Rotterdamse hoogbouw was lang ongezellig – en dan die wínd. Hoe bouw je goed hoog?

Posted on July 5, 2024 by admin

Hoog woon je voor het uitzicht. Voor het panorama. Dat je bij helder weer Hoek van Holland ziet liggen. En Den Haag. Dan komt er een hele tijd niets. Pas daarna komen de ándere voordelen voor de bewoners van hoogbouw.

Aan het woord is architect Michiel Raaphorst, op de veertigste verdieping van de mede door hem ontworpen Cooltoren bij de Leuvehaven in het centrum van Rotterdam. Hij drentelt voor de grote ramen van het ruime appartement heen en weer. Anderhalve meter van de rand, want de architect heeft hoogtevrees.

Rotterdam is hoogbouwstad bij uitstek. De skyline van Manhattan aan de Maas is befaamd. Geen stad in Nederland met meer torens. Definitie van hoogbouw is simpel: 70 meter of hoger. Rotterdam heeft 48 van zulke torens. En de stad gaat nog veel meer bouwen en verder de hoogte in. Weliswaar gaan twee geplande torens door stagnerende verkoop van woningen niet door, maar tien torens zijn in aanbouw en nog zo’n tien staan op de planning.

Zitten de bewoners van de stad te wachten op zoveel torens? Dat is onderwerp van debat. Liefhebbers wijzen op de skyline, compacte woningbouw waarbij groene ruimte wordt gespaard, het uitzicht, het wonen midden in de stad en toch rustig. Tegenstanders associëren wolkenkrabbers met eenzaamheid, anonimiteit en daardoor soms met criminaliteit. Zij vinden de torens gated communities voor de rijkeren. Veel hoogbouw zou armere Rotterdammers naar de buitenwijken of omringende plaatsen drukken.

En het is waar: op een enkele toren met sociale huurappartementen na zijn de hoogbouwwoningen voor de midden- en vooral hogere inkomens. De gemiddelde WOZ-waarde van hoogbouwappartementen is ruim 500 duizend euro, blijkt uit eigen onderzoek van de gemeente uit 2023. De huurprijs is hoog, de helft van de hoogbouwwoningen valt in de categorie topsegment: kale huur vanaf 1.400 euro per maand en koop vanaf 540.000 euro.

De fikse prijs komt deels doordat het duur is om de hoogte in te bouwen. Het is óók de ligging in of nabij het stadscentrum en de kwaliteit van de woningen die de prijs bepaalt: de grond is duur en de woningen meestal sjiek. Bouwen voor rijkere inwoners in het centrum is een keuze: het stadsbestuur wil hogere inkomens trekken én behouden.

Op de voorgrond de Lijnbaanflats en het Schouwburgplein, op de achtergrond de Cooltoren (l) en de Zalmhaventoren.

De bewoners van de Rotterdamse hoogbouw zijn heel tevreden en geven hoge cijfers, blijkt uit hetzelfde onderzoek van de gemeente. Niet verbazend, want ze wónen er. De kans is groot dat ontevredenen snel verhuizen. Hoogbouwbewoners zijn meestal draagkrachtig en relatief jong. In de nieuwste generatie Rotterdamse woontorens (gebouwd vanaf 2019) is bijna de helft van de bewoners tussen de 25 en 34 jaar, schrijven de onderzoekers. In heel Rotterdam is dat 18 procent.

Rotterdam heeft veel torens, en er komen er flink wat bij. Blijft de vraag: hoe bouw je goed hoog? Die vraag is relevant voor de stadsbewoners buiten de toren. Want de gladde, glimmende pilaren die Rotterdam vanaf de jaren negentig begon te bouwen, vooral als kantoorruimte, waren wellicht vanaf een afstand fraai. Maar de Rotterdammer op straat liep langs een blinde, ontoegankelijke plint (begane grond).

De vraag is ook belangrijk voor de mensen in het gebouw – vooral om de torens aantrekkelijk te maken voor een diverser publiek, wat betreft leeftijd, achtergrond en gezinssamenstelling. Een binnenstad gevuld met young urban professionals bruist misschien, maar bruist nogal eenzijdig. Kunnen hoogbouwbewoners zich onderdeel van de omgeving voelen? Of zijn ze vanaf de vijfde verdieping afgesloten van de stad, als in een spaceshuttle?

Als ufo’s uit de grond

Aan de beleving van bewoners dachten de architecten die de eerste toren ontwierpen in de jaren negentig van de vorige eeuw niet. Voor hen was vooral de skyline belangrijk en de architectuur. Die torens kwamen als ufo’s uit de grond, zegt stedenbouwkundige Emiel Arends. Zoals het zilverkleurige kantoor van Nationale Nederlanden (151 meter) dat in 1991 werd opgeleverd. Het staat pal naast het Centraal Station, was lange tijd het hoogste gebouw van de stad. Een ander voorbeeld is de betongrijze Hofpoort, naast het Hofplein, voormalig kantoor van Shell (95 meter).

Voor een toren zijn allerlei voorzieningen nodig op begane grond: grote elektriciteitskasten voor onder meer de liften waar monteurs makkelijk bij moeten kunnen. Er moet ruimte zijn voor vuilnisopslag, voor de ingang van de parkeergarage en fietsenstalling. Dat betekent tientallen meters blinde muur op de begane grond. De straat heeft daar niets aan, zegt Arends. Sommige jarennegentigtorens vindt hij daarom niet te hachelen.

De bouw van woontorens vanaf eind vorige en begin deze eeuw ging samen met een wens van de gemeente om meer mensen in de binnenstad te laten wonen. Dat gebeurde in razend tempo: toen woonden 12.000 mensen in de binnenstad. Dat zijn er nu 60.000. Het stadsbestuur wilde vooral midden- en hoge inkomens naar het centrum krijgen en meer balans in het woningaanbod: de binnenstad bestond destijds uit vrijwel alleen sociale huurwoningen.

