Bedreigingen, intimidatie, discriminatie en fysiek geweld. Het aantal meldingen van incidenten door Nederlandse journalisten steeg in 2024 voor het derde jaar op rij. Dat meldde de belangenbehartiger PersVeilig zondag in een persbericht.
Vorig jaar kwamen 249 meldingen binnen bij PersVeilig. In 2023 en 2022 ging het respectievelijk om 218 en 198 meldingen. Alleen in 2021 was het aantal meldingen van incidenten hoger. Dat jaar vonden in Nederland veel protesten plaats tegen onder meer coronamaatregelen. Sinds de pandemie worden (foto-)journalisten steeds vaker als verlengstuk van de overheid gezien, merken belangengroepen.
Volgens de cijfers van PersVeilig werden journalisten in 2024 met name bedreigd (99 keer), gediscrimineerd en geïntimideerd (72 keer) en fysiek aangevallen (56 keer). Journalisten werden ook vaker mishandeld. De belangenbehartiger nam vorig jaar ook een „opvallende” stijging waar van het aantal incidenten tijdens demonstraties en rellen in vergelijking met 2023: 43 keer deden journalisten melding van een bedreigend incident, ten opzichte van 15 keer het jaar ervoor. Volgens PersVeilig is die stijging een gevolg van de onlusten rondom de pro-Palestina-rellen in grote steden, met name in Amsterdam.
Aanslag
Door toenemende agressie jegens de media en journalisten richtten de mediasector, de politie en het Openbaar Ministerie in 2019 PersVeilig op. De organisatie probeert journalisten te beschermen tegen agressie op straat, op sociale media en tegen juridische aanklachten. Ook verzamelt PersVeilig gegevens over incidenten.
Afgelopen december werd de auto van de Maastrichtse verslaggever Jeffrey de Vries van het lokale internetplatform Wat is Loos in Mestreech in brand gestoken, nadat hij eerder al telefonisch werd bedreigd. De verslaggever vermoedt dat de aanslag te maken heeft met een eerder gedraaid item over neploodgieters en oplichtingspraktijken. Vervolgens regelde PersVeilig de beveiliging voor De Vries.
Lees ook
Drie knallen en vlammen midden in de nacht: gerichte aanslag op journalist in Maastricht
Dat deze dag nog eens mocht aanbreken, dacht deze homoseksuele columnist. Twee collega’s, oudere, heteroseksuele mannen, die mij vragen of we niet wat woorden moeten wijden aan het overlijden van de Britse dragqueen The Vivienne, afgelopen zondag op pas 32-jarige leeftijd. Een dag eerder verscheen tot mijn verbazing op de site van de NOS al een nieuwsbericht. Goed, 24 hele uren nadat haar dood mijn hele Instagram-tijdlijn overnam, maar toch.
Kijk, ík wist al jaren wie The Vivienne was – echte naam James Lee Williams. Ik ben gay, ik hou van drag, ik ben een gretige doelgroep. Ik wist al wie ze was voordat ze in 2019 bekend werd als winnaar van het eerste Britse seizoen van het inmiddels megasuccesvolle tv-programma RuPaul’s Drag Race. Ik kijk nog steeds weleens haar geweldige imitatie van Donald Trump tijdens dat seizoen terug. Ik citeer nog steeds uit de video’s die ze met haar Amerikaanse dragcollega Monét X Change voor het YouTube-kanaal van Netflix maakte. Heel scherp, heel gevat, heel Brits.
Zoals de Amerikaanse comedian John Mulaney ooit zei: ‘I mean a lot to a small group of people’. Dat gold heel lang ook voor dragqueens. RuPaul’s Drag Race is een soort homoseksuele rite de passage geworden, en ik was, zoals ook voor mijn homoseksualiteit in het algemeen gold, geen early adopter. Toen ik het programma begon te kijken in 2016, was het al geen niche meer, maar nog niets in vergelijking met het culturele fenomeen dat het nu is. In de VS is het zeventiende reguliere seizoen bezig, er zijn meerdere seizoenen in het VK geweest, in Frankrijk, in Spanje, in Thailand, in de Filippijnen, in Nederland. Dragqueens verkopen arena’s uit, krijgen grote rollen in tv-series, staan, kortom, allang niet meer als veredelde clowntjes onder aan de culturele piramide.
Ook The Vivienne was het label dragqueen ver ontstegen. Ze verscheen in meerdere tv-programma’s en speelde de laatste jaren in musicals, als Elphaba in The Wizard of Oz en als The Childcatcher in Chitty Chitty Bang Bang. Schoolvoorbeeld van hoe drag van lowbrow naar highbrow is gegaan, van het respect voor de kunstvorm, van in haar geval uitzonderlijk talent breder dan een mooie laag make-up en een goede outfit.
