Russen die hun land zijn ontvlucht en naar Servië zijn gegaan, zitten daar weer tussen de Poetin-fans

„Voordat deze bar opende was het onmogelijk om in Belgrado behoorlijke cider te krijgen”, verzucht Rita Mester. Van alles wat ze mist aan Moskou is haar favoriete appelwijn na een jaar eindelijk hervonden: in een wit-betegelde kelderkroeg met vier tafeltjes en plek voor drie aan de bar. Niet de entourage telt hier, maar de Russische dranken en de politieke eensgezindheid tegen de invasie van Oekraïne die is gevat in het wifi-wachtwoord: NoWar2402.

„Begin vorig jaar was ik getrouwd, had ik een vaste baan als lerares en woonde ik in een fijn appartement in Moskou. Van het ene op het andere moment moest ik kiezen: zwijgend ondergaan dat in mijn naam een oorlog was begonnen en mijn land nóg repressiever werd. Of alles achterlaten, maar vrij zijn”, vertelt Mester (26), getooid met dreadlocks en een neusringetje.

Ze ging op 24 februari de straat op om te demonstreren, maar was doodsbenauwd om klappen te krijgen, ter plekke gearresteerd te worden of achteraf thuis opgehaald te worden. Een week later vertrok ze, in eerste instantie naar Turkije. Zonder plan. Zonder baan. Zonder huis. Zonder haar in Oekraïne geboren echtgenoot, die tot haar verbijstering Vladimir Poetins belegering van zijn moederland steunt. En zonder geld: bij aankomst bleek dat haar bank was uitgesloten van internationaal betalingsverkeer en ze niet meer kon pinnen. Met hulp van vrienden wist ze door te reizen naar Belgrado, waar ze zichzelf onderhoudt door op afstand Engelse les te geven aan landgenoten „die allemaal uit Rusland willen vertrekken”.

Mester hoort bij de eerste en meest uitgesproken van drie golven Russen die het afgelopen jaar in Belgrado belandden. De Servische president Aleksandar Vucic is met Poetin-vazal Aleksandr Loekasjenko van Wit-Rusland de enige Europese leider die niet meedoet aan de internationale sancties tegen Rusland. Dagelijks landen in Belgrado twee à drie rechtstreekse vluchten uit Moskou en andere steden. Ook zonder visa of verblijfsvergunningen kunnen Russen oneindig blijven.

Propaganda

Na de politiek gemotiveerde en veelal goed bemiddelde vluchtelingen in maart kwamen in de zomer de mensen met meer financiële motieven, vooral IT-specialisten. Yandex, de Russische evenknie van Google, verplaatste honderden banen naar Belgrado, gevolgd door andere bedrijven. Ook kleine zelfstandigen die lijden onder de westerse sancties belandden hier.

Zoals Aleksej Novikov (42). Hij exporteerde warmte-elementen voor wasmachines naar Europese landen waar Rusland geen zaken meer mee kan doen. Sinds een paar maanden pacht hij Pub53 en schenkt cider in een hippe wijk van de hoofdstad. Zijn vertrek uit Sint Petersburg was „zowel politiek als economisch gemotiveerd”, vertelt hij. „En het bleek gelukkig heel eenvoudig om in Servië een eigen bedrijf te beginnen.”

Servië is sterk anti-westers sinds de NAVO het land in 1999 bombardeerde

De derde groep, die minder zichtbaar is en minder graag met journalisten praat, bestaat uit mensen die sinds september Poetins mobilisatie ontvluchtten. Volgens experts verblijven er inmiddels ruim 200.000 Russen in Servië, op een bevolking van 6,7 miljoen. Vooral in Belgrado is overal Russisch te horen en mopperen inwoners dat de huren met zeker 50 procent zijn opgedreven. Maar veel Serviërs verwelkomen de Russen zoals Oekraïners elders in Europa in open armen vallen: als helden aan de rechtvaardige kant van de strijd. Pro-Russische demonstraties zijn er groter dan die voor Oekraïne.

