Ellen Dormeier (Sallie Harmsen) en Alexander Münninghoff (Matthijs van de Sande Bakhuyzen) in de serie ‘De Stamhouder’.
Foto Dinand van der Wal
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Serie Na het succes van ‘Penoza’ en de Amerikaanse exorcismefilm ‘The Possession of Hannah Grace’ kreeg regisseur Diederik van Rooijen met de verfilming van het boek ‘De Stamhouder’ de kans een episch familiedrama te maken. „Ik heb ik meteen ja gezegd.”
De suggestie van een ‘terugkeer naar Nederland’ veegt Diederik van Rooijen resoluut van tafel. De energieke regisseur is begin december in Amsterdam om een project, dat in het voorjaar uitkomt, te monteren. Zo’n tien jaar geleden zorgde de thriller Taped ervoor dat Hollywood nieuwsgierig werd naar de Nederlander – in 2016 maakte hij met zijn gezin de overstap en „ging het avontuur aan”. Zijn kinderen studeerden af in Los Angeles en de regisseur zelf maakte in 2018 de Amerikaanse exorcismefilm The Possession of Hannah Grace.
„Ik ben nooit naar de VS vertrokken omdat ik het hier in Nederland niet meer leuk vond, of omdat ik hier niet kon maken wat ik wilde”, stelt Van Rooijen met klem. Sterker nog: zijn populaire serie Penoza, waarin huisvrouw Carmen van Walraven zich ontpopt tot maffiakoningin, plaveide de weg voor een nieuwe generatie Nederlandse makers en een nieuw soort series. „Er worden hier nu zo veel vette misdaadseries gemaakt die de grens opzoeken, denk aan Mocro Maffia. En de vraag is ook zo veel groter geworden door alle streamers.”
Als er één groot voordeel is dat de regisseur op de VS moet plakken, dan is het wel de enorme golf aan inspiratie die leven in Hollywood hem blijft opleveren: „Ik ben van nature al iemand die doorlopend ideeën krijgt, maar in Los Angeles levert alles wat je doet en ziet prikkels op om nieuwe plannen te bedenken. Je horizon wordt opeens zó breed en de sky is de limit.” Een voordeel van Europa daarentegen is dat Van Rooijen hier „de luxe van de totale director’s cut heeft. Die carte blanche krijgen in de VS alleen de heel grote regisseurs, en dat snáp ik ook. Hier mag ik op de set alle touwtjes zelf in handen houden.”
Universeel verhaal
Dat gold ook voor het ambitieuze project De Stamhouder dat Van Rooijen voor AvroTros heeft gemaakt. De achtdelige verfilming van het boek van journalist Alexander Münninghoff omspant bijna een eeuw aan familiegeschiedenis, verspreid over diverse landen, tijden en oorlogen. Het aankomende vaderschap dwingt twintiger Alexander (Matthijs van de Sande Bakhuyzen) in de jaren zestig de confrontatie aan te gaan met zijn getraumatiseerde vader (Marcel Hensema) en zijn eigen verzwegen verleden.
„Ik kreeg na het succes van Penoza ontzettend veel soortgelijke misdaadseries aangeboden”, vertelt Van Rooijen. „Maar ik hou er helemaal niet van om iets te doen wat ik al ken, ik verveel mij snel. Toen ik de kans kreeg een episch familiedrama te maken, heb ik meteen ja gezegd. Ik wilde heel graag kijken hoe ik mijn eigen draai aan dat genre kon geven.”
Schrijver Alexander Münninghoff overleed in april 2020, hij heeft het eindresultaat niet kunnen zien. „Hij was al enige tijd ziek maar zou nog op de set langskomen. Corona gooide roet in het eten: toen we weer mochten draaien, was hij overleden. Daarna voelde het nóg urgenter om iets te maken waar hij heel trots op zou zijn geweest.” Toen regisseur Van Rooijen in 2019 aan het project begon, had hij een aantal intensieve gesprekken met Münninghoff. „Het is een enorm episch verhaal, waarin de hele geschiedenis van Europa in de twintigste eeuw de revue passeert”, legt Van Rooijen uit. „Alexander heeft een bizar, wonderlijk leven achter de rug. Maar tegelijkertijd is het óók een universeel verhaal over een verstoorde familieverhouding. Over vaders en zonen die elkaar niet snappen, over erfenissen uit het verleden die de toekomst van zo veel andere mensen hebben bepaald. Opeens zag ik zo veel raakvlakken met mijn eigen leven.”
