Wetenschappers schatten dat er jaarlijks ongeveer 400 mensen in Nederland longkanker krijgen als gevolg van de blootstelling aan radioactief radon in huis. Radon is een kleurloos en reukloos edelgas, dat uit de bodem en uit bouwmaterialen kan vrijkomen. Het ontstaat als vervalproduct van uranium, dat overal in de bodem zit. Daarmee is radon de belangrijkste bron van natuurlijke achtergrondstraling waaraan mensen worden blootgesteld, goed voor 42 procent.
Met radon wordt het isotoop radon-222 bedoeld. Thoron is een ander isotoop van dit element, Rn-220. Dat ze verschillende namen hebben heeft een historische reden. Radon ontstaat zoals gezegd tijdens het radioactieve verval van uranium (U-238); thoron ontstaat als tussenproduct in de radioactieve vervalreeks van thorium (Th-232). Van radon zijn 39 isotopen bekend, waarvan geen enkele stabiel is. Het vervalt verder tot elementen als polonium en lood. Thorium doet dat het snelst met een halfwaardetijd van minder dan een minuut, radon heeft een halfwaardetijd van 3,82 dagen.
Zand en klei
In Nederland zijn de blootstellingsniveaus aan radon relatief laag. In landen met rotsachtige granietbodems, zoals Estland en Finland, is de natuurlijke blootstelling vele malen hoger. Ook in Nederland zijn er verschillen per regio. Zandgronden hebben de laagste waarden, want in zand zit weinig uranium. In huizen die op rivierklei of zeeklei zijn gebouwd worden iets hogere concentraties gemeten; uit het slib van gesteente dat door de grote rivieren wordt meegevoerd komt nog altijd een beetje radon vrij.
Radon wordt ook wel een sluipmoordenaar genoemd, omdat het gas longkanker kan veroorzaken. „Voor Estland en Finland kan ik mij voorstellen dat het die naam heeft”, zegt Roobol, „in Nederland zijn de doses echter veel lager.”
Goed ventileren
Wereldwijd geldt radon als tweede belangrijkste oorzaak van longkanker, na roken. Maar het is complex, want mensen die roken lopen een 25 keer hoger risico op longkanker door radon, vertelt Roobol. Door de schadelijke stoffen in tabaksrook zijn de longen extra gevoelig geworden voor het ontstaan van longkanker.
„Stoppen met roken is op meer manieren goed voor je gezondheid, maar het is ook de snelste manier om het risico van radon te verminderen”, zegt Roobol. „Daarnaast is het belangrijk om je huis goed te ventileren. Doe eens een raam open, dat brengt de concentratie radon meteen flink omlaag.”
De ontdekking van radon kent een rommelige geschiedenis. Wie de eer van de ontdekker zou moeten krijgen is in 2003 grondig ontrafeld door het echtpaar James en Virginia Marshall. In 1900 ontdekte de Nieuw-Zeelands-Britse wetenschapper Ernest Rutherford dat er uit thorium radioactiviteit vrijkwam, een fenomeen dat hij ‘emanatie’ noemde. Een jaar later bevestigde de Duitse fysicus Friedrich Ernst Dorn de bevindingen van Rutherford, met de ontdekking dat er een radioactief product ontsnapte uit radium (op zichzelf een vervalproduct van uranium). Pas later beseften de onderzoekers dat het bij emanatie ging om het vrijkomen van een gasvormig vervalproduct, een nieuw chemisch element radon met atoomnummer 86. In 1923 stelde de International Committee on Chemical Elements de namen radon en thoron vast.
Mexico, China en Canada bijten van zich af – daags na de opmerkingen van Donald Trump dat onder zijn leiding de VS de importheffingen voor goederen en diensten uit de drie landen fors gaat verhogen. Daarmee wil hij de landen dwingen hun beleid op een aantal vlakken aan te passen.
