Niet elke rookworst is een rookworst. Een groot deel van de in Nederland verkochte worsten is gekookt en vervolgens door een vloeibaar rookaroma gehaald. Dat gebeurt bijvoorbeeld al sinds de jaren zeventig met de miljoenen Unox-worsten die Unilever jaarlijks in Oss produceert. Voor die methode is onder meer gekozen omdat het gezonder zou zijn dan het traditionele échte roken boven een vuur, want daarbij komen kankerverwekkende stoffen in het eten.
Maar ook met de rookaroma’s is er een probleem. Ze worden gemaakt door hout te verbranden en de rook die daarbij vrijkomt te condenseren. Vervolgens wordt een deel van de chemische stoffen er uitgefilterd.
Maar er blijft teveel schadelijks over, stelden wetenschappers van het Europees Voedselagentschap (EFSA) vast toen producenten een verlenging van de toelating van hun product op de Europese markt aanvroegen. De Europese Commissie heeft daarop besloten de markttoelating in te trekken.
Veel worstenproducenten zullen dus een andere methode moeten zoeken. Daar krijgen ze wel even de tijd voor. De Europese Commissie besloot tot een overgangstermijn van vijf jaar voor onder meer worsten, zodat productieprocessen kunnen worden aangepast. Rookaroma zit niet alleen in worsten, maar ook in bijvoorbeeld een deel van de vleesvervangers en chips en sauzen met rooksmaak. Voor die producten is de ‘uitfaseringsperiode’ twee jaar.
Een woordvoerder van Unox zegt dat het bedrijf gaat proberen om alternatieve rookaroma’s te ontwikkelen of andere oplossingen te vinden waarmee de smaak en textuur behouden blijven.
Traditioneel ook niet goed
De beroemde HEMA-rookworsten worden wel echt gerookt. Ze hangen een paar uur in kasten in een rookwagen, waar rook van een houtvuur doorheen trekt, licht een woordvoerder van het bedrijf toe. De traditionele methode. Dat ook daar risico’s aan zijn verbonden, is bekend. „Net als bakken op een barbecue en bij houtkachels. Dat is ook niet goed.” Ook daar heeft de EU strenge voedselnormen voor.
Maar welke worst kun je nu beter eten? Dat blijkt een moeilijke vraag. „We weten niet of onze methode ongezonder is. Daar gaan we niet van uit”, zegt de HEMA-woordvoerder.
Vergelijkend onderzoek ontbreekt. Om die reden spreekt het Voedingscentrum zich niet uit over de rookworstenvergelijking. Er is meer onderzoek nodig, zegt een woordvoerder. In de regel is het eten van worst sowieso niet goed voor de gezondheid. Er zit meestal veel verzadigd vet en zout in. „Een keer een gerookt product, zoals een rookworst, eten kan niet direct kwaad.”
Ook Ivonne Rietjens wil de vergelijking tussen een Unilever-worst en een van de HEMA niet maken. Zij is hoogleraar toxicologie aan de Wageningen University & Research. „Ik ken het productieproces en de gehalten in de eindproducten van de stoffen waarover zorgen zijn niet, dus daar doe ik geen uitspraken over.”
Maar gevraagd wat ze zelf zou eten, antwoordt Rietjens dat ze dan eerder ‘die met de aroma’s’ zou kiezen. Ze licht toe: „Die aroma’s zijn geëvalueerd en daar zijn de PAK’s al grotendeels uit verwijderd. De zorgen omtrent de aroma’s betreffen nu met name andere stoffen. Hoeveel van die stoffen bij gewoon roken in de producten terechtkomt, is niet bekend.” PAK’s staat voor polycyclische aromatische koolwaterstoffen. Die zijn DNA-beschadigend en daardoor verhogen ze het risico op kanker, evenals sommige vluchtige organische moleculen die in rook en de rookaroma’s zitten.
Hoewel de rookworstdiscussie verwarring kan wekken, is Rietjens positief over de werkwijze van de Europese Commissie. „Ze gaan af op de evaluatie van EFSA waarin geëvalueerd wordt of een stof het DNA kan beschadigen en dus kankerverwekkend kan zijn. Als dat zo is mag volgens de regelgeving die stof niet toegevoegd worden aan ons voedsel. Dat is een goede afspraak. Ook om consumenten gerust te stellen.”
