N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Sancties Scheepsbouwer Damen eist compensatie voor verliezen door de Rusland-sancties. Geen enkel westers bedrijf deed dit eerder.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106310499-cfb244.jpg)
De boodschap leek volkomen duidelijk, begin maart vorig jaar. Tegelijk met honderden andere multinationals keerde scheepsbouwer Damen Shipyards, multinational met hoofdkantoor in Gorinchem, Rusland de rug toe. Een stapeltje langlopende contracten voor de toekomstige levering van vissersschepen en werkboten aan Russische klanten ging de shredder in, nieuwe opdrachten nam het bedrijf na de Oekraïne-inval ook niet meer aan. Met de stap was „een aanzienlijk bedrag” gemoeid en het zou een „stevige impact” op de resultaten hebben, maar toch: in het land van Vladimir Poetin deed Damen voorlopig geen zaken meer.
Zaak gesloten, zou je zeggen. Maar deze week bleek dat daar helemaal geen sprake van is. Damen eist een vergoeding van de Nederlandse overheid om de schade die het vertrek uit Rusland vorig jaar opleverde, te compenseren. Dat vertrek was namelijk niet vrijwillig, claimt het scheepsbedrijf nu, maar een direct gevolg van de Europese sancties die de handel met Rusland belemmerden. De rechtszaak, die Damen afgelopen mei al aanspande maar tot nu toe stilhield, dient ergens komend jaar bij de rechtbank Rotterdam, zo onthulde persbureau Bloomberg.
Steunmaatregelen
Zo op het oog lijkt het een unieke stap. Geen enkel ander westers bedrijf stapte tot nu toe naar de rechter om een compensatie te eisen voor verliezen die voortkwamen uit de Russische sancties. Die sancties zijn wel aangevochten, maar voornamelijk door Russische oligarchen die wanhopig hun naam van de sanctielijst af probeerden te krijgen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat verder niet inhoudelijk op de komende rechtszaak wil in gaan, zegt ook geen andere voorbeelden te kennen. „Voor zover bekend zijn zij [Damen] het enige bedrijf dat wil worden gecompenseerd naar aanleiding van de sancties”, zegt een woordvoerder.
Waarom wil Damen die schadevergoeding dan? Zijn ze als scheepsbouwer op een heel specifieke manier door de sancties benadeeld? Of is dit een klassieke poging tot ‘privatizing gains, socializing losses’, zoals de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz dat noemt – profiteren van de geglobaliseerde vrije markt zolang het kan, maar tegenslagen afwentelen op de samenleving?
Voorop staat, zegt Damen zelf, dat de economische sancties jegens Rusland terecht zijn. Het bedrijf veroordeelt de oorlog en haalde zelf personeelleden vanuit Oekraïne naar Nederland om ze in veiligheid te brengen. Dat bij ondernemen nu eenmaal risico komt kijken, erkent het bedrijf eveneens. „Maar dat risico ligt nu voor honderd procent bij ons. Vóór de inval hadden we contracten met een aantal Russische afnemers afgesloten, door de sanctiemaatregelen konden we die schepen niet opleveren. Toen hebben we al aan de overheid gevraagd: is er niet iets van een tegemoetkoming mogelijk?”, legt een woordvoerder van Damen uit.
De woordvoerder vergelijkt het met de steunmaatregelen in de coronatijd: „Dat is bedrijven toen overkomen. Een oorlog zie je ook niet aankomen.”
Meermaals in opspraak
Hoeveel beloofde schepen Damen door de sancties niet aan Russische klanten heeft kunnen leveren, wil de woordvoerder niet zeggen. Wel dat het om een „substantieel aantal” gaat. Géén superjachten voor oligarchen, benadrukt hij, alleen boten voor klanten in de visserij en industrie. Over het precieze geëiste schadebedrag doet Damen ook geen mededelingen. Dat de claim in de tientallen miljoenen moet lopen, is duidelijk. Het bedrijf sloot vorig jaar een extra krediet van 150 miljoen euro af om „de impact van de Rusland/Oekraïne-crisis” op te kunnen vangen, staat in het jaarverslag. De woordvoerder: „Je kunt zien dat we vorig jaar een beetje winst hebben gemaakt [15 miljoen euro], maar we zitten in een situatie waarin we nog altijd goed moeten opletten. Als er dan ineens een groot aantal opdrachten wegvalt, is dat vervelend.”