„Er is waarschijnlijk geen enkel ander land – inclusief Rusland – waar ze zo van Poetin houden als hier”, zegt Vladimir Volochonski. „Het is prettig om niet, zoals elders in Europa, te worden bejegend alsof je medeplichtig bent aan volkerenmoord. Maar de Serviërs baseren hun beeld op idiote propaganda en hebben geen idee wat er werkelijk in Rusland aan de hand is. Laat staan dat ze snappen dat de absolute meerderheid van de Russen hier enorm anti-Poetin is.”

Volochonski (44), data-analist en politiek activist uit Sint Petersburg, vluchtte een jaar geleden met zijn „MacBook en één schone handdoek” via Oezbekistan naar Servië, waar zijn bedrijf zich deels hervestigde. Liever zou hij naar een EU-land verhuizen, maar daar krijgt hij geen visum. Hij heeft daarom de bescheiden missie opgevat om Serviërs te overtuigen dat ze niet tegelijk Russofiel én Poetinliefhebber kunnen zijn.

Poetin-cultus

„Poetin is de vijand van het Russische volk en heeft ons in een ramp gestort. Als ik hier in Servië iets kan bereiken, hoop ik ze over hem aan het twijfelen te brengen.” Erg veel indruk maakt dat nog niet in het land dat sterk anti-NAVO is sinds bombardementen in 1999 en waar regeringsgezinde tabloids de laatste jaren een Poetin-cultus hebben opgebouwd. Alleen híj zou Servië beschermen tegen gedwongen erkenning van de onafhankelijkheid van de voormalige provincie Kosovo.

Volochonski, die in Rusland politiek actief was en gearresteerd werd, ervaart ook hier de gevolgen van zijn publieke optredens: hij wordt regelmatig bedreigd, met name via Telegram. Zowel vanuit Rusland als door Servische nationalisten. „Ik voel me hier niet veilig. Op de deur van het adres waar ik sta ingeschreven, werd een Z geschilderd [een Russisch oorlogsteken, red.].”

Bij een bijeenkomst van de Russische Democratische Gemeenschap, een politieke en sociale diaspora-organisatie die hij mede oprichtte, werd bovendien een man op zijn hoofd geslagen en zijn speciaal gemaakte vlag afgepakt. Die vlag verscheen later op sociale media van de extreem-rechtse club Narodna patrola (Volkspatrouille). Een andere Russische dissident zou zijn aangevallen tijdens het overschilderen van anti-Oekraïne graffiti. Voor verhalen dat het Russische huurlingenleger Wagner in Servië actief zou zijn, onder andere door een cultureel centrum op te zetten in Belgrado, heeft geen Rus enig bewijs gezien.

Peter Nitikin (42), een Russische jurist die dankzij een studie in Maastricht uitstekend Nederlands spreekt en sinds 2016 in Belgrado woont, vertelt dat ook hij online en bij demonstraties geïntimideerd wordt. „Ik vrees wel dat de mensen die dreigen gevaarlijk kunnen zijn, maar dat is niets bij het gevaar dat iedereen in Oekraïne loopt. Zij leveren het echte gevecht tegen gewapende fascisten”, relativeert hij.

Zo redeneren veel Russen in deze nieuwe diaspora: ze zijn Servië vooral dankbaar dat ze hier terecht kunnen en willen hun ongemak met de heersende Poetin-liefde niet vergelijken met de situatie in Oekraïne of Rusland.

Rita Mester voelt zich hier volledig vrij. „Toen ik net was aangekomen hield Servië verkiezingen en vonden overal grote demonstraties tegen de president plaats.” Iets wat in Moskou onmogelijk is. „Als wij demonstreren om Oekraïne te steunen worden we door de politie beschermd. Zoiets had ik nog nooit meegemaakt.”