Natuurlijk wist ik dat drag mainstream is geworden, dat maakten Amerikaanse politici de afgelopen jaren met hun feitenvrije kruistocht wel duidelijk. En wist ik dat het niet meer alleen iets was waar je met twintig gays in een homobar om stond te juichen als bij een wedstrijd van Oranje.
En toch vond ik het bijzonder dat het overlijden van The Vivienne de NOS haalde, dat ook mijn collega’s het op de radar hadden. Hoewel de aanleiding zo treurig was, had het ergens ook iets moois.
Nederlandse statushouders dreigen in financiële problemen te raken doordat er plotseling geen toeslagen meer voor hen worden aangevraagd. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) is hier op 1 januari mee gestopt. Volgens het COA is het de taak van gemeenten om vluchtelingen hierbij te helpen. Gemeenten voelen zich door het besluit overvallen.
Veel statushouders (asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen) zijn afhankelijk van toeslagen. Maar lang niet alle statushouders weten hoe ze die op tijd en bij de juiste instantie moeten aanvragen. Om te voorkomen dat zij in de schulden belanden, krijgen zij hierbij in de beginperiode ondersteuning. Die kwam sinds 2015 van het COA. Zodra een statushouder een woning kreeg toegewezen, vroeg het COA huurtoeslagen aan, en voorheen ook zorgtoeslagen.
‘Niet onze taak’
Het opvangorgaan is op 1 januari gestopt met deze toeslagenhulp. „Omdat het onze taak niet is”, zegt een COA-woordvoerder. „We zijn in dit gat gesprongen, maar eigenlijk horen gemeenten dit te doen.” Het COA verwijst naar de Wet inburgering, die bepaalt dat gemeenten de eerste zes maanden verantwoordelijk zijn voor de begeleiding van inburgeraars. Ook is het door een wijziging bij de Dienst Toeslagen ingewikkelder geworden om huurtoeslagen vooraf aan te vragen. „Daarom hebben we eind 2023 de betrokken ministeries gevraagd ervoor te zorgen dat deze taak elders wordt belegd”, zegt de woordvoerder. „De ministeries hebben destijds aangegeven dit op te pakken.”
Dit lijkt nooit te zijn gebeurd: gemeenten, tevens verantwoordelijk voor bijstandsuitkeringen, zeggen dat zij onlangs volledig werden verrast door het besluit. „We kwamen er bij toeval achter”, vertelt een ambtenaar die in een grote gemeente verantwoordelijk is voor de huisvesting van statushouders. „Op Oudjaar ontvingen we een automatisch mailbericht van het COA dat zij vanaf morgen geen toeslagen meer zullen aanvragen. Terwijl wij nog van niets wisten.”
Het is volgens de ambtenaar onmogelijk deze taak op die korte termijn over te nemen. „Dat vergt normaal gesproken maanden voorbereiding. Er is al heel weinig capaciteit bij gemeenten. Nu wordt het zomaar door het COA over de schutting gegooid, terwijl er nog niets is geregeld.” Statushouders die vanaf 1 januari worden geplaatst, dreigen daardoor tussen wal en schip te vallen, met als risico dat zij geen toeslagen ontvangen en in financiële problemen raken.
Een van de gemeenten die zich „grote zorgen” maakt is Amsterdam. „Deze begeleiding is van belang om te zorgen dat statushouders die net zijn uitgestroomd naar de gemeente niet direct in financiële problemen komen”, laat de gemeente weten.
We moeten nog uitvinden hoe we dit precies gaan oplossen
‘Alsnog een grote verrassing’
Het COA bestrijdt dat gemeenten te laat zijn geïnformeerd. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft eind 2023 namelijk al te horen gekregen dat het COA van deze taak af wilde. „Dat klopt”, reageert de woordvoerder van de VNG. „Maar in die brief van het COA stond dat er nog afspraken zouden worden gemaakt over de invulling van de taak en dat nader onderzoek zou plaatsvinden. Het ministerie zou ons op de hoogte houden. Alleen is dat nooit gebeurd. Er is daarna nooit meer met ons over gesproken.”
Dus kwam het „alsnog als een grote verrassing” toen het COA afgelopen december de VNG informeerde dat het per 1 januari definitief stopt met de toeslagenhulp. „Het zal een grotere druk opleveren op gemeenten”, zegt de VNG-woordvoerder. „We moeten nog uitvinden hoe we dit precies gaan oplossen.”
