Racistische termen verdwijnen uit plantennamen

Ruim tweehonderd planten, schimmels en algen moeten worden omgedoopt om het racistische ‘kaffer’ uit hun wetenschappelijke naam te verwijderen. Het gaat om soortnamen met ‘caffra’ of afleidingen ervan zoals ‘caffrum’ of ‘caffrorum’. In plaats daarvan komt ‘afra’, een verwijzing naar hun Afrikaanse oorsprong.

Dat hebben internationale plantkundigen besloten op een een groot congres van botanisten, vorige week in Madrid. Het voorstel om de namen te veranderen werd aangenomen met 351 stemmen vóór en 205 tegen. De naamsverandering zal vanaf 2026 ingaan.

Het gaat onder meer om de Erythrina caffra (koraalboom) die groeit in kustgebieden en rivierbossen in zuidoostelijk Afrika maar inmiddels ook te vinden is in India en de Amerikaanse staat Californië.

Vrees voor verwarring

Het is de eerste keer dat historische soortnamen om deze reden worden aangepast. In de biologie bestaat al jaren discussie over beledigende namen, maar wijziging stuitte telkens op de vrees voor verwarring en inconsistenties. Om die te voorkomen is de wijziging beperkt, maar duidelijk genoeg om de aanstootgevende connotatie te verwijderen.

De naamsverandering werd voorgesteld door twee Zuid-Afrikaanse taxonomen van de Nelson Mandela Universiteit. „De uitkomst was onzeker, maar we hadden er vertrouwen in”, aldus een van hen, Gideon Smith, tegen het tijdschrift Nature. Een van de voorstemmers, de Ecuadoriaanse botanicus Alina Freire-Fierro, toonde zich niettemin beducht over meer veranderingen. „Dit kan in potentie een hoop verwarring veroorzaken op andere gebieden.”

Plant van het geslacht Hibberti, vernoemd naar een slavenhouder George Hibbert, die zich verzette tegen de afschaffing van de slavernij.
Foto Getty Images

Een voorstel om ook de namen te veranderen van soorten die zijn vernoemd naar slavenhandelaren en anderen die profiteerden van slavernij werd in afgezwakte vorm aangenomen. Een commissie moet nagaan of nieuwe namen volgens dat criterium ethisch verantwoord zijn. Bestaande namen worden niet geschrapt.

Het scheldwoord ‘kaffer’ is een Nederlandse verbastering van het Arabische woord voor ongelovige, ‘kuffar’. Later kreeg het een racistische lading, met name onder Nederlanders en Britten in Zuid-Afrika. Het kende variaties als ‘kaffirboetie’, een scheldwoord voor blanken die sympathiseerden met de zwarte bevolking. Na het einde van de Apartheid is het woord door de ANC-regering wettelijk verboden, ook in de media.

Hitler-kever

Onder zoölogen staat de naamgeving van sommige dieren ook al langer ter discussie. Zoals die van de

‘Hitler-kever’, de bruine, oogloze kever (Anophtalmus hitleri ). Het roofdiertje heeft zijn naam te danken aan een Oostenrijkse verzamelaar die in 1933 de Führer ermee wilde eren (hij kreeg een bedankbrief terug). Of de vlinder Hypopta mussolinii, in 1927 vernoemd naar de Italiaanse dictator. Die eenmaal gegeven wetenschappelijke namen zijn gebleven. Wel werd voor het Hitler-kevertje, een verzamelobject voor nazi-fanaten, in 2013 een nieuwe informele ‘gebruiksnaam’ voorgesteld, de ‘blinde Sloveense grotkever’.

Wetenschappelijke namen komen in de regel van onderzoekers die een soort voor het eerst hebben beschreven. Persoonsnamen zijn daarbij niet ongewoon.

Amerikaanse insectenkundigen die in 2005 ruim zestig kevers een naam moest geven, noemden drie ervan naar leden van de toenmalige Amerikaans regering: George Bush (Agathidium bushi), vicepresident Dick Cheney (A. cheneyi) en minister van defensie Donald Rumsfeld (A. rumsfeldi). Andere kregen de namen van hun echtgenotes, de Spaanse veroveraar Cortes en de Star Wars-schurk Darth Vader. Bush belde op om de biologen te bedanken.