Foto’s Walter Herfst

De eerste Rotterdamse toren om in te wonen, was de ronde Weenatoren, bijgenaamd de ‘ponskaart’, gezien de vele kleine, vierkante raampjes, en de ‘Peperbus’ (toenmalig burgemeester Bram Peper huurde er een flat). Het staat naast het kantoor van Nationale Nederlanden en werd opgeleverd in 1990. We wonen dus nog geen 35 jaar hoog, zegt Arends. „We hebben in die tijd enorm veel geleerd. En het is waar, met de kennis van nu hadden de oudere torens er heel anders uitgezien.”

Na 2008 kantelde de hoogbouwvisie: er kwam meer oog voor de plaats die een toren inneemt in de stad. Een toren mocht niet langer ‘zomaar’ ergens worden neergezet, maar moest aansluiten op de straten. Groundscrapen, in stadsonwikkelingsjargon. Ook werden sunspots aangewezen: pleinen, winkelstraten en parken waar hoogbouw geen schaduw op mag werpen. En een toren mag ook niet te veel auto’s met zich meenemen. Als er geen openbaar vervoer in de buurt is, komt er geen hoogbouw.

Arends werkt voor de gemeentes Rotterdam en Amsterdam. We spreken hem op de bovenste verdieping van De Rotterdam, een gebouw dat bestaat uit drie hoge torens op de Zuidoever van de Nieuwe Maas, pal naast de Erasmusbrug. Het werd opgeleverd in 2013. In de middelste toren werken gemeenteambtenaren, in de andere twee torens zitten onder meer appartementen en een hotel.

De ambtenaren die in De Rotterdam werken, moeten om zes uur ’s avonds naar huis

De gemeenteambtenaren mogen er slechts tot zes uur ’s avonds werken: de woontoren staat op acht meter afstand van het kantoor, waardoor de ambtenaren zowat op het bord van die bewoners keken. Arends, droog: „We hebben ervan geleerd dat 8 meter te weinig is tussen torens.”

Er is nog iets dat nu niet meer zou gebeuren: De Rotterdam heeft veel, relatief smalle ramen. Elk raam wordt links en rechts geflankeerd door uitstekende spijlen, om de stevigheid van de buitenwand te garanderen. Je kunt het vergelijken met de oogkleppen van een paard: vooruitkijken gaat prima, op de hogere verdiepingen kijk je heel ver. Naar links of rechts kijken kan niet.

Architect Michiel Raaphorst vertelt over nieuwe technieken die het mogelijk hebben gemaakt de stevigheidsconstructie meer naar binnen te plaatsen waardoor grote ramen mogelijk werden. In de Cooltoren lopen bijvoorbeeld taps toelopende dikke pilaren van beneden tot boven dóór alle woningen. „Want je wil wijd kunnen uitkijken, niet alleen naar voren.”

Ook met wind hebben architecten een gevecht geleverd. Of althans, bij de eerste hoge torens werd er met wind nauwelijks rekening gehouden. Dat kón ook niet, want er waren nog geen windtunnels. Nu zijn die er wel. Er wordt gewerkt met een schaalmodel van de toren én er bestaat inmiddels een digitale windtunnel. Zo wordt getest hoe wind waait langs ontwerpen van gebouwen. Vroeger kon het gebeuren dat er woontorens werden gebouwd met balkons waar nooit iemand op zou zitten.

Een windstudie is mogelijk sinds een jaar of twintig. Bij De Maastoren en het World Port Center werden die aangevraagd toen de gebouwen al waren ontworpen. Dat bleek te laat. Het aanpassen is in dat stadium heel duur, zegt Arends. Er is geprobeerd om bij deze torens de wind te breken met luifels. „Dat bleek niet goed te werken.” Tegenwoordig worden windstudies vooraf gedaan. En ze zijn bovendien sterk verbeterd. De Cooltoren heeft bijvoorbeeld de balkons niet op de hoeken, maar in het midden van het gebouw. Raaphorst: „Zo vangen ze de minste wind.”

Hoogbouw in Rotterdam sinds 1990

Deelauto’s en fietsen

Om straat en gebouw beter te laten samenvallen besloot de gemeente in 2011 dat de oppervlakte van de toren op straatniveau twee keer zo groot moet zijn als de oppervlakte op de hoge verdiepingen – het werden de slankheidsregels genoemd. Op die manier is er ruimte om vuilnis en elektriciteit meer in het midden van de begane grond te verstoppen en voor gezelligheid: een aantrekkelijke entree, winkels, cafés. Vanwege die regel kon bijvoorbeeld de bioscoop/jazzpodium en restaurant LantarenVenster in de voet van de wolkenkrabber New Orleans (158 meter) terecht. Het maakte de begane grond van deze toren veel levendiger dan van oudere torens.

In de toekomst hebben de torens naar verwachting minder parkeerplaatsen nodig. Deelauto’s en fietsen worden de norm, denkt de Rotterdamse architect Nanne de Ru. Hij werkt aan drie torens pal naast het stadhuis aan de Coolsingel, met 1.500 woningen. De hoogste toren moet 287 meter hoog worden en zal de Zalmhaventoren verslaan als hoogste toren van Nederland. Het complex komt op 500 meter van Rotterdam Centraal. „De stad is steeds meer georiënteerd op fietsen. Daarom hebben we inpandig vijfduizend fietsparkeerplaatsen ingepland.” Mét oplaadpunten voor de elektrische fietsen. Daartegenover staan slechts zeventig parkeerplaatsen voor auto’s. „Vooral voor deelauto’s, die bewoners onderling kunnen delen.”

