RIVM: omwonenden Tata Steel hebben grotere kans op longkanker en een lagere levensverwachting

Omwonenden van Tata Steel hebben meer kans op gezondheidsklachten door de uitstoot van de staalfabriek. De levensverwachting in de regio is 2,5 maand korter dan in de rest van het land als gevolg van de nabijheid van de fabriek. Ook is 4 procent van de toekomstige longkankergevallen in de regio toe te schrijven aan de huidige uitstoot van Tata Steel, en 3 procent van de astmagevallen bij kinderen onder de achttien jaar. Dat concludeert het RIVM na grootschalig onderzoek in de omgeving van het complex.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu doet al jarenlang onderzoek naar de luchtkwaliteit en gezondheid in de IJmond – de regio rondom de fabriek – en publiceerde daar meerdere rapporten over. Tot dusver heeft het instituut nog nooit zo expliciet vastgesteld dat er een verband bestaat tussen gezondheidsklachten en de staalfabriek (9.000 werknemers) in IJmuiden.

De afgelopen tijd heeft het RIVM op basis van de informatie uit eerdere onderzoeken nieuwe berekeningen gemaakt en alle data gecombineerd. Nu concludeert het instituut dat de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxides van de Tata-fabrieken leidt tot een lagere levensverwachting van 2,5 maand. Deze verkorte levensduur komt bovenop een verkorte levensduur door stof uit andere bronnen, zoals bijvoorbeeld verkeer.

Verder draagt specifiek de fijnstofuitstoot bij aan longkankergevallen en de stikstofdioxide-uitstoot aan astma bij kinderen. De effecten zijn volgens het onderzoeksinstituut het grootst in het dorp Wijk aan Zee (2.200 inwoners), dat slechts enkele honderden meters van de fabriek ligt. De schadelijke gezondheidsgevolgen nemen af naarmate mensen verder van de fabriek wonen.

Stof, stank en geluid

Het RIVM merkt verder op dat overlast van de fabriek – in de vorm van stof, stank en geluid – ook kan leiden tot stress en hart- en vaatziekten. Volgens het RIVM ervaart ruim 80 procent van de inwoners van Wijk aan Zee dit soort overlast. Verder kan ook de uitstoot van lood gevolgen hebben voor het zenuwstelsel van kinderen, en daardoor IQ-verlies tot gevolg hebben van 0,02 tot 0,2 punt.

Het rapport is het nieuwste hoofdstuk in de al jarenlang voortslepende discussie over Tata Steel. Al sinds 2019 krijgen de fabriek én de overheid zware kritiek van omwonenden en milieuorganisaties als Greenpeace vanwege de schadelijke stoffen die Tata Steel uitstoot. Verschillende politieke partijen, zoals Volt en D66, hebben een harde aanpak van Tata Steel als belangrijk onderwerp opgenomen in hun verkiezingsprogramma’s.

In september 2021 concludeerde het RIVM al dat de uitstoot van lood en PAK’s – polycyclische aromatische koolwaterstoffen – van de fabriek schadelijk kunnen zijn voor kinderen die buitenspelen. Verantwoordelijk gedeputeerde Jeroen Olthof (PvdA) van de provincie Noord-Holland vroeg zich toen hardop af of er wel plaats was voor een staalindustrie in de IJmond. „De grenzen zijn bereikt en er zijn forse keuzes nodig.”

Lees ook: De uitstoot van Tata Steel kan gevaarlijk zijn voor kinderen. Maar de politiek kan niet ingrijpen

De afgelopen jaren heeft de toezichthouder, de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, geprobeerd strengere vergunningen en boetes op te leggen aan het bedrijf, dat in feite bestaat uit zeventien losse fabrieken op een terrein zo groot als de plaats Bussum. De dienst – die valt onder de provincie Noord-Holland – loopt echter tegen het probleem aan dat Tata Steel zich overwegend aan de Europese normen houdt, waardoor harder ingrijpen vaak moeilijk is. Ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid wees eerder dit jaar op dit probleem in een uitgebreid rapport over gezondheid en industrie, waarin het concludeerde dat de huidige normen de gezondheid van omwonenden vaak niet afdoende beschermen.

Ingrijpen moeilijk

Tekenend voor hoe moeilijk het is om in te grijpen, is dat de omgevingsdienst al maandenlang juridisch onderzoek doet naar de mogelijkheden om de vergunning in te trekken van de Kooksgasfabriek 2, een van de meest controversiële en vervuilende bedrijfsonderdelen. Een sluiting afdwingen, zelfs van een verouderd bedrijfsonderdeel, blijkt juridisch zeer complex.

Tata Steel, dat onder meer levert aan de auto-industrie en de verpakkingsindustrie, kondigde al in 2020 een pakket maatregelen aan ter waarde van 300 miljoen euro (ongeveer de jaarwinst van de fabriek) om de uitstoot terug te dringen. De uitvoering van deze maatregelen, zoals filters en ‘stofschermen’, loopt op dit moment. Op de langere termijn, rond 2030, wil de fabriek een eerste stap maken naar een schoner productieproces waarbij ook geen CO₂ meer vrijkomt. Op dit moment is de fabriek, die onderdeel is van het Indiase Tata-concern, verantwoordelijk voor 7 procent van de totale Nederlandse CO₂-uitstoot.

Ruth van de Moesdijk, bij Tata Steel verantwoordelijk voor alles wat betreft uitstoot, liet vrijdag in een reactie weten dat de „RIVM-bevindingen ons raken”. „Gezondheid is een belangrijk onderdeel van onze maatregelen en plannen.” Volgens Van de Moesdijk zijn de „wettelijke en maatschappelijke normen door de jaren heen veranderd. Ons bedrijf verandert mee.” Ze wees op de maatregelen die nog genomen gaan worden en al genomen zijn, en die volgens Tata Steel al hebben geleid tot een afname van onder meer PAK’s en zware metalen. Het is de bedoeling dat eind dit jaar nog wordt begonnen met de bouw van een windscherm en komen er ook spoedig extra afzuiginstallaties.

Gedeputeerde Jeroen Olthof benadrukt in een reactie dat wat de provincie betreft bescherming van „gezondheid beter in wet- en regelgeving moet worden vastgelegd”. Volgens Olthof „bevestigt [het rapport] de noodzaak voor een gezondere leefomgeving van de inwoners van de IJmond en het beleid dat wij als provincie daarvoor voeren”. De provincie blijft volgens hem werken aan het aanscherpen van vergunningen.