Hoe het immuunsysteem reageert op een infectie hangt sterk af van de genen, het geslacht en de leeftijd van een individu. Maar roken is als factor net zo belangrijk, concluderen onderzoekers van het Institut Pasteur deze week in Nature. Door afweerreacties uit te lokken in bloedmonsters, zochten de Franse onderzoekers naar omgevingsfactoren die het immuunsysteem beïnvloeden.
Het roken van tabak tast voor korte tijd het aangeboren immuunsysteem aan, maar kan ook langdurige veranderingen veroorzaken in het aangeleerde deel van de menselijke afweer, schrijft het team. Dit aangeleerde of verworven immuunsysteem ruimt met behulp van antistoffen en afweercellen ziekteverwekkers op. Regelmatig roken kan de functie van bepaalde genen in het dna aanpassen waardoor de verworven afweer heftiger reageert op ziekteverwekkers en risico’s voor de gezondheid kan vormen.
Kleine eiwitten
Voor het onderzoek namen de onderzoekers bloed en gegevens af van duizend gezonde mensen tussen de 20 en 70 jaar. Ze stelden de monsters 22 uur lang bloot aan elf verschillende ziekteverwekkers, antigenen en andere stoffen die een reactie opwekken in het immuunsysteem, en keken vervolgens naar de hoeveelheid aangemaakte cytokines. Dat zijn kleine eiwitten die de afweerreactie van het lichaam coördineren. Tot slot werden de cytokines naast een enquête met 136 verschillende klinische en omgevingsfactoren gelegd.
Bij elf van de variabelen werd een verschil in de afweerreactie gevonden. De body mass index (BMI) en het cytomegalovirus, een sluimerend herpesvirus, bleken de hoeveelheid cytokines te beïnvloeden bij twee van de stoffen. Maar verreweg het grootste verschil in cytokineproductie werd aangetroffen tussen rokers en niet-rokers.
Bij het aangeboren afweersysteem – de eerste en meest algemene verdedigingslinie van het lichaam – werd een versterkte afweerreactie aangetroffen bij actieve rokers. Door de afweer van deze groep bloot te stellen aan de bacterie Escherichia coli, werden er grotere hoeveelheden van het cytokine CXCL5 en het eiwit CEACAM6 aangetroffen. Deze stoffen kunnen ontstekingen opwekken en spelen een rol in longziekten en verschillende vormen van kanker. Mensen die al enige tijd gestopt waren met roken maakten deze eiwitten niet meer aan.
Het verworven immuunsysteem werd daarentegen veel langer beïnvloed. Na het toevoegen van een antigen van de bacterie Staphylococcus aureus (SEB), werden hoge cytokinewaarden aangetroffen in het bloed van zowel actieve rokers als ex-rokers die al tien tot vijftien jaar eerder waren gestopt.
Dat de afweer zo lang beïnvloed blijft door sigarettenrook, komt volgens het onderzoeksteam door epigenetische veranderingen. Hierbij hechten moleculen zich op specifieke plekken aan het dna en beïnvloeden daarmee de activiteit van genen, zoals de genen betrokken in het afweersysteem. Het onderzoek laat zien dat tabaksrook deze moleculen juist van het dna losweekt, onder andere bij genen die gelinkt worden aan bepaalde longziekten. De veranderingen in het dna werden ingrijpender met het aantal gerookte sigaretten en het aantal jaar dat de deelnemers in totaal hadden gerookt. Het stoppen met roken draait de epigenetische veranderingen langzaam terug.
De onderzoekers raden het dan ook met klem aan om te stoppen met roken. Het onderzoek heeft niet direct gekeken naar het effect van tabaksrook op de gezondheid van de deelnemers. Wel geeft de studie inzicht in hoe het de ziekten veroorzaakt waar het al zo lang mee in verband wordt gebracht, zegt studieleider Darragh Duffy van het Institut Pasteur op een persconferentie over het onderzoek. „De overactieve afweer dat we nu bij rokers zien, kan verklaren waarom ze vaak last hebben van immuunsysteemziekten en chronische aandoeningen.”
Samen met zijn collega’s is hij een vervolgonderzoek begonnen waarin ze een deel van de mensen opnieuw voor lange tijd gaan volgen. In dit onderzoek worden de afweerreacties ook met de gezondheid van de deelnemers vergeleken.