In de stad zijn plekken aangewezen waar hoogbouw geen schaduw op mag werpen: sunspots.

Een open dag voor geïnteresseerden in Clubhouse, waar bewoners onder meer de keuken zullen delen.

Foto’s Walter Herfst

Gemeenschapszin

Michiel Raaphorst loopt met grote stappen langs de plint van zijn Cooltoren. Vanaf de straat lijk je langs een laag gebouw te lopen. Dat er nog een toren op staat, is niet te zien. Raaphorst en collega’s hadden zo de mogelijkheid om een ruime entree te maken, met een grote hal waar bewoners elkaar tegen komen én waar een huismeester zit. Raaphorst: „De huismeester neemt pakketjes aan, bewoners komen elkaar tegen. Het wonen in deze toren is niet anoniem.”

Dát aspect, gemeenschapszin, kwam pas met de Rotterdamse hoogbouwvisie van 2019 op de agenda. Wederom voortschrijdend inzicht: het is overdreven om te stellen dat torens broeinesten zijn van criminele activiteiten. Maar als je van de parkeergarage direct met de lift naar je appartement kan, schept dat gelegenheid om ongezien twee vuilniszakken coke mee te nemen. Bovendien is anoniem wonen een stuk minder leuk dan barbecueën met je buren in de daktuin.

Sinds 2019 is de anonieme weg via de parkeergarage niet meer mogelijk in nieuwe gebouwen. Bewoners móéten naar binnen via een centrale hal. En er kwam meer aandacht voor gemeenschappelijke ruimten: huiskamers, dakterrassen, logeerappartementen voor gasten. De Cooltoren heeft een omheind gezamenlijk dakterras boven op de parkeergarage van 15 meter breed en 100 meter lang. Raaphorst: „Kinderen kunnen er veilig spelen. Je kunt er een flatborrel organiseren maar ook buiten zitten, barbecueën.”

In de Rijnhaven komt ook hoogbouw met woningen, maar ook een parkje en een stadsstrand.

Architect De Ru bouwt nu een toren, de Baantoren (150 meter, 427 huurwoningen) vlakbij de Leuvehaven, waar een zwembad in komt, een yogastudio, een bibliotheek waar je een tafel kunt huren, kamers die je kunt huren voor werkafspraken, én een dakparkje. „Zo willen we een klein buurtje creëren en sociale interactie stimuleren.” De huismeester moet de yogalessen organiseren.

In sommige gebouwen gaan ze verder. Bewoners hebben een eigen huis- en slaapkamer, maar delen keukens en andere ruimten. De toren Clubhouse aan de boulevard De Boompjes is daar een voorbeeld van. French living, wordt dat genoemd. „De een gruwt ervan”, zegt Arends. „De ander vindt het gezellig. Denk aan een vriendengroep. Of een groepje oudere alleenstaanden die graag samen dingen doen én hun eigen plek hebben.”

Torens met supermarkten, kappers, sportscholen zijn er ook. Drie Rotterdamse torens hebben een eigen zwembad. „Dan gaan de servicekosten wel met acht tientjes omhoog”, zegt Raaphorst. „Het blijft wikken en wegen. Je kunt er ook een bibliotheek in maken of een bioscoop. Dan wordt het weer meer van de stad.”

ZalmhaventorenSoms boven de wolken wonen

Fred Smulders (l) en zijn partner Marcel van Buren, in de Zalmhaventoren.

Geen foto van Rotterdam, zegt Marcel van Buren (52), waar hun huis níét op te zien is. Natuurlijk is dat superleuk, zegt hij. Van Buren woont op 150 meter hoogte in de Zalmhaventoren, die 215 meter hoog is. „Tussen de Euromast en de Erasmusbrug staat nu ook de Zalmhaventoren als iconisch, beeldbepalend gebouw. En wíj wonen daar.”

Op zich woonden Van Buren en zijn partner al hoog, in de Hoge Heren, twee torens van 102 meter strak naast de Zalmhaventoren. Dat was een fijn appartement. Maar toen kwamen de plannen voor de ‘hoogste toren van de Benelux’. Vooral partner Fred Smulders (51) dacht: wauw! „Alles wat mooier, beter en hoger is, daar hebben wij oren naar”, zegt Van Buren lachend.

Wat hielp om Van Buren te overtuigen: in de Zalmhaventoren hebben ze een appartement met twee balkons. Die hadden ze in de Hoge Heren niet. Van Buren is een jongen van het platteland, gehecht aan een buiten, zegt hij. En het lukte de fotograaf en televisieproducent ook nog om zijn studio te verhuizen naar de plint van dezelfde Zalmhaventoren. Van Buren en Smulders, ze zijn al dertig jaar samen, kochten als eersten van alle Zalmhaventorenbewoners een appartement.

Nu, als ze ’s ochtends de elektrische gordijnen van hun slaapkamer met een knopje op hun nachtkast openen, zien ze de zon opkomen boven de Willemsbrug en de Nieuwe Maas. Ze hebben al eens boven het wolkendek gezeten. Zagen ze net een puntje van de Erasmusbrug en alleen de bovenkant van de andere Rotterdamse wolkenkrabbers.

Van Buren en zijn partner voelden ook veel voor de luxueuze uitstraling van de plaatjes die ze zagen van de toren voorafgaand aan de bouw. De mooie ontvangsthal met parkcafé. De andere voorzieningen op de begane grond. Dat laat, bijna twee jaar nadat ze zijn verhuisd naar de Zalmhaventoren, op zich wachten. De hal is kaal, liften zijn nog met hout betimmerd vanwege verhuizingen en de bouw van een restaurant op de bovenste verdieping. En achter de balie zit niemand.

Echt gezellig zou Van Buren het daarom niet willen noemen. Daar komt nog bij dat contact met andere bewoners niet heel intensief is. „Veel bewoners zijn drukke ondernemers.”