Importtarieven zijn geen middel om de migratie naar de Verenigde Staten en het drugsprobleem in de VS aan te pakken, stelde de nieuwe Mexicaanse president Claudia Sheinbaum. De Financial Times zoomt in op de economie van Mexico en de economische relatie met de VS.
Reuters keek vanmorgen uitgebreid naar de Chinees-Amerikaanse relatie. Het Britse persbureau beschrijft onder meer hoe China reageert op de beschuldigingen van Trump c.s. dat China de VS „aanvalt” met de drugs fentanyl.
En de BBC schrijft dat Trump maandag heeft gebeld met de Canadese premier Justin Trudeau over onder meer grenscontroles en invoertarieven.
NRC-collega Mark Beunderman maakte maandag een vragenstuk over Trumps invoerheffingen: pressiemiddel of opmaat naar een handelsoorlog?
Wat ons verder opviel in het nieuws:
Bijna een derde van de kleine ondernemers en zzp’ers overweegt te stoppen met het bedrijf of dat te verkopen, schrijft het FD vanmorgen. Ze zouden onder meer opzien tegen hoge investeringskosten.
Arcelor Mittal stelt groene investeringen in zijn staalfabrieken in Europa uit. Het concern, dat onder meer fabrieken heeft in Gent, wil wachten op nieuw beleid in de EU dat ‚groen staal’ ondersteunt.
ABN AMRO gaat zijn internationale tak reorganiseren, werd gisteren bekend. Hoeveel banen erdoor worden geraakt is nog niet bekend. Bij de afdelingen in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland werken circa 650 mensen.
Bolivia meldt een lithium-akkoord met een dochter van het grote Chinese batterijconcern CATL. Het gaat om de bouw van twee fabrieken die lithiumcarbonaat gaan maken. De deal zou een waarde hebben van 1 miljard dollar.
De Belgische krant De Standaard schrijft over commerciële tv, een verhaal dat deels ook opgaat voor RTL en SBS in Nederland. De Vlaamse commerciële tv-zenders vrezen voor hun toekomst, stelt De Standaard. ,,Het is niet wij tegen de VRT, het is wij tegen de internationale spelers.”
In de muziekindustrie woedt al maanden een (verbale) strijd tussen de rappers Drake en Kendrick Lamar. Beide rappers hebben een contract met platenmaatschappijen die onderdeel zijn van Universal Music. De Financial Times schrijft hoe Universal verstrikt raakt in deze ‚burgeroorlog’ in de rap. Die dreigt te ontaarden in een bitter juridisch gevecht, nu Drake klaagt dat Lamar door vals te spelen hoog in de hitlijsten is gekomen met zijn nieuwe ‚anti-Drake-rap’.
En een verontrustend verhaal in Trouwover PFAS. De krant deed onderzoek naar chemisch afval en concludeert dat het gehele Nederlandse rivierengebied is vervuild met het spul. Stortplaatsen voor verontreinigde bagger raken vol.
Deze week is in Zuid-Korea een VN-top over de groeiende plasticberg. Verslaggever Liza van Lonkhuyzen bezocht een nieuwe plasticfabriek van Shell in de Amerikaanse staat Pennsylvania, en zag daar de impact van de productie op milieu en gezondheid. Moet er een plasticplafond komen?
Manchester City-coach Pep Guardiola zit met zijn armen over elkaar in de dug-out. Blik op het veld, tegelijkertijd druk in gesprek met assistent Juanma Lillo. Hij oogt ontspannen, met eindelijk weer zicht op een zege na vijf nederlagen op rij. City leidt in het eigen Etihad Stadium met 3-0 tegen Feyenoord in de Champions League. De 74ste minuut loopt, als de spanning ver te zoeken is. City hoeft niet meer, waar Feyenoord de indruk maakt de schade te willen beperken.
Guardiola heeft drie van zijn belangrijke spelers zes minuten eerder gewisseld – Phil Foden, Nathan Aké en Ilkay Gündogan. Ongetwijfeld om ze rust te geven met het oog op de clash tegen Liverpool FC, komende zondag op Anfield. En waarschijnlijk om het risico op het wegvallen van spelers te verminderen, dit seizoen heeft City te maken met veel blessures.