Andere ervaring
Het voorstel om het hele verhaal veel concreter door de ogen van de journalist en zijn vrouw zelf te vertellen, was even wennen voor Münninghoff en zijn vrouw. „Ik heb ze uitgelegd dat je zeker in een film door een of twee personages meegesleept moet worden in de geschiedenis. Het werkt niet om een kijker zomaar een aantal hevige gebeurtenissen voor te schotelen.” Bij testscreenings meldden lezers van het boek ook dat, ondanks dezelfde thema’s en emoties, het kijken naar de film een heel andere ervaring opleverde. „We hebben er meer een puzzel van gemaakt: je moet doorlopend nieuwsgierig blijven naar de nieuwe stukjes die nog in het verschiet liggen.”
Corona sloeg eind 2021 voor de tweede keer een gat in de opnames van de serie; zeven maanden moest de productie wachten voordat de laatste weken in Polen gedraaid kon worden. „Voor de serie waren die pauzes heel heftig, maar voor mij persoonlijk gaf het even wat rust”, lacht Van Rooijen. „Ik ben een groot deel van het jaar toch weg van huis, nu zat ik maanden achtereen thuis. Dat leverde veel quality time op, voor mijn gezin maar ook voor mezelf. Ik heb in die periode aanzetten voor drie nieuwe plannen geschreven, één Amerikaans project en twee Nederlandse series.”
De familiegeschiedenis van Münninghoff werd mede bepaald door de Russische revolutie en de twee wereldoorlogen. In een raamvertelling vol terugblikken en tijdsprongen leert de kijker de motieven van de belangrijkste personages doorgronden – vooral de oorlogsscènes noemt Van Rooijen „heavy shit”. Deze ambitieuze puzzel van tijdlijnen en parallelle gebeurtenissen leverde een draaischema vol uitdagingen op, vertelt Van Rooijen. „Maar omdat ik dyslectisch ben, kost het bovengemiddeld veel tijd om een scenario te lezen en moet ik mijzelf dwingen om zo’n verhaal tot in detail in mijn hoofd te krijgen. Dat was bij het draaien van De Stamhouder een groot voordeel: elke ontmoeting, elke scène die we a-chronologisch moesten draaien, kon ik meteen terughalen en plaatsen in het grote geheel.”
Definitief afscheid
Met de film Penoza: The Final Chapter leek er een einde te komen aan het avontuur van maffiamoeder Carmen van Walraven. De bioscoophit (ruim 500.000 bezoekers) leek een definitief afscheid van de door Monic Hendrickx vertolkte heldin, haar gezin en haar posse. Of zijn er, ondanks de vrij onvoorwaardelijke slotscène, toch nog mogelijkheden voor een doorstart?
Van Rooijen lacht. „Ik heb altijd gezegd: zeg nooit nooit. En het is een vraag die mij nog steeds wordt gesteld: iedereen wil méér Carmen en méér Penoza.” Toch twijfelt hij erg of een doorstart, in welke vorm dan ook, een slim idee zou zijn. „Ik heb soms het gevoel dat het momentum voorbij is. We leven nu echt in een andere wereld dan vier jaar geleden. En over het algemeen werkt het niet om oude successen na een aantal jaar te reanimeren alleen maar omdat de fans het willen.”
Maar tegelijkertijd vormt zich in zijn hoofd langzaam een plan voor een soort ‘tussendeel’. „Ik wil niet toornen aan The Final Chapter, dat voelt als valsspelen. Maar er zijn natuurlijk nog wel verhalen die we niet hebben verteld en die plaatsvonden vóór dat laatste hoofdstuk. Een soort ‘Year One’ voor Penoza. Maar veel concreter dan dat is het idee nog niet.”