Hoe het komt dat het nog ongezellig is? „Dit gebouw hangt als een kerstboom vol van Verenigingen van Eigenaren”, zegt Van Buren. Dat is erg onhandig, vindt hij. Voordat iets verandert, moet op allerlei niveaus overlegd worden. En veel appartementen zijn verkocht aan investeerders. Aangezien ze er zelf niet wonen, zien zij bijvoorbeeld weinig meerwaarde in een gastheer of -vrouw. Investeerders willen vooral zoveel mogelijk winst maken. Maar Van Buren heeft geduld, zegt hij. „Dat ongezellige en lege zou er met een jaar ook zo af kunnen zijn.”

Cooltoren De schemer is het mooist

Guillaume en Joke van Grinsven, in de Cooltoren.

Joke (71) en Guillaume (78) van Grinsven wonen sinds januari 2023 op de tiende etage van de Cooltoren in het centrum van Rotterdam. De Cooltoren heeft vijftig verdiepingen. De toren is splinternieuw, zij zijn eerste bewoners. Ze zijn blij dat ze niet hoger wonen.

Joke: „We leven met de stad, we zweven er niet boven. Je ziet mensen lopen, auto’s rijden, de schepen op de Nieuwe Maas.”

Guillaume: „Op de vijftigste kan je mensen die beneden lopen niet meer onderscheiden, dan zijn het poppetjes.”

Joke: „Als de kinderen komen en ik kijk naar buiten, dan herken ik ze meteen.”

Het echtpaar woonde in Alphen aan den Rijn in een eengezinswoning in een groene woonwijk. Tuintje voor, tuintje achter. Ideaal voor gezinnen, zegt Joke. Maar toen haar pensioen eraan zat te komen, dacht ze: „Het huis wordt wel groot voor ons tweeën. En wat doe ik als ik ’s morgens aan de koffie zit en iedereen om mij heen is aan het werk?” Guillaume: „Daar kwam bij dat onze beide kinderen met hun gezinnen in Rotterdam wonen.”

Wonen in een toren leek hen wel wat, mits midden in de stad. „Ik wil graag bioscoop, theater, restaurantjes en terrasjes dichtbij”, zegt Joke.

De Cooltoren paste precies bij hun wensen. Dat ze op de tiende verdieping terecht kwamen is toeval. Daar was nog een appartement vrij. Ze zeiden ‘ja’ en het appartement bleek te passen als een jas. Ze noemen de lichte stijl van hun inrichting ‘modern design’.

De steunpilaar die van beneden tot boven door alle appartementen heen loopt hebben ze ‘skimming stone’ laten verven, dezelfde kleur als de muren. Door die pilaar kunnen de ramen groter zijn, had de architect hun uitgelegd. De gevel hoeft dan niet als draagmuur te functioneren. Voor het grote raam staat de eettafel. Guillaume: „Als er gasten zijn, zitten wij met onze rug naar het raam. Dan kunnen zij genieten van het uitzicht.”

Het mooist vinden ze het vallen van de avond. Joke: „Van het moment dat de schemer invalt en het langzaam donker wordt. Dan zie je overal lichtjes aan gaan en lijkt het wel een sprookjespark.”

Guillaume: „Een uniek, on-Nederlands plaatje.”

Moeite met aarden hadden ze niet. Joke nam plaats in de daktuincommissie – de gezamenlijke daktuin van 1.770 vierkante meter is op de parkeergarage gebouwd. Er zijn diverse andere commissies, voor cultuur, kinderen en sport, die activiteiten organiseren. Iedere zaterdagochtend is er een groepje bewoners dat de omgeving schoon houdt.

De bewoners zijn heel verschillend, zegt Joke. „Jong en oud, gezinnen, stellen, alleenstaanden. En heel internationaal. De voertaal is vaak Engels.” De kerst- en zomerborrel waren in de gemeenschappelijke ruimte op de begane grond. Die waren heel druk bezocht, zegt Joke. „Om elf uur ’s avonds moesten we de laatsten naar buiten vegen”, zegt Guillaume. Nu de daktuin open is, zijn de activiteiten in de zomer daar.

Veel hoogbouw op en rondom Wijnhaveneiland.

Weinig aandacht voor online haat in plannen kabinet voor bestrijding antisemitisme

admin
November 23, 2024
0

Toen ze vrijdag de kabinetsnota over de bestrijding van antisemitisme las, dacht Naomi Mestrum, directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) „oude wijn in nieuwe zakken”.

In de dertig pagina’s van de nota staan tal van overheidsmaatregelen rond de Joodse gemeenschap en antisemitisme. Veel daarvan waren bekend en soms zelfs al ingevoerd. Zo verwijst het persbericht dat het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft opgesteld naar de „ondersteuning voor de herinneringscentra”. Dat doet het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en daarvan laat een woordvoerder weten dat er „geen sprake is van nieuw beleid”. Het kabinet volgt een motie van de oppositie waarin wordt beloofd te bekijken hoe centra als Kamp Westerbork en Kamp Amersfoort „toekomstbestendig kunnen worden gefinancierd”.

Na een jaar vol spanningen in Nederland door de aanval van Hamas op Israël en Israëls grootschalige oorlog tegen Gaza in reactie daarop, publiceerde het kabinet-Schoof zijn in het regeerakkoord beloofde ‘strategie’. De bekendmaking ervan valt in de maand dat in Amsterdam gewelddadigheden hebben plaatsgevonden tegen supporters van de Israëlische voetbalclub Maccabi Tel Aviv. In het stuk wordt daar expliciet aan gerefereerd, met de conclusie: „Een groot deel van de Joodse gemeenschap [voelt] zich op dit moment niet vrij en veilig in dit land. Dat is beschamend.”