City was jarenlang de norm, met bijna perfect uitgevoerd voetbal, onder regie van Kevin De Bruyne en Bernardo Silva in combinatie met spits Erling Haaland. Vier keer op rij landskampioen, winnaar van de Champions League in 2023. Maar dit seizoen is anders. De ploeg is in fases kwetsbaar. In de Premier League heeft City al acht punten achterstand op Liverpool, gecoacht door Arne Slot. Zaterdag werd thuis nog met 4-0 verloren van Tottenham Hotspur.
Gebutst vertrouwen
De ontmoeting met Feyenoord lijkt voor City de ideale wedstrijd om het gebutste vertrouwen terug te winnen. Volgens dat scenario voltrekt City-Feyenoord zich lang, dinsdagavond in het oostelijk deel van Manchester. City combineert soepel, drukt Feyenoord ver naar achteren, doelman Timon Wellenreuther redt een paar keer knap.
Feyenoord krijgt gaandeweg wel meer controle. Het heeft langer balbezit, creëert een kansje via aanvaller Igor Paixão. Maar City blijft gevaarlijk en kort voor rust valt de goal die niet kan uitblijven: Quinten Timber raakt Haaland onhandig en de Noor benut zelf de strafschop (1-0). Na de pauze loopt City uit door een schot van Gündogan en opnieuw Haaland, via een fraaie, razendsnelle aanval. 3-0 na 53 minuten.
De wedstrijd zit dan op slot. Ogenschijnlijk, want de wissels die rond de zeventigste minuut plaatsvinden zullen van groot belang zijn. En niet alleen die bij City.
Bij Feyenoord komt de talentvolle centrumverdediger Thomas Beelen voor linksback Gijs Smal, die het lastig heeft. Hancko, een van de pijlers van de ploeg, verhuist van de as naar de linkerflank. Rechtsback Bart Nieuwkoop wordt vervangen door Jordan Lotomba, die terug is na een blessure. Ook beoogde basisspits Santiago Giménez maakt zijn rentree na een hamstringkwetsuur, hij valt in voor Julián Carranza.
Deze omzettingen van coach Brian Priske zorgen ervoor dat Feyenoord – met de power van linksback Hancko en rechtsback Lotomba – meer dynamiek heeft op de flanken. En in de spits zorgt Giménez voor meer diepgang dan de vrij statische Julián Carranza.
Giménez is nog maar net in het veld, als hij meteen een bal in de diepte vraagt. Dat Feyenoord met drie goals achter staat, is niet aan Giménez af te lezen. Hij maakt een gretige indruk.
Woede en irritatie
De Mexicaan sprint in de 74ste minuut weg, als Hancko vanaf links achterin een lange bal naar voren geeft. City neemt simpel over, lijkt te controleren. Verdediger Josko Gvardiol krijgt de bal in de as. Hij wordt, en dat is cruciaal, meteen onder druk gezet door Giménez. Daardoor speelt Gvardiol een moeilijke, hoge bal terug op doelman Ederson.
Hadj Moussa, een 22-jarige talentvolle Algerijns-Franse rechtsbuiten, ziet dat het fout gaat bij City. Hij sprint meteen achter de bal aan, neemt die perfect aan, direct mee in de loop, omspeelt de uitkomende keeper Ederson en mikt vanuit een lastige, krappe hoek zonder te kijken binnen: 3-1, klokslag 74 minuten.
Woede, irritatie, zorgen – het is allemaal zichtbaar bij Guardiola. Secondenlang kijkt hij naar de grond, terwijl hij zijn handen boven op zijn hoofd houdt.
Feyenoord speelt met meer durf en overtuiging, jaagt op City. Onderlinge duels worden gewonnen, waar City aarzelt, broos als het vertrouwen is. Feyenoord bouwt geduldig op, probeert met korte passes de tegenstander te lokken, zo ruimtes te creëren en de creatieve pingelaar Moussa in stelling te brengen.