Maakt de claim een reële kans? Waarschijnlijk niet, zegt Yvo Amar, advocaat gespecialiseerd in sanctierecht. „Ik denk dat het redelijk kansloos is. Om te beginnen is de sanctiewetgeving niet in Nederland gemaakt, maar in Europa. Als je schade lijdt moet je dus ook niet in Nederland zijn.” Overheden zijn ook niet verplicht om bedrijven tegemoet te komen die door de instelling van sancties schade lijden, zegt Amar. „Het lijkt mij een heel magere grond om een aansprakelijkheidsclaim op te baseren.”
Voor controversiële acties is het Zuid-Hollandse scheepsbouwconcern (met wereldwijd 35 scheepswerven en 12.000 werknemers) nooit bang geweest. In Vlissingen bouwt het familiebedrijf superjachten voor de rijksten der aarde: vorig jaar leverde het nog een 75 meter lange boot op voor, naar verluidt, Amazon-oprichter Jeff Bezos. In het verleden raakte het bedrijf meermaals in opspraak, onder meer vanwege de levering van patrouilleboten aan de Libische kustwacht. Daarmee zou Damen exportrestricties hebben omzeild. De boten waren zo gebouwd dat er gemakkelijk wapens op te monteren waren – wat de kustwacht na levering ook deed. Ook bij de levering van catamarans aan een Kroatisch staatsbedrijf raakte het bedrijf verzeild in een controverse. De Kroatische regering deed onderzoek naar mogelijke onregelmatigheden bij die transactie. Voor zover bekend leidde dit tot niets.
De relatie van Damen met de Nederlandse overheid is altijd dubbelzinnig geweest. Al sinds 1927 wordt het bedrijf vanuit Zuid-Holland bestuurd – maar statutair is Damen gevestigd op Curaçao. Damen is een belangrijke leverancier van fregatten aan defensie, maar ligt tegelijkertijd al sinds 2017 onder het vergrootglas van justitie op verdenking van mogelijke omkoping in het buitenland. De uitkomst van dit strafrechtelijke onderzoek is nog altijd ongewis, meldt Damen in zijn laatste jaarverslag.
Defensie-uitgaven
Daar komt nu dus het juridische gevecht om overheidscompensatie bij. En de impact van de Rusland-sancties mag voor Damen dan substantieel zijn geweest, het afgelopen jaar presenteerde het bedrijf verder juist prima resultaten. De omzet overschreed in 2022 voor het eerst de grens van 2,5 miljard euro, het orderboek is met 8,8 miljard euro aan bestellingen beter gevuld dan ooit. Na een aantal verliesgevende jaren noteerde Damen een nettowinst van 15 miljoen. Bij de presentatie van het jaarverslag zei topman Arnout Damen de toekomst ook „met veel vertrouwen” tegemoet te zien. Hij verwacht de komende jaren met het bedrijf verder te kunnen groeien.
Saillant is dat een deel van die toekomstige groei juist aan de Oekraïne-oorlog te danken is. Veel landen hebben de afgelopen tijd hun defensie-uitgaven verhoogd en kopen marinefregatten bij Damen in, wat volgens het jaarverslag naar alle waarschijnlijkheid een „positieve impact” op de omzet zal hebben.
Ook in het geval dat Damen de zaak tegen de Nederlandse overheid verliest, lijkt de toekomst dus niet direct in gevaar. Advocaat Amar: „Mijn advies zou zijn: laat die rechtszaak zitten. Bijt door de zure appel heen en kijk naar andere manieren waarop je je geld kunt gaan verdienen.”