De meest concrete kabinetsmaatregel gaat dan ook over veiligheid. Het rijk zal jaarlijks 1,3 miljoen euro betalen voor de beveiliging van Joodse scholen. De financiering van de beveiliging van die scholen brengt de Joodse gemeenschap nu zelf op. Die maatregel vloeit voort uit een motie van Rob Jetten, fractieleider van oppositiepartij D66.

Demonstratierecht

Vandaar dat CIDI-directeur Mestrum eerst wat teleurgesteld was. Maar de strategie gaat vergezeld van een ‘beslisnota’ en daarin staan enkele maatregelen „die wel degelijk hout snijden”. Mestrum noemt de voorgestelde verhoging van de strafmaat voor het verheerlijken van terreur. En maatregelen om manifestaties te beteugelen – waarbij het kabinet het voorbeeld noemt van „de veiligheidsconsequenties van sit-ins op de NS-stations”. Daar demonstreren regelmatig pro-Palestina activisten vóór de entreepoortjes, waardoor beheerder ProRail zegt niet te kunnen optreden, terwijl alle passagiers dan vlak langs de demonstranten moeten lopen. „Het kabinet wil kijken hoe er een scherper onderscheid gemaakt kan worden tussen vreedzaam demonstreren en ordeverstorende acties”, aldus de begeleidende Kamerbrief. Mestrum tekent erbij aan dat dat wat haar betreft zou moeten gebeuren „zonder het demonstratierecht te beperken”.

Ze is ook te spreken over de voorgestelde strafverzwaring voor antisemitische misdrijven. De kabinetsnota verwijst bij deze bepaling naar een initiatiefwetsvoorstel van GroenLinks-PvdA en de ChristenUnie – opnieuw twee oppositiepartijen. Als dat wetsvoorstel wordt aangenomen, wordt ook bij antisemitisme de maximaal op te leggen vrijheidsstraf die op het desbetreffende delict is gesteld met een derde verhoogd.

Twee maten

Jaïr Stranders, artistiek leider van de landelijke 4 mei-manifestatie Theater Na de Dam en lid van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam, zegt dat het kabinet met twee maten meet waar het op antisemitismebestrijding aankomt. „Een deel van de maatregelen van dit kabinet is racistisch, en dan gaat het antisemitisme als het ware ‘uit het racisme’ halen om die ene vorm specifiek te bestrijden.” Stranders kan zich niet voorstellen „dat een racist” – en daar doelt hij op PVV-leider Wilders – „je beschermer tegen antisemitisme is”. Als de bestrijding van antisemitisme een bijzondere positie krijgt, voorspelt Stranders: „Veel van de maatregelen die nu worden voorgesteld, zullen als een boemerang de Joden terug in het gezicht slaan.”

De kritiek van Stranders begrijpt Mestrum wel, maar ze denkt dat een scherpere bestrijding van antisemitisme ook effect zal hebben op racistische uitlatingen ten aanzien van andere groepen. „Natuurlijk is het één niet belangrijker dan het ander. Ik hoop dat deze strategie later ook wordt ingezet voor andere minderheden.” De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, die is aangesteld om álle racisme aan de kaak te stellen, was vrijdag niet bereikbaar voor een reactie.

Symbolische pleisters

Wat CIDI-directeur Mestrum compleet mist in de nota is een acute en daadkrachtige aanpak van antisemitisme online. De enige belofte is dat de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding – die heeft meegeschreven aan de nota en ook extra overheidsgeld krijgt voor de uitvoering ervan – jaarlijks een onderzoek zal laten uitvoeren naar „online antisemitisme in de Nederlandse taal”.

Zonder stevige aandacht voor online racisme, zegt Mestrum, blijft de jeugd worden blootgesteld aan ellendige uitingen van antisemitisme op sociale media. „Klassenreisjes, Holocaust-educatie, zonder bestrijding van online haat zijn dat symbolische pleisters op de wonde.”

Het CIDI krijgt veel meldingen binnen over online uitingen van antisemitisme, maar neemt die niet op in zijn jaarlijkse monitor. Binnenkort geeft Mestrum een onderzoeksbureau opdracht specifiek naar online antisemitisme te kijken over de jaren 2023 en 2024. „Daarna moeten we het jaarlijks doen.”

Annette (69) zorgt voor haar vader Willem (100) – ‘Dat het goed met hem gaat, geeft me voldoening’

admin
November 21, 2024
0

Zeven jaar kampt Annette aan de Stegge (69) nu met een kwaal aan haar oogleden maar zo erg als dit najaar was het nooit. De spierspanning in de oogleden is zo hoog dat ze haar ogen liefst de hele dag sluit. „Een drama”, zegt ze aan de keukentafel in Enter, een Twents dorp, en terwijl ze het zegt houdt ze haar ogen op een kiertje – lichtblauw zijn ze, het valt ternauwernood te zien. Op bezoek bij een vriendin afgelopen voorjaar knalde ze tegen een serredeur aan. Haar pols brak. De maat was vol: weg wilde ze bij de neuroloog in Enschede die geen oplossing bood. Ze week uit naar een oogarts in het AMC en die heeft het, zo vertelt ze, over het „snijden” in de spier die het oog dichtknijpt. Een operatie volgt begin volgend jaar.

Als ze ’s nachts haar ogen sluit heeft ze nergens last van. Maar vaak wordt ze wakker. „Annette”, klinkt het door de babyfoon naast haar bed, „wil je me helpen?” Ze staat op, trekt een vest aan, schuift haar voeten in haar halfhoge, pluizige pantoffels en loopt de trap af. Op naar het hooglaagbed. Op naar haar vader, Willem aan de Stegge (100).

