Een tentoonstelling op muziekfestival Lowlands, een lezing bij een poppodium of aanschuiven bij een talkshow. Julia Cramer creëert overal kansen om mensen vol enthousiasme iets te vertellen over quantum. Daarnaast onderzoekt ze als universitair docent quantum & society bij de Universiteit Leiden met collega’s wat het algemene publiek vindt en weet van quantumwetenschap en -technologie. „Mijn doel is om quantum meer in de samenleving te plaatsen.”
Als het kan combineert Cramer wetenschapscommunicatie en onderzoek. Zo hielp ze in 2022, toen Leiden zich European City of Science noemde, bij het organiseren van een informatieve quantumwandeling én maakte ze van de gelegenheid gebruik om via vragenlijsten te peilen wat mensen van quantum vinden. „Onderzoek doen terwijl we ook iets brengen, vind ik een mooie combinatie”, vertelt ze in haar kantoor met aan de muur posters die onderdeel waren van de quantumwandeling.
De enquête bestond uit stellingen zoals: Quantumtechnologie gaat invloed hebben op mijn leven en een quizje om te testen wat mensen over quantum weten aan de hand van plaatjes die quantumverschijnselen uitbeelden. „De vragenlijsten werden ingevuld in een wijk met veel hoogopgeleide mensen en zijn dus geen complete afspiegeling van de samenleving”, vertelt Cramer. „Maar onderzoek naar quantum in de maatschappij is vrij nieuw. Dit is dus nog maar het begin.” Het onderzoek, waarvoor Cramer samenwerkte met statisticus Sanne Willems, verscheen afgelopen zomer in het Journal of Physics Communications.
Voordat een nieuwe technologie onderdeel wordt van de maatschappij moet het om te beginnen goed werken
Het bleek dat mensen die van quantum gehoord hebben, het belangrijk vinden en denken dat het hun leven gaat veranderen. Maar ze hebben ook het gevoel dat ze er zelf geen invloed op hebben, vertelt Cramer. „Ze voelen zich niet verbonden met de ontwikkelingen.”
Ondertussen razen die ontwikkelingen door. Quantumcomputers, die beloven bepaalde berekeningen miljarden keren sneller uit te voeren dan de huidige supercomputers, komen steeds dichterbij. En er is een eerste stap gezet voor een Nederlands quantuminternet dat intrinsiek veilige communicatie belooft.
Volgens Cramer kan quantumtechnologie grote invloed gaan hebben op de maatschappij. „Ik hoop dat we met vervolgonderzoek beter gaan begrijpen hoe we de verbinding tussen de samenleving en quantum kunnen versterken, zodat iedereen zich meer betrokken voelt.”
Lees ook
Acht Europese quantumcomputers om serieus mee te spelen – ook Nederland krijgt er een
De meeste mensen weten niet precies hoe hun computer of smartphone werkt. Waarom zouden ze wel meer moeten weten over quantumtechnologie?
„Computers en telefoons gebruiken technologieën die we al langer kennen en die een geaccepteerd onderdeel zijn van onze maatschappij. Quantumtechnologie is dat nog niet. Voordat een nieuwe technologie onderdeel wordt van de maatschappij moet het om te beginnen goed werken. Maar daarnaast moet de maatschappij klaar zijn voor de technologie en de technologie moet klaar zijn voor de maatschappij. We weten uit eerder onderzoek dat die twee beter op elkaar aansluiten als je de toekomstige gebruikers zo vroeg mogelijk betrekt bij de ontwikkeling en samen kijkt welke toepassingen er mogelijk zijn. Daarvoor is het belangrijk dat het algemene publiek iets weet van quantum en hoe het de maatschappij kan veranderen.”
Wat gebeurt er als een nieuwe technologie niet goed op de maatschappij aansluit?
„Dan kan een veelbelovende ontwikkeling verdwijnen of niet of nauwelijks gebruikt worden. Dat zie je bijvoorbeeld bij zelfrijdende auto’s, die veel meer kunnen dan we ze toestaan omdat het lastig is met onze wet- en regelgeving. 5G, vaccinaties en AI zijn andere voorbeelden. Die ontwikkelingen zijn, net zoals quantumtechnologie, tamelijk complex. Ze kunnen grote invloed hebben op de maatschappij, maar als mensen het niet goed begrijpen waardoor het een ver-van-hun-bedshow is, of de toepassingen niet aansluiten bij behoeften, dan schrikt dat af en wordt het niet breed opgepikt. Dat kan bovendien zorgen voor meer ongelijkheid in de maatschappij.”
Hoe kan quantumtechnologie de ongelijkheid vergroten?
„Bijvoorbeeld doordat sommige mensen er wel toegang toe hebben en anderen niet. Dat verschil kan ontstaan doordat niet iedereen het kan betalen, of doordat sommige mensen het niet begrijpen, er bang voor zijn, of dat het niet aansluit bij hun leven. Ik hoop dat we bij de ontwikkeling van quantumtechnologie opletten dat het de maatschappelijke ongelijkheid niet vergroot.”
Quantum wordt gezien als iets waar alleen universitair geschoolden mee bezig zijn. Maar dat is echt niet waar
Hoe kun je dat voorkomen?
„Quantum wordt gezien als iets waar alleen universitair geschoolden mee bezig zijn. Maar dat is echt niet waar. Er wordt vanuit verschillende hoeken aan quantumtechnologie gewerkt. Hiernaast zit bijvoorbeeld de Leidse Instrumentmakers School [een mbo-opleiding], waar veel gewerkt wordt aan quantumtechnologie. Voor quantumtechnologie is namelijk nieuwe hardware nodig, en dat vraagt ook om de expertise van praktisch geschoolde mensen. Veel verschillende groepen uit de samenleving kunnen dus bijdragen. Iedereen kan aan de vooravond staan van deze nieuwe technologie en het onderdeel laten uitmaken van zijn of haar werk en leven.”
En voor degenen die niet meewerken aan de ontwikkeling van quantumtechnologie?
„Ook voor hen is het belangrijk om na te denken over hun wensen en verwachtingen. Daarbij is er een rol voor wetenschapscommunicatie, bijvoorbeeld via de media, om de verbinding tussen quantum en de maatschappij te verbeteren. Hoe die communicatie verloopt, onderzoeken wij ook. Maar in dat geval geldt – net als bij de huidige computers – dat je niet in detail hoeft te begrijpen hoe het werkt. Uiteindelijk hebben we computers, telefoons en de toekomstige quantumtechnologie, om ons leven makkelijker te maken. En je hoeft niet de wetten van de quantummechanica te begrijpen om daar recht op te hebben.”
