Rusland zond piraat-video uit via Europese satelliet. Hoe kwetsbaar is het netwerk?

Nederlandse ouders die afgelopen voorjaar het kinderveilig gecertificeerde BabyTV aan hebben staan, worden plots verrast. Ineens zien ze marcherende soldaten, schietende tanks en een Russische popzanger in een strakke witte bloes. Het koor van de Russische inlichtingendienst FSB zingt luidkeels „Glorie, glorie, jij bent mijn Rusland”.

De verstoring duurde minutenlang, kwam meermaals voor en was niet bij alle providers te zien. De kaping van BabyTV (voor 5 jaar en jonger) is onderdeel van een breder sabotage-offensief, stelt Nieuwsuur, dat er onderzoek naar deed. Het doelwit van de Russische propagandabeelden was waarschijnlijk het Oekraïense Freedom TV, waar op hetzelfde moment dezelfde beelden te zien waren. Zeker zes Europese satellieten werden in de afgelopen maanden aangevallen.

1Wat is er gebeurd?

Op 28 maart verschenen de propagandabeelden op de tv-zender BabyTV in België, Scandinavië, Portugal en Nederland. Op 17 april gebeurde het opnieuw. Beelden van het moment – een pratende wolf bevriest, een testbeeld verschijnt, en dan de Russische propagandamuziek – zijn op YouTube terug te zien.

Het kanaal is één van tientallen kanalen die worden verspreid via een satelliet van het Franse bedrijf Eutelsat: de Hotbird 13G. De satelliet werd in 2022 de ruimte ingestuurd en zendt via zogeheten transponders meerdere kanalen uit, waaronder enkele pornozenders en dus de Oekraïense zender Freedom. Al die zenders werden vermoedelijk tegelijk getroffen door de verstoring.

Dit zijn niet de enige aanvallen. Ook de Eutelsats 10B, 21B, 3B en 7B, en de Astra 4A van het Luxemburgse bedrijf SES waren in de afgelopen maanden doelwit. De satellieten leveren lang niet alleen televisie. De 13G is voor luchtvaart ontworpen en helpt ook met het verbeteren van de nauwkeurigheid van GPS-signalen. De Astra 4A kan ook worden gebruikt voor satellietinternet en -communicatie. De 21B wordt hoofdzakelijk gebruikt voor spraak- en datacommunicatie. De meest recente aanval was begin deze maand.

2Hoe werkt het kapen van een satelliet?

Het verstoren of overnemen van een satellietverbinding is, met de juiste instrumenten, eenvoudiger dan je zou denken. Een satelliet is een soort doorgeefluik, of een spiegel, voor wat er naartoe wordt gestuurd. „Een satelliet is eigenlijk heel dom”, zegt Hub Urlings, consultant bij M2sat die zelf jarenlang werkte in het opzetten van satellietverbindingen voor televisiezenders. Als iemand met een schotelantenne met een hoger zendvermogen een signaal op dezelfde frequentie stuurt, overstemt dat het eerdere signaal. Dan ‘wint’ de piraat en wordt dat sterkere signaal weerkaatst.

Televisiesatellieten zijn geostationaire satellieten; ze hangen, vanaf het aardoppervlak gezien, op een vast punt aan de hemel – op ongeveer 35.000 kilometer hoogte. Een grondstation stuurt via een schotel de signalen naar de satelliet via een zogeheten uplink-frequentie, en die satelliet kaatst die signalen terug over een downlink-frequentie. Daar kunnen gebruikers over een groot gebied het signaal met hun schotel opvangen.

„De verstoring van BabyTV lijkt een vorm van nevenschade te zijn”, zegt Michel Keuning, afdelingsmanager van de afdeling ruimtevaartsystemen bij het Koninklijk Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR). „Waarschijnlijk hebben ze een iets te hard en te breed signaal uitgezonden.” Zo’n signaal kan verzonden worden van iedere plek waar de satelliet te zien is. Omdat de satelliet zo hoog hangt, beslaat hij een heel groot gebied. „Met dit soort satellieten praat je echt over de dekking van heel Europa. En Rusland bevindt zich deels op ons continent.”

Het verstoren van satellietsignalen mag niet. Dat staat eenduidig in het handvest van de ‘frequentiepolitie’ International Telecommunication Union (ITU) in Genève. Die organisatie heeft namens de VN het mandaat voor het reguleren van satellietcommunicatie, maar heeft geen mogelijkheden tot sancties. Een woordvoerder van de ITU weigert desgevraagd in te gaan op vermeende Russische verstoringen en zegt alleen dat „onopgeloste gevallen van schadelijke verstoring” kunnen worden voorgelegd aan de zogeheten Radio Regulations Board „ter bemiddeling tussen de partijen”.

3Wie zit erachter?

Uit vertrouwelijke documenten, die Nieuwsuur heeft ingezien, van Eutelsat en SES, de getroffen satellietbedrijven, zou zijn gebleken dat Rusland achter de aanvallen zat. Het is mogelijk de locatie van een signaal te achterhalen, en hieruit zou zijn gebleken dat de stoorzenders afkomstig waren uit Kaliningrad, Moskou, het bezette schiereiland de Krim en het plaatsje Pavlovka. Op die plekken zouden satellietschotels met een diameter van 9 meter staan. Die kunnen de relatief kleine schotels van de grondstations voor televisie overstemmen.

4Wat kan ertegen worden gedaan?

De Russische popmuziek van BabyTV werd uitgezonden via Odido en VodafoneZiggo. KPN-gebruikers kregen een storingsbeeld te zien. KPN heeft een geautomatiseerde beveiliging aanstaan, licht een woordvoerder toe. „Als er een onderbreking is, of het geluid is gek, of er is een storing, dan komt er een storingsbeeld.” In de regieruimte zitten dan mensen achter een muur van schermen waar ze fysiek moeten controleren wat er gebeurt. Hoewel de afweer effectief was, is de eerste verstoring van BabyTV niet opgemerkt. „BabyTV staat niet het meest centraal in de regiekamer.”

BabyTV is geen open zender, het downlink-signaal wordt versleuteld verstuurd en is alleen te ontcijferen door mensen met een bepaald abonnement. Dit voorkomt niet dat de zender verstoord kan worden, maar kan wel een oplossing bieden. „Je kunt geen signaal verstoren en een andere video aanzetten zonder dat dit te detecteren is”, zegt Stefano Speretta, die zich als onderzoeker en docent aan de TU Delft richt op satellietcommunicatie. „Ik denk dat KPN dat goed heeft gedetecteerd.”

5Is het Europese satellietnetwerk kwetsbaar?

Een provider kan voorkomen dat hij een piraatprogramma uitzendt, maar daarmee krijgt hij de uitzending van BabyTV nog niet terug. De verbinding is weggevallen en de satelliet weigert dienst. „Afgezien van militaire satellieten hebben de meeste satellieten geen bescherming tegen zo’n aanval”, zegt Speretta. „Ingenieurs zijn een beetje naïef geweest. We dachten dat niemand zoiets zou willen doen. Nu zijn we in een nieuw tijdperk en moeten we beter nadenken: elk signaal is kwetsbaar. De ruimte is het nieuwe strijdtoneel van de cybersecurity.”

Dit beaamt Keuning van NLR. „Er zijn zeker nog stappen te zetten. Wij doen er nu onderzoek naar. Het dreigingsbeeld stijgt en de kans op dit soort scenario’s neemt toe.” Hij noemt naast het jammen (met ruis overladen) en spoofen (vervangen van het signaal) ook hacken als risico. „Elke IT-infrastructuur is kwetsbaar. Dit is misschien een wake-up call voor de maatschappij. Dat we hier nu zijn aanbeland.”

Delen





Mail de redactie