Afgelopen nacht riep hij haar rond een uur of twee. Ze hielp hem van zijn bed af en leidde hem naar de po-stoel ernaast. Langzaam, altijd langzaam. „Als hij staat moet hij bijkomen want van het opstaan wordt hij duizelig.” En hij moet een draai maken. Ook dat duurt even. Zodra hij zit, zet zij thee. „Zijn katheter is net gewisseld, hij moet goed drinken. Dan heeft hij minder kramp.” Nee, het heeft geen zin als ze door de babyfoon terugroept dat zijn katheter de urine afvoert. „Hij heeft het gevoel dat hij moet plassen. En hij voelt druk op de darmen.” Annette lag een kleine drie kwartier later weer in bed. Rond een uur of vijf ’s ochtends hoorde ze hem woelen. Ze liep naar beneden en legde de dekens goed.

Foto’s: Merlin Daleman

Vader en dochter zijn buren. Maar Annette is een groot deel van de dag in zijn huis. Ook nu, iets na drie uur ’s middags: hij slaapt in de woonkamer, zij snijdt in zijn keuken een stukje van een appelkruimeltaart, nog ter ere van zijn verjaardag. In augustus was het zover, Willem aan de Stegge werd een eeuweling. De burgemeester kwam langs met een boeket , een verslaggever van dagblad Tubantia nam een interview af waarin hij zich een dankbaar en gelovig mens toonde. „Bidden doe ik nog altijd heel veel en ik kan nog steeds thuis blijven wonen dankzij de zorg van mijn dochter Annette”, zei hij.

Willem aan de Stegge groeide op als jongste zoon in een katholiek boerengezin in Waterhoek, een buitengebied nabij Enter. In 1953, hij was bijna dertig, lieten hij en zijn vrouw het huis bouwen waar hij sindsdien woont. Twee jaar later werd Annette geboren. Annettes moeder werd gauw weer zwanger, maar na een zwangerschapsvergiftiging en een hersenbloeding overleed ze, net als het broertje in de buik. Annette was één jaar oud. De nieuwe vrouw van haar vader noemde ze ‘mama’, vertelt ze. „Een lieve vrouw.” Annette groeide op met een broertje en zusje van zes en acht jaar jonger.

Vader Willem was zelfstandig boekhouder, hij werkte aan huis en bezocht zijn klanten bij voorkeur per fiets. Hij werkte tot zijn tachtigste. Thuis fietste hij ook, een fitte senior op de hometrainer, de Tubantia op zijn stuur. Lezen doet hij al een tijdje niet meer. „Netvliesslijtage”, zegt Annette. „Zijn zicht is 0 tot 10 procent.” In het oude kantoortje achter de keuken staat de hometrainer er werkeloos bij.

Gaten in het rooster

„Ik hoor hem trouwens”, zegt ze en ze loopt de woonkamer in, naar de achteruitgeklapte sta-op-stoel waarin hij overdag slaapt. Zijn hoofd steekt uit boven een dekentje. Annette voelt aan zijn handen. „Wat zijn ze toch koud!” zegt ze, en ze loopt naar de magnetron in de keuken, een kersenpittenzak in haar hand. Daarna helpt ze hem de stoel uit, hij wil naar het toilet. Traag loopt hij weg van de stoel, rollator voor zich uit en Annette achter hem aan, haar hand ter ondersteuning op zijn broekband. „Loop maar papa”, zegt ze tussen de stiltes door. Ze passeren de drempel en belanden in de gang. „Ja?” zegt hij zacht. „Nou naar rechts”, zegt Annette.

„Naar rechts?”

„Ja, hier naar rechts papa.”

Vorig jaar zomer verbleef hij twee weken in een verpleeghuis in Rijssen. Een vakantieopname, zodat ze zelf wat kon ontspannen, dat zou haar ogen misschien goed doen. De rust was fijn maar de oogleden bleven zich samenknijpen. En met haar vader ging het niet goed en dat deed haar pijn. „Hij was mega-moe toen ik hem ophaalde. Hij kon niet meer lopen, ze hadden hem te veel met de rolstoel verplaatst. En hij was volledig in de war.” Dus nee, hij wil liever niet naar het verpleeghuis en Annette wil het evenmin. „Ik vind het fijn dat de boel zo geregeld is dat mijn vader het aangenaam heeft thuis.” Sterker, zegt ze, „dat hij hier kan blijven en het goed met hem gaat geeft me energie en heel veel voldoening.”

Hij wil niet naar het verpleeghuis, zijn dochter wil dat evenmin

Een web van zorg heeft ze rond haar vader gesponnen. Thuiszorgmedewerkers komen ’s ochtends en ’s avonds. Ze wassen hem, trekken hem zijn steunkousen aan, druppelen zijn ogen. Aanvullende hulp komt van de mantelzorgondersteuners van Senior Service en stichting Evenmens. Die draaien de nachtdiensten naast de babyfoon als Annette thuis in haar eigen bed slaapt; dat doet ze sinds half november vier nachten per week, één extra nachtje, want het werd haar te veel, vier nachten per week in haar vaders huis. Overdag helpt Senior Service haar vader met eten en drinken, ze nemen hem mee voor een wandeling, lezen de krant voor. Annettes zusje helpt een ochtend per week en twee vrijwilligsters strijken zijn kleren. Al met al is zijn persoonsgebonden budget (pgb), het vastgestelde bedrag voor de inkoop van zijn zorg, opgebruikt. Maar in het rooster vallen nog altijd gaten. Annette loopt die dicht. Grote gaten zijn het, achttien uur per etmaal als je de nachtdienst meetelt.

