Woon je op de Biblebelt, dan leef je als gelovige meer in een bubbel.”

Haar ouders hadden kennissen die niet geloofden, van haar vijf beste vriendinnen is er maar eentje kerkelijk.

En Vlissingse SGP’ers vinden dat het moet kunnen, een vrouw in de politiek?

„SGP Vlissingen vindt het hypocriet dat er in de statuten A staat, maar in de beginselen B. Ze dienen de motie niet in voor mij, maar voor mijn soort. En ik ben niet meer de enige vrouw die dit werk doet. In Dordrecht is nu een vrouw raadslid, in de Noord-Oostpolder. Er was zelfs een vrouw even wethouder in Zierikzee. Ik ben degene die durft te zeggen: zet mij maar op de lijst voor de Tweede Kamer. Ik weet dat de SGP-fractie in Den Haag het risico, of nee, de kans groot acht dat er bij nieuwe verkiezingen een vrouw in de Kamer wordt gekozen. En zij willen dan liefst een vrouw met politieke ervaring, dus is mij gevraagd of ik daarover wilde nadenken.”

Wie heeft je gevraagd?

„Ik heb beloofd geen namen te noemen. Maar de kans is één op drie dat je het goed raadt.” De SGP heeft drie zetels in de Tweede Kamer. Fractievoorzitter Chris Stoffer, André Flach en Diederik van Dijk.

En waarom denk jij zelf dat een vrouw de politiek in mag en kan?

„Nou ja, ze beginnen altijd over de scheppingsorde. Maar het is maar net hoe je de bijbel leest.” In de hoofdstukken 1 en 2 van Genesis schept God de mens. Eerst Adam, dan Eva. En zij leest in vers 18: ‘Ik zal hem een hulpe maken, die als tegen hem over zij’. „Dus God zet de vrouw tegenover de man, niet ónder. En wanneer heeft iemand hulp nodig? Als je het niet alleen kan. God draagt de mens op de aarde te bouwen en te bewaren. Sámen.”

Als de man leidend zou zijn, had Adam moeten zeggen: nee schat, dat ga ik niet doen, die vrucht eten

Maar de vrouw heeft het verbruid door van de verboden vrucht te eten…

„Adam at er óók van. Als de man leidend zou zijn, had hij moeten zeggen: nee schat, dat ga ik niet doen. De zondeval, alles wat de mens treft vanaf hoofdstuk 3, is het gevolg van hún fout, niet alleen die van haar. Zo zie ik het.”

Je kunt ook denken: ik sluit me aan bij de ChristenUnie, CDA desnoods?

„Nee, nee. ChristenUnie is me te soft, te links. CDA al helemaal.”

Bij de SGP word jij als progressief gezien.

„Qua politieke standpunten kan ik gewoon ontzettend conservatief zijn, hoor. Echt SGP.” Tegen abortus, voor de doodstraf. Voor beperking van asielinstroom, tegen al te veel milieuregels.”

Het was in 2013 je vaders idee om jou voor te dragen als SGP-lijsttrekker. Hoe ging dat?

„Al zolang ik me kan herinneren zat mijn vader in de politiek. Als meisje tikte ik zijn toespraken uit, ik wist precies wat er in de Algemene Beschouwingen stond. In 2013 waren er gemeenteraadsverkiezingen, mijn vader had zes mannen gevraagd lijsttrekker voor de SGP te worden, maar allemaal zeiden ze nee. Hij zat hier, bij mij op de bank, z’n beklag te doen dat niemand wilde. Toen zei ik, spontaan: dan doe ik het wel.”

En hij vond dat een goed idee?

„Hij was even stil. En toen zei hij: is goed. Mijn vader zat in de ketelbouw, hij heeft de Amercentrale nog helpen bouwen. Hij was gewend om ook met vrouwen te werken. Vaak zat hij weken lang in het buitenland, in Oman, Koeweit, Polen en dan runde mijn moeder het thuis in haar eentje. Zelfstandige vrouwen hoor, hier in Vlissingen. De vrouw van Michiel de Ruyter, in zestien zoveel, die zat soms een jaar alleen én managede ook de inkoop voor de vloot, hè. Maar goed, toen moest mijn vader het bestuur informeren, eerst in Vlissingen, daarna het landelijke. De partijvoorzitter toen, Maarten van Leeuwen, zei dat hij echt tégen was. De hele wereld viel over ze heen. Of eigenlijk over mij heen.”

Ko Janse komt erbij zitten. Hij is zestien jaar ouder en gepensioneerd vlamspuiter van scheepsmotoren. Hij zegt: „Ze kon zelfs PowNews aan, met Rutger van Castricum.” Zij: „Die probeerde me op te kast te krijgen. Ik mocht hem niet aankijken, want, zei hij, SGP-vrouwen hoorden toch niet met mannen te praten?” Ze heeft zich, zegt ze, nooit echt bedreigd gevoeld. Ze kreeg lelijke mails, dat wel. Ze herinnert zich een preek die ze op haar achttiende hoorde. „De dominee zei: Kapers gaan pas de zee op als een schip diep geladen ligt. Wat hij ermee bedoelde was: als je lading hebt, heb je inhoud en dan word je vaak bestreden. Soms van buitenaf, soms van binnenuit, en dat heb ik nu. Een broeder die me met een bijbeltekst onderuit probeert te halen, dat vind ik pijnlijk.”

Is het geen provocatie om toch op die lijst te willen?

„Nee, dat is geen provocatie. Ik vind het mooi hoe Vlissingen de motie verwoordt. Niet zo van: jullie zitten fout, en wij eisen dit. Nee, ze zeggen: ‘Erken dat er verschillend over vrouwen kan worden gedacht, net als over vaccineren en verzekeren.” Die kwesties zijn ‘opgelost’ door vast te leggen in de beginselen dat ze overeenkomen dat ze het onderling oneens zijn.”

Zul je zien dat je straks op een onverkiesbare plek 36 komt te staan.

Ko Janse: „Dat is geen probleem.” Lilian Janse: „Als ik er maar op sta. Een vrouw kan er met voorkeurstemmen in worden gestemd, dat is ook de verwachting. Alleen al hier in Vlissingen zijn er zoveel mensen, ook van VVD of D66, die zeggen: als jij erop staat, stem ik op jou.”

En wat als je wordt gekozen?

„Dan ga ik. Ko en ik hebben het er uitgebreid over gehad, want privé verandert er veel voor ons als ik naar Den Haag ga. Ik heb gezegd: ‘Ik ga alleen met jouw toestemming. Mijn huwelijk en mijn gezin staan op één’.”

En Ko vindt het goed?

Ko Janse: „Ik doe de volledige huishouding al. Wasjes, stofzuigen, koken. Lilian hoeft niks meer te doen. Als zij doordeweeks in Den Haag bezig is, vermaak ik me wel.”

Ga je op 24 mei naar het partijcongres in Nieuwegein?

„Er gaan vier leden uit Vlissingen. Dat is een auto vol, mooi, hoef ik niet.”

In hun pre-advies ontraadt het SGP-hoofdbestuur de leden om de motie te aanvaarden.

„We gaan er niet uitkomen, uit deze discussie. Blijkbaar is het voor de SGP nog te vroeg.”

Delen

Mail de redactie