Grensoverschrijdend gedrag speelt breed binnen de hele landelijke publieke omroep, maar met signalen is „niet voldoende professioneel en doortastend” omgegaan. Dat is de conclusie van de commissie-Van Rijn, die ruim een jaar onderzoek deed naar de sociale veiligheid bij de publieke omroep. Volgens het donderdag gepresenteerde rapport ‘Niets gehoord, niets gezien, niets gedaan’ hebben 1.484 medewerkers aangegeven in het afgelopen jaar „als doelwit of getuige” te maken te hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag. Dat zijn drie op de vier respondenten. De commissie schrijft „erg geschrokken” te zijn van de bevindingen.
Volgens de commissie, geleid door voormalig staatssecretaris Martin van Rijn (PvdA), zorgt het grensoverschrijdende gedrag voor „fysieke, mentale en sociale schade bij medewerkers en de mensen om hen heen”. Ook gaat het wangedrag ten koste van de creativiteit, vernieuwing en samenwerking. Om de sociale veiligheid binnen de omroepen te verbeteren, roept de commissie in de eerste plaats op tot „uitdrukkelijke erkenning van alle vormen van grensoverschrijdend gedrag” en betere nazorg. „De commissie beveelt aan dat de mensen niet wegkijken, leidinggevenden het goede voorbeeld geven en elkaar aanspreken, en dat het toezicht versterkt wordt.”
Onderzoek
Aanleiding voor het onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag was een artikel in de Volkskrant over de werksfeer bij De Wereld Draait Door (DWDD). Medewerkers van de succesvolle talkshow vertelden achter de schermen geregeld te maken te hebben gehad met vernederingen en woede-uitbarstingen van presentator Matthijs van Nieuwkerk. Hoewel het programma in 2020 na vijftien jaar was gestopt, besloot het NPO-bestuur Van Rijn (PvdA) te vragen om uit te zoeken hoe het precies zat met de werkcultuur bij DWDD.
De opzet van het onderzoek werd al snel uitgebreid naar de sociale veiligheid binnen de hele publieke omroep. Mede daardoor nam het opstellen van het rapport flink wat tijd in beslag. Ruim tweehonderd mensen deelden hun ervaringen met de commissie-Van Rijn. De commissie werd ondersteund door het Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel, dat veel organisaties bijstaat bij integriteitsonderzoeken.
DWDD
Over het programma De Wereld Draait Door stelt de commissie vast dat er in de jaren 2009 tot en met 2013 „alarm geslagen” is richting de directie, „voornamelijk over de stress, druk en onduidelijkheid op de redactie”. Deze periode kenmerkte zich door veel uitval door de onberekenbaarheid van presentator Matthijs van Nieuwkerk. Opvallend is dat álle 66 medewerkers in de gesprekken spraken over falend leiderschapsgedrag op de werkvloer, en 57 spraken over extreme en onrealistische verwachtingen.
Lees ook
Matthijs van Nieuwkerk: ‘Waarom was ik op momenten verdomme zo’n lul?’
Binnen de omroep VARA, die in 2014 fuseerde met BNN tot BNNVARA, werd P&O niet ingezet als dienst die kon bijdragen de werkomstandigheden te verbeteren. Ook later, in 2016, schoot de directie tekort volgens de commissie. Er is niet adequaat omgegaan met een Risico Inventarisatie & Evaluatie, die de omroep wettelijk verplicht is uit te voeren. In die inventarisatie kwam naar voren dat de werkgever meer aandacht moest besteden aan het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag. De commissie kon niet vaststellen dat hier een plan van aanpak is opgesteld, „terwijl daar wel een wettelijke verplichting toe bestaat”. Directieleden zeiden tegen de commissie diverse acties te hebben ondernomen, zoals het aanspreken van de presentator en hoofdredacteur op hun gedrag.
Ook de NPO speelde in het DWDD-drama een rol, door de bemoeienis met de talkshow. De leiding van de publieke omroep heeft „door medewerkers ervaren vriendjespolitiek een zekere invloed […] op de bestuursvoering van de omroep en daarmee indirect op het personeel.” Zo bemoeide de NPO zich volgens de commissie ook met de presentator Van Nieuwkerk en de contracten die hem bij de publieke omroep moesten behouden. „Ironisch genoeg ontstond door het grote succes van het programma, de extreme verwachtingen en de hoge werkdruk een situatie die alleen maar verliezers kende vanwege onduidelijkheid over verantwoordelijk heden en ontbrekende correctiemechanismen.”
NOS
Op basis van de vragenlijsten concludeert de commissie dat met name bij NOS Sport en NOS Nieuws nog steeds sprake is van meer grensoverschrijdend gedrag dan in de rest van de landelijke omroep. De NPO had de onderzoekers gevraagd de casus uit te diepen, onder meer na berichtgeving door de Volkskrant over misstanden op de redactie van NOS Sport. Ruim 80 procent van de medewerkers op die redacties zei het afgelopen jaar te maken hebben gehad met pesten en intimidatie. Bij andere NOS-redacties lag dat percentage lager, maar nog steeds op 70 procent. In totaal vulden 439 NOS-medewerkers de vragenlijst in.
Daarnaast worden bij de NOS meer negatieve ervaringen op de werkvloer gerapporteerd, waaronder een minder goede werkrelatie met leidinggevenden. De omroep heeft weliswaar beleid opgesteld dat moet zorgen voor een veilige werkomgeving, maar dat zegt volgens de commissie „weinig over de kwaliteit en effectiviteit daarvan”. Zij is kritisch op de mate waarin directie heeft ingegrepen, nadat ondernemingsraad afgelopen 14 jaar herhaaldelijk aandacht vroeg voor ongewenste omgangsvormen en de stijl van leidinggeven door de hoofdredactie. De OR baseerde zich op werkbelevingsonderzoeken in het afgelopen decennium. De commissie noemt het „opvallend” dat de risico’s rondom falend leiderschap in de Risico Inventarisatie & Evaluatie in 2022 nog steeds naar voren komt. Leidinggevenden worden nog steeds vooral op inhoudelijke kwaliteiten geselecteerd, erkenden ook NOS-functionarissen in gesprekken, terwijl er onvoldoende aandacht is voor de sociale capaciteiten van leidinggevenden.
De directie van NOS herkent volgens de commissie de beschreven cultuur bij Sport, “bijvoorbeeld wat betreft seksisme”. Wel zegt de huidige leiding geschrokken te zijn van resultaten uit eerdere inventarisatie. Ook is de directie verrast door de negatieve beoordeling door werknemers bij NOS Nieuws. Wel zegt de directie alles wat zij nodig achtte om de sociale veiligheid te organiseren, in stelling te hebben gebracht.