Het is iets na zessen, Annette serveert broccolisoep. Haar vader zit aan de keukentafel met een groot, absorberend servet om zijn hals. „Gaan we eerst even bidden?” vraagt Annette. Haar vader praat vandaag niet veel, al zegt hij met zijn zachte stem wel geregeld ‘ja!’ en ‘mooi!’, uitroepen die niet bedoeld lijken voor een specifiek oor. Maar nu komen de volzinnen. „Onze Vader, die in de hemel zijt”, prevelt hij in samenspraak met zijn dochter. „Uw naam worde geheiligd, Uw rijk kome, Uw wil geschiede…” en daarna gaan vader en dochter verder met het Maria Wees Gegroet en slaat hij een kruis in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. En na het ‘amen’ en het ‘eet smakelijk’ zegt Annette: „Nou, dat is behoorlijk stevige soep”. Wel zo praktisch, zegt ze: „Het verkleint de kans op verslikken.”

Foto’s: Merlin Daleman

‘Wát een service!’

Annette verleende haar hele werkende leven zorg, op haar negentiende verhuisde ze naar Oldenzaal voor een opleiding tot verpleegkundige. Ze kreeg er een baan in het ziekenhuis. In 1989 stond het pand naast haar ouderlijk huis in Enter te koop. Ze kocht het met haar vader. Haar tweede moeder was al ziek toen. Borstkanker. „Ik hielp thuis veel”, zegt Annette. Ze was toen nog getrouwd. Kinderen kreeg ze niet. „Mijn man zei: laat je vader nou zelf die boodschappen doen. Maar ja, ik moest tóch naar de supermarkt.” Haar tweede moeder stierf in 2002. Vader en dochter zijn nu 35 jaar buren.

Door de achterdeur stapt een vrouw de keuken binnen. „Dag meneer Aan de Stegge!” zegt ze opgeruimd. Astrid de Brouwer heet ze, van Senior Service. Ze gaat direct aan de slag met het maken van een toetje terwijl vader en dochter dooreten. Fijngemaakt stoofvlees is het hoofdgerecht, met aardappeltjes en sperziebonen, bezorgd door de maaltijdservice. Plus Annettes zelfgemaakte appelmoes. Uit de mouw van haar vaders vest haalt Annette zijn bruin-witte zakdoek tevoorschijn, hij is wat verkouden. „Eerst even de neus snuiten”, zegt ze. Hij lijkt het niet te horen. „De néús”, zegt ze. „Hier?” zegt hij. „Ja”, zegt zij. Hij snuit drie keer hard. „Nou, nog een paar hapjes”, zegt ze, „en dan is het op.” En als het nagerecht komt zegt ze: „Kijk, Astrid heeft een heel lekker toetje gemaakt. Dus neem er maar van wat je lekker lijkt.” Hij is secondenlang stil. Dan zegt hij: „Wát een service!”

Ja, ze hebben plezier met elkaar, zoals laatst toen ze cassettebandjes uit de jaren zeventig of tachtig opzette die ze ergens in zijn huis had gevonden. Welke liedjes weet ze zo gauw niet maar het was „gezellige muziek” en er was ook een cd met „Marialiedjes”, en daar luisterden ze samen naar. Want zien gaat slecht, maar horen gaat goed.

En nu gaat Annette naar huis, Astrid is er immers en het eten is op. Ze zal eerst thee zetten, zegt ze, kamille of venkel, en gaat dan liggen in haar stoel. Soms kijkt ze even tv maar meestal valt ze in slaap. Even die ogen sluiten. Maar niet te lang. Straks vertrekt Astrid. „Ik heb twee uurtjes.”

Vooral dochters zorgen voor oude ouders

Ruim 1,6 miljoen Nederlanders hadden in 2022 een of twee ouders van 80 jaar of ouder. Van hen verleende ruim één op de drie (37 procent) mantelzorg aan die oude ouder(s), aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder dit jaar in de publicatie Vader en moeder op leeftijd.

Vooral dochters verlenen zorg: bijna één op de twee vrouwen met oude ouders is mantelzorger (47 procent), tegenover één op de vier zoons (26 procent). De dochters besteden er ook meer uren aan. Ze voelen zich ook zwaarder belast, opvallend genoeg ook als ze evenveel uren draaien als zoons. 78 duizend dochters van oude ouders voelen zich zwaar belast. De meesten van deze vrouwen zijn in de vijftig, gevolgd door jonge zestigers.

Hoe ouder de vader of moeder, hoe hoger het percentage mantelzorgende kinderen en des te meer uren per week zij aan die zorg besteden. Is moeder of vader tussen de 95 en 100 jaar oud, dan geeft ruim de helft van de dochters of zoons mantelzorg. Dochters en zoons die niet (meer) werken, verlenen per week de meeste uren aan mantelzorg.

Te veel zand en te veel water: Marc en Marjo moeten in de duinen te vaak afstappen – of zelfs omdraaien

admin
November 21, 2024
0

Marc van den Berg (60) kan niet meer door de duinen fietsen. Zijn moeder Marjo (83) ook niet trouwens. „In plaats daarvan drink ik bij haar thuis koffie.” Sinds een jaar of twee is de strandopgang Kattendel bij Bloemendaal niet meer per fiets bereikbaar. Oorzaak is het fenomenale succes van een ingreep die de natuur en de veiligheid langs de Noord-Hollandse zeereep moest helpen: een gat in de duinenrij waardoorheen veel zand is gewaaid. Dat heeft de duinen versterkt, maar ook grote verstuivingen veroorzaakt.

Enkele meters dik is de zandberg pal achter een van de vijf windsleuven die elf jaar geleden werden gegraven in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland om de biodiversiteit en de dynamiek van de natuur een impuls te geven. „Mooi. Maar waarom is er geen rekening gehouden met de fietsers?”, vraagt Van den Berg tijdens een fietstocht door de duinen, halt houdend bij het imposante zandpakket. „Mijn moeder fietst al zeventig jaar via dit pad naar het strand. Tot tien jaar geleden konden alle inwoners van Haarlem met de fiets naar deze strandopgang, heerlijk recreëren, zonder auto’s.”