Sommige gemeenten hebben de hulp bij toeslagen nu uitbesteed aan Vluchtelingenwerk. Een woordvoerder van de stichting: „COA legt hiermee in feite een extra taak neer bij gemeenten en Vluchtelingenwerk.” De gevolgen hiervan kunnen ingrijpend zijn, zegt de woordvoerder. „Het is heel belangrijk dat toeslagen zo snel mogelijk worden aangevraagd, want statushouders moeten direct huur betalen bij de eerste huisvesting terwijl zij nog geen inkomen hebben. Als dat niet op tijd gebeurt, worden statushouders geconfronteerd met een financieel gat.”
Op de vraag of het verantwoord is om met deze taak te stoppen terwijl veel gemeenten nog niets hebben geregeld, zegt de woordvoerder van het COA: „Dat vind ik een ingewikkelde vraag. Het is nu eenmaal een taak van gemeenten.”
Samen met aanstaand president Donald Trump wil Meta, het moederbedrijf van Instagram, Facebook en Threads, de strijd aanbinden tegen de Europese regels voor sociale media. Ook zal Meta, in een belangrijke tegemoetkoming aan Trump en de Republikeinen, de eigen moderatie van berichten op zijn platforms drastisch afschalen.
Meta-oprichter en topman Mark Zuckerberg kondigde dit dinsdag aan in een videoboodschap op Facebook die er geen twijfel over laat bestaan welke koers de leiding van het invloedrijke socialemediabedrijf kiest. Een koers die aansluit bij de wensen van toekomstig president Trump. De belangrijkste wijziging is dat het bedrijf de externe controle van feiten staakt en veel minder streng wil filteren op omstreden inhoud – te beginnen in de Verenigde Staten.
Volgens Zuckerberg is de „censuur” op de platforms de afgelopen vier jaar doorgeschoten. Het bedrijf moet, na „het culturele keerpunt” van de presidentsverkiezingen, „terug naar zijn wortels” en weer „voorrang geven aan de vrije meningsuiting”.
Voor Meta, dat verspreid over de wereld meer dan drie miljard gebruikers heeft, is het terugschroeven van het toezicht op uitingen op de platforms niet alleen een belangrijke koerswijziging. Het is ook de afsluiting van een periode die begon na de presidentsverkiezingen van 2016.
Facebook kreeg in dat jaar veel kritiek vanwege de vele misinformatie (onjuiste berichten) en desinformatie (opzettelijk onjuiste berichten), die in de verkiezingscampagne op het platform was verspreid. In reactie daarop zette het bedrijf een uitgebreid systeem van moderatie op, dat nu grotendeels zal worden ontmanteld.
Big Tech ruikt kansen
De aankondiging van Zuckerberg illustreert de kansen die de grote Amerikaanse technologiebedrijven zien in de verkiezingsoverwinning van Donald Trump. Op allerlei terreinen – van kunstmatige intelligentie tot cryptovaluta en sociale media – willen ze regulering voorkomen om, zoals ze zeggen, innovatie vrij baan te geven. De regels die de Europese Unie heeft aangenomen – zoals de Digitale dienstenwet (DSA), de Digitale Marktenwet (DMA) en de Wet voor kunstmatige intelligentie (AI-Act) – zijn hun dan ook een doorn in het oog. Ook omdat overtreding van die regels in Europa tot hoge boetes kan leiden.
De DSA dwingt socialemediaplatformen bijvoorbeeld transparant te zijn over onder meer de werking van hun algoritmen. Een ander strijdpunt is dat Europa niet wil dat berichten van Europese gebruikers op platformen als Instagram en Facebook zomaar kunnen worden gebruikt voor de training van kunstmatige intelligentie.
„Samen met president Trump zullen we terugduwen tegen regeringen overal in de wereld die achter Amerikaanse bedrijven aangaan en meer willen censureren”, zei Zuckerberg. „Europa heeft een steeds groeiende hoeveelheid wetten die censuur institutionaliseren en het moeilijk maken daar iets innovatiefs op te bouwen.”
De afgelopen jaren hebben de Republikeinen de moderatie van Facebook en andere platforms systematisch verdacht gemaakt als censuur. Trump zelf werd in 2021, nadat hij zijn aanhang had aangespoord het Capitool te bestormen, tijdelijk verbannen van Facebook, YouTube en Twitter. Hij spreekt sindsdien regelmatig van een „censuurkartel”. Ook de man die Trump heeft aangewezen om de toezichthouder voor telecommunicatie, radio, televisie en internet (FCC) te gaan leiden, Brendan Carr, zegt dat hij het „ontmantelen van het censuurkartel” als zijn voornaamste opdracht ziet.
Lees ook
Aanpak haat en desinformatie op sociale media kan leiden tot censuur (2024)
Met een steek onder water naar president Biden zei Zuckerberg dat het afgelopen jaren moeilijk was om vrije meningsuiting