De laatste woorden van Mark Rutte als minister-president, zondagmiddag live op tv en op YouTube, hadden als titel ‘Afscheidsboodschap aan Nederland’. Rutte keek daarin terug, maakte het tegen zijn gewoonte in persoonlijk en had onuitgesproken, maar onmiskenbaar óók een opdracht aan zijn opvolger Dick Schoof en het nieuwe kabinet. Het was „belangrijk om vast te houden”, zei Rutte met veel nadruk, aan „de beste Nederlandse traditie van overleg, verstandige compromissen en niet weglopen van verantwoordelijkheid”. Want: „Samen sta je sterker dan alleen.”
Wat verderop in zijn tekst noemde hij dat nóg een keer, en verbond daaraan zijn oproep om Oekraïne te blijven steunen „voor vrede en veiligheid hier”. Als hij iets had geleerd, zei hij, van de ramp die Nederland had getroffen toen de MH17 werd neergehaald was het: „Samen sta je sterker.” Nederland moet volgens hem „ingebed” blijven in de EU en de NAVO. „Eén blik op de wereldkaart maakt dat duidelijk.” Rutte wordt vanaf het najaar zelf secretaris-generaal van de NAVO, hij volgt de Noor Jens Stoltenberg op. In zijn verhaal, dat een ernstige toon had, zei hij dat Nederland vooral ook een „gaaf land” was door de „vrije en kritische pers” en „onafhankelijke rechters”.
Senioriteit en grijze haren
Het was zijn derde grote toespraak vanuit het Torentje, de vorige twee keren waren in coronatijd: op 16 maart en op 14 december 2020. Rutte keek nu ook terug op zijn eigen rol en zei dat hij had geleerd: „Je best doen en alles goed doen, dat zijn twee verschillende dingen.” Hij sprak de toeslagenouders en de Groningers direct toe: „Als ik vandaag één ding mocht wensen, dan zou dat zijn dat uw problemen en zorgen zo snel mogelijk voorbij zijn.”
Rutte zei ook dat hij hoopte in de bijna 14 jaar dat hij premier is geweest wat „senioriteit” erbij had gekregen, en noemde zijn grijze haren „en wat meer rimpels”. Het Torentje is al zo goed als leeg, achter hem lagen nog twee boeken en er stond nog een portret van Johan Rudolph Thorbecke, die wordt gezien als de bedenker van de Nederlandse parlementaire democratie.
Het is nooit eerder gebeurd dat een Nederlandse premier live op tv een allerlaatste toespraak hield. Het past wél bij Rutte, die historicus is en zelf graag historische feiten creeërt. In januari 2013 had hij Nederland heel kort toegesproken vanuit zijn werkkamer, nadat Beatrix op tv had laten weten dat ze ging aftreden. Volgens Ruttes naaste medewerkers had Rutte daarna bedacht dat zo’n toespraak dus een mogelijkheid was, in het geval van een crisis. De coronapandemie was zo’n crisis. Dat hij nu wéér live op tv verscheen, kwam zondag als een verrassing – een crisis is zijn afscheid niet. Wel de afsluiting van een tijdperk, Rutte was premier sinds oktober 2010 en leidde vier kabinetten. Hij is de langstzittende premier van Nederland ooit.
Typisch Rutte
Zijn laatste woorden in de Tweede Kamer, dinsdag 25 juni in een debat over de EU-top, waren veel minder plechtig: er zaten maar een paar Kamerleden in de zaal, de tribune was zo goed als leeg. Rutte bedankte toen vooral de bodes. Nu richtte hij zich tot heel Nederland met ‘dank-dank-dank’. „Zo’n drieslag werkt retorisch altijd heel goed”, zegt docent Nederlands Robbert Wigt die het boek Supergaaf! schreef, over het taalgebruik van Rutte. Wigt noemt het ook „typisch Rutte” om af te sluiten met de opmerking dat hij „ongelooflijk veel plezier” had in zijn premierschap.
Rutte zei dat zijn vertrek „onwerkelijk” voelde en dat hij er „weemoedig” van werd. Het was „eervol” geweest, vond hij, dat hij excuses voor de rol van de overheid bij de Holocaust had mogen uitspreken, en voor het slavernijverleden. „Dat zijn momenten waarop je als minister-president heel direct verbinding kunt leggen door erkenning te geven, met alle emotie die dat losmaakt.” En dan niet als persoon, benadrukte hij. „Niet als Mark Rutte uit Den Haag, maar als vertegenwoordiger van iets groters: een land, een samenleving.”
Hij ging ook uitvoerig in op de economische crisis in de tijd van Rutte I, op MH17 en de coronatijd. Door daar zoveel aandacht aan te besteden, zegt Robbert Wigt, „worden wij ons als kijkers bewust van zijn rol daarin, zonder dat hij die eigen rol benoemt”. Rutte heeft, weten de mensen om hem heen, altijd een afkeer gehad van borstklopperij. Hij noemde, als het daarover ging, zijn ouders die hem hadden geleerd: „Blijf jij maar op de kleine steentjes lopen.”
Op dinsdag draagt hij het premierschap over aan Dick Schoof. Dan staat ook het nieuwe kabinet op het bordes, namens PVV, VVD, NSC en BBB.
Lees ook
Hoe Mark Rutte in veertien jaar Nederland vormde naar zijn ideeën