In de eerste jaren na het graven van de kerf was het fietspad goed begaanbaar, al moest de beheerder van het natuurgebied, waterbedrijf PWN, het zand regelmatig wegvegen. Maar sinds een najaarsstorm twee jaar geleden valt daar „niet meer tegenop te vegen”, zegt een woordvoerder van de provincie Noord-Holland, eigenaar van het duingebied.

Door een geregisseerde duindoorbraak bij strandopgang Kattendel waait veel zand op de fietspaden.

Foto’s: Olivier Middendorp

Regenbroek

Maandag bood Van den Berg, als vrijwilliger van de afdeling Bloemendaal van de Fietsersbond, samen met onder meer de ANWB, en samen met zijn moeder, het Noord-Hollandse provinciebestuur een petitie aan. Die werd 6.700 keer ondertekend en is bedoeld om de politiek en beheerders te bewegen de verzande fietspaden in de Noord-Hollandse duinen open te houden en fietsers de gelegenheid te blijven bieden van de duinen te genieten. Ook de gemeente Bloemendaal dringt daar op aan.

Een wat noordelijker gelegen fietspad, aan de Blijdensteinsweg bij Schoorl, is inmiddels ook onbegaanbaar geworden. En daar komt nog iets bij: wateroverlast. Afgelopen jaar heeft het zo veel geregend dat delen van fietspaden in de duinen flink onder water staan en daarom lastig of alleen met regenbroek en laarzen begaanbaar zijn geworden.

Er wonen hier tweehonderdduizend mensen die graag naar de duinen en het strand fietsen

Marc van den Berg
recreant en activist

Marc van den Berg weet op de fiets eerst nog behendig een kudde konikpaarden te ontwijken, maar moet even later toch de fiets in de berm zetten – het water in de plas staat te hoog. Zijn moeder moet zelfs al bij een tiental centimeter water afhaken, aangezien de bedrading van haar elektrische fiets laag bij de grond hangt.

„Deze wateroverlast is een van de gevolgen van klimaatverandering”, stelt de woordvoerder van PWN. De duinbeheerder heeft afgelopen zomer tijdelijke bruggen geplaatst en die in de wintermaanden weer weggehaald. Een definitieve oplossing laat op zich wachten.

Van den Berg toont thuis in Bloemendaal een filmpje van een onlangs aangelegd fietspad op Texel dat over water voert. „Zoiets moois zou ik hier ook willen.”

De PWN-woordvoerder is terughoudend. „Je moet je afvragen of de aanleg van zo’n duur fietspad maatschappelijk verantwoord is.” Bovendien is het nog maar de vraag of je in een Europees beschermd Natura 2000-gebied zo’n bouwwerk mag plaatsen.

Zilverreiger

Hoe dan ook is de actie van de Fietsersbond een succes, stelt Van den Berg, in het dagelijks leven projectleider in de ict. Bij het in ontvangst nemen van de handtekeningen heeft gedeputeerde Jeroen Olthof (Mobiliteit, PvdA) beloofd dat er geen fietspaden zullen worden opgeheven. Ook hebben Provinciale Staten maandag de provinciale bestuurders opgedragen beheerder PWN te verzoeken de wateroverlast in het duingebied te verminderen, „zodat fiets- en wandelpaden optimaal benut kunnen worden”.

Goed nieuws voor fietsers, derhalve. De vraag is echter, vertelt Van den Berg tijdens het fietsen, of met name PWN wel voldoende oog heeft voor de belangen van recreanten. „Er wonen hier tweehonderdduizend mensen die graag naar de duinen en het strand fietsen.” Hij onderbreekt zichzelf regelmatig, om te wijzen naar een valk of een grote zilverreiger.

Tot tien jaar geleden konden alle inwoners van Haarlem met de fiets naar deze strandopgang, heerlijk recreëren, zonder auto’s

Marc van den Berg
recreant en activist

Van den Berg Hij maakt zich zorgen over het voornemen, neergeschreven in de PWN-beheernota 2025-2035 getiteld Toekomstbestendige duinen, om recreatie terug te dringen. Letterlijk staat daar: „De duinen kunnen het tekort aan recreatieruimte en de nieuwe recreatiegroei in de regio niet opvangen. Voor gezonde duinen op lange termijn zou het beter zijn als andere delen van de regio meer recreatie konden opvangen.”

De woordvoerder van PWN: „We staan voor de uitdaging om de belangen van recreatie, zeeveiligheid en natuur in balans te houden.”

Beheerder van het duin, PWN, zegt dat het ingewikkeld is om het gebied „klimaatadaptief” te maken.

Puzzel

Van den Berg heeft de provincie en PWN al een vracht aan suggesties gedaan. Brede voetpaden omvormen tot fietspaden. ‘Kluunmatten’ leggen om met de fiets aan de hand door het zand te waden. Bruggen bouwen. Of een kleine omleiding maken. „Dat zand krijg je niet meer weg”, roept Van den Berg in de straffe wind, nauwelijks te verstaan. „Dat begrijp ik. Maar dan zeg ik: jongens het is toch helemaal niet zo moeilijk om dan dat fietspad hier achter dit duintje te leggen.”

Zo simpel is het volgens de autoriteiten allemaal niet. „Het is ingewikkeld om ons gebied klimaatadaptief te maken”, zegt de woordvoerder van PWN. „We zullen een puzzel moeten leggen.” Ook de provincie waakt voor snelle oplossingen. Er loopt al een onderzoek naar alle alternatieven voor het verzande fietspad bij Schoorl. „Alle opties liggen open”, aldus de woordvoerder.