In de 81ste minuut komt hij aan de bal, rechts voorin, loopt zich dan vast. Ook dat is Moussa. Maar Feyenoord blijft hoge pressie uitoefenen. Weer geeft Gvardiol een moeilijke pass, Timber en zijn kompaan Hwang In-beom duiken erop, nemen over.
Het spel wordt verplaatst naar links, naar Paixão. Die slingert de bal naar de tweede paal, waar Lotomba opduikt. Die trekt de bal terug en gaat wonderlijk via de paal en het linkerbeen van Ederson richting de borst van de inlopende Giménez: 3-2 na 81 minuten en 12 seconden.
Guardiola klapt een paar keer, lijkt zijn defensie wakker te willen schudden. Spanning – of is het angst? – is te zien in zijn ogen.
Loeren op uitbraak
Feyenoord voetbalt zonder vrees. Lotomba ontdoet zich enkele keren soepel van Haaland, een beer van een aanvaller. Er is nog even tijd voor Feyenoord, in een wedstrijd die allang als verloren beschouwd werd.
Na 88 minuten en 30 seconden begint het met de onderschepping van Hwang, als twee City-spelers elkaar in de weg lopen bij de middenlijn. Feyenoord-spelers loeren meteen op een uitbraak – waar liggen de ruimtes?
Er lijkt dan nog weinig aan de hand voor City, zoals eigenlijk de hele avond. Hwang kopt naar invaller Ramiz Zerrouki, die passt naar Moussa, die nog op eigen helft staat, zeker tien meter voor de middenlijn.
Voorin is Paixão dan aan het zwerven. De Braziliaanse linksbuiten duikt opeens diep in de rechterzone op. Daar ligt ruimte omdat Moussa zijn directe tegenstander – linksback Gvardiol – heeft weggelokt. Moussa ziet de loopactie van Paixão, geeft een splijtende bal tussen Gvardiol en Jack Grealish door.
De defensieve organisatie bij City is ontluisterend, zoveel ruimte krijgt Paixão. Noodgedwongen komt Ederson ver uit zijn doel om de aanvaller af te stoppen, meters buiten zijn strafschopgebied. Maar Paixão is hem net voor, springt iets hoger, kopt de bal vooruit, neemt hem mee, is de keeper kwijt, maar staat in een moeilijke hoek schuin rechts voor de goal.
Paixão heeft even tijd, kijkt, en doet wat je bijna niet ziet aankomen. Hij geeft een puike voorzet op de onvermoeibare, opstomende linksback Hancko. Die kopt in een leeg doel, langs de laatste overgebleven verdediger Rico Lewis. 88 minuten en 44 seconden en het staat 3-3.
In zijn enthousiasme valt Hancko even als hij naar het uitvak rent met 4.000 Feyenoord-fans. Het vak ernaast houden City-fans handen voor hun mond of ogen. De ontgoocheling compleet. Guardiola plukt even aan zijn neus, drinkt wat water.
Verbijstering is te zien bij Haaland – bij wie niet eigenlijk. Maar het zit zo dicht bij elkaar. Twee minuten later schiet Grealish via het been van Zerrouki nog op de paal – net niet de 4-3 dus.
Invaller De Bruyne staat druk te wijzen, met 94 minuten en 30 seconden op de klok. Dáár moet je lopen, zegt hij tegen een ploeggenoot, in een poging een opening te vinden in de Feyenoord-defensie. Maar verdediger Gernot Trauner poeiert de bal richting de tribune voor Haaland eraan kan komen.
Guardiola dirigeert zijn spelers in de laatste seconden met wilde armgebaren naar voren. En geeft dan, als na 96 minuten is afgefloten, vierde official Marcel Birsan met een zuinig lachje, waarin ongeloof verscholen zit, als eerste een hand.