Poetin en Trump brengen Frankrijk en Polen dichter bij elkaar: is de volgende stap samenwerking met kernwapens?

Een symbolischer locatie dan het plein Stanislas in Nancy hadden de Franse president Emmanuel Macron en de Poolse premier Donald Tusk niet kunnen kiezen. Het met gouden poorten en imposante gebouwen omringde plein is in de achttiende eeuw gebouwd op verzoek van de voormalige Poolse koning Stanislas Leszczynski, die nadat hij gedwongen was zijn vaderland te verlaten hertog van Lotharingen was geworden. Het plein was een cadeautje aan de Franse koning Lodewijk de Vijftiende, Leszczynski’s schoonzoon.

Vrijdag kwamen Macron en Tusk hier onder een strakblauwe hemel samen voor de ondertekening van een vriendschapsverdrag. In dit ‘verdrag van Nancy’ spreken de twee af op allerlei vlakken nauwer samen te werken: van infrastructuur tot kernenergie. Maar de focus ligt zoals verwacht op defensie. Zo is een clausule opgenomen waarin Frankrijk en Polen beloven „in het geval van gewapende agressie […] elkaar te assisteren, inclusief met militaire middelen”. De landen willen „in de komende maanden” ook gezamenlijke militaire oefeningen doen, zei Macron bij een persconferentie. En ze willen meer samenwerken in de strijd tegen „buitenlandse inmenging, cyberaanvallen en andere bedreigingen voor onze democratieën”.

Eerder zei Tusk dat het verdrag „de mogelijkheid naar een samenwerking opent” op het gebied van (Franse) kernwapens. Daarover staat niets concreets in het verdrag, maar Macron onderstreepte bij de gezamenlijke persconferentie dat „de belangen van onze belangrijkste partners” zijn opgenomen in de Franse kernwapendoctrine en benadrukte dat hij altijd „met discretie” over het onderwerp zal praten. Beide leiders spraken zich ook met ferme bewoordingen uit over de voornaamste reden voor de nauwere defensiesamenwerking: de Russische president Vladimir Poetin. Macron noemde hem „imperialistisch”. Tusk zei dat leiders die vrijdag bij Poetins militaire parade aanwezig waren, zich moeten schamen. (Er zaten drie Europese leiders tussen.)

Op één lijn

Eerder sloot Frankrijk vergelijkbare vriendschapsverdragen met Duitsland (in 1963, uitgebreid in 2019), Italië (2021) en Spanje (2023) – allemaal directe buurlanden. Dat Parijs nu ook zo’n verdrag aangaat met Warschau, is vooral het gevolg van het feit dat Polen en Frankrijk meer op elkaar zijn gaan lijken, zegt geopolitiek analist Gesine Weber, verbonden aan de Parijse tak van de trans-Atlantische denktank German Marshall Fund of the United States.

„Lange tijd zaten Frankrijk en Polen op totaal andere geopolitieke golflengtes: Polen was een van de meest op de VS georiënteerde landen in de Europese Unie, terwijl Frankrijk al jaren lobbyt voor strategische autonomie”, zegt Weber. Hierbij speelt de historische context mee: in Polen leefde lang het sentiment dat Frankrijk de Polen niet had beschermd tegen nazi-Duitsland en later de Sovjetoverheersing, waardoor men het gevoel had alleen op de Amerikanen te kunnen vertrouwen.

Maar de inval van Rusland in Oekraïne en de meer naar binnen gekeerde houding van de VS maken dat de landen meer op één lijn liggen. „Na vele jaren waarin Frankrijk en Polen vrijwel lijnrecht tegenover elkaar stonden op belangrijke kwesties, kunnen ze elkaar nu in de ogen kijken.”

Hierbij speelt mee dat zowel Polen als Frankrijk momenteel leiders heeft die voor een sterkere EU zijn – anders dan de jaren vóór Tusk, toen het nationaal-conservatieve PiS Polen regeerde. Van beide kanten is ook haast geboden: in 2027 krijgt Frankrijk een nieuwe president én vinden in Polen belangrijke parlementsverkiezingen plaats. Volgende week zijn er bovendien presidentsverkiezingen in Polen – maar de president heeft er een minder belangrijke rol. Als na 2027 de visies van de landen toch weer uit elkaar gaan liggen, is de vraag hoeveel er van het vriendschapsverdrag overblijft.

De Poolse en Franse delegatie bij de besprekingen die voorafgingen aan het ondertekenen van het vriendschapsverdrag tussen de twee landen.

Foto Christophe Petit Tesson / AP

Macron wil met het verdrag verder „de steeds belangrijkere rol van Polen erkennen”, zegt Weber. „Frankrijk wil laten zien dat het Polen en andere landen [in midden en] Oost-Europa serieus neemt, vooral met betrekking tot hun veiligheid en de dreiging uit Rusland.” Het is in lijn met wat de Franse president in 2024 in Bratislava zei: toen erkende Macron dat eerder geluisterd had moeten worden naar de zorgen over de Russische dreiging die oostelijker gelegen landen al jaren uitten. En het past sowieso bij Macron, die niet alleen meer Europese samenwerking aanmoedigt, maar ook bilateraal de banden aanhaalt met andere lidstaten.

Weimar-driehoek

Wat het vriendschapsverdrag concreet voort zal brengen, is nog te bezien. „We tekenen vandaag niet de contracten”, zei Tusk. Weber: „Meestal begint het met een vriendschapsverdrag waarin de politieke ambities worden uitgesproken en komen de concrete afspraken later.” Maar dat wil niet zeggen dat het verdrag geen directe gevolgen heeft. „Alleen al het sluiten van dit verdrag draagt bij aan afschrikking: Frankrijk, een van de belangrijkste militaire machten van Europa, laat zien dat het Midden- en Oost-Europa serieus neemt. Tegenover Rusland én ten opzichte van de VS.”

Ook is het wederom een signaal dat de Weimar-driehoek (Frankrijk-Polen-Duitsland) een belangrijke kracht wil vormen binnen de EU – nadat Friedrich Merz hetzelfde had uitgedragen door deze week zijn eerste bezoeken als Duitse bondskanselier aan Parijs en Warschau af te leggen. Deze alliantie ontstond in de jaren negentig om Polen te helpen zich te ontdoen van het communisme en samenwerking op Europees niveau tussen de drie landen te bevorderen.

Onder de regeringen van PiS (2015-2023) daalde deze Europese verbroedering tot een dieptepunt, doordat PiS Duitsland continu aanviel. De partij eiste onder meer herstelbetalingen voor het leed en de verwoestingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar tijdens het bezoek van Merz aan Polen toonde Tusk zich verzoenend en zei hij dat Polen niet meer zal vragen om de herstelbetalingen.

In Nancy werd er alles aan gedaan om te laten zien dat het ook tussen Polen en Frankrijk nu dikke mik is. Macron en Tusk keken elkaar tijdens de persconferentie bewonderend aan, hun handdruk leek minuten te duren. Het in rood leer gebonden vriendschapsverdrag toonden ze voor de camera’s met de trots van middelbare scholieren die net hun diploma’s hebben ontvangen.

Met medewerking van Mark Middel.

Delen





Mail de redactie