De roman Kairos, waarvoor de Duitse auteur Jenny Erpenbeck de International Booker Prize 2024 heeft ontvangen, gaat evenzeer over een getroebleerde liefdesrelatie als over de neergang van de DDR. „Wat zo ongebruikelijk aan Kairos is”, aldus de jury, „is dat de roman tegelijk schitterend en oncomfortabel is, persoonlijk en politiek.”
De Britse prijs voor in het Engels vertaalde romans, met een prijzengeld van 50.000 pond (59.000 euro) dat de schrijfster en vertaler Michael Hofmann gelijkelijk verdelen, werd dinsdagavond in Londen uitgereikt. De Nederlandse schrijfster Jente Posthuma was ook een van de zes genomineerden, voor de vertaling van haar roman Waar ik liever niet aan denk.
Lees ook
Jente Posthuma over nominatie International Booker Prize: ‘Schrijven was de kier waardoor ik naar buiten kon komen’
Jenny Erpenbeck (1967) schreef volgens de jury een „weelderig aangeklede evocatie van een getourmenteerde liefdesrelatie, de verstrengeling van persoonlijke en nationale transformaties”. De schrijfster geldt als een van de meest vooraanstaande schrijvers van Duitsland, vaak bekroond, in vele landen in vertaling uitgebracht en meermaals getipt voor de literaire Nobelprijs. Kairos, vernoemd naar de Griekse god van het ‘juiste moment’, speelt zich af in het Oost-Berlijn van de jaren tachtig. Erpenbeck vertelt het verhaal van de affaire die de getrouwde schrijver Hans en de twee decennia jongere studente Katharina beginnen: een verhouding die als een idealistische droom begint, maar vastloopt in wantrouwen en repressie. Daarin gaat het verloop van de affaire gelijk op met de onvermijdelijke teloorgang van het land: in de utopie houden verraderlijke machtsmechanismen in stand wat eigenlijk scheef zit, waarbij het individu ondergeschikt wordt gemaakt aan het grotere plan.
Lees ook
Nieuwe generatie Oost-Duitse schrijvers ontstijgt de clichés van ‘Ostalgie’
Afrikaanse migranten
Erpenbeck schreef romans, korte verhalen, toneelteksten en een persoonlijk non-fictieboek. Haar literaire werk staat erom bekend hoe zij de context van de geschiedenis door het persoonlijke verhaal heen weeft. Zo schreef zij eerder een roman over het lot van Afrikaanse migranten in hedendaagse Duitsland, Gehen, ging, gegangen, die in 2018 op de longlist van de International Booker Prize stond. De Britse prijs voor vertaalde fictie legt een voorkeur aan de dag voor boeken waarin de specifieke context van het land van herkomst geadresseerd wordt, zoals de Bulgaarse winnaar Georgi Gospodinov in 2023, die in Schuilplaats voor andere tijden de politieke toestand van huidig Oost-Europa aan de orde stelde.
Voor Kairos maakte Erpenbeck welbewust een „collage van een liefdesverhaal en een geschiedenisverhaal”, zei ze in een interview. Erpenbeck groeide op in Oost-Berlijn en was de kleindochter van een hoge DDR-cultuurfunctionaris. „Er zijn dertig jaar voorbij sinds het land waarin ik geboren werd ophield te bestaan, dus ik durfde het aan om terug te kijken en mijn tijd te nemen om zorgvuldig te onderzoeken wat ik doorleefd had zonder me daar werkelijk bewust van te zijn.”
Lees ook
Dit zijn de beste nieuwe boeken volgens NRC
Ze gaf het personage Katharina autobiografische trekken mee – zoals haar leeftijd en een beginnende carrière in de theaterwereld – maar laat haar verhaal eerder uitmonden in een allegorie dan in een zelfonderzoek. „De mechanismen waaraan de liefdesrelatie in Kairos ten prooi valt, zijn op te vatten als Stasi-praktijken: de manier waarop de jaloerse Hans de gedachten van zijn jonge geliefde probeert te controleren en beïnvloeden, neigt naar totalitarisme. Het begin van het einde van de relatie wordt ingezet wanneer zij een reisje maakt naar West-Duitsland, waar zij valt voor een verleiding die Hans haar niet kan bieden. Net als de DDR begint het met optimisme en vertrouwen, maar rafelt dan uiteen”, concludeerde de Booker-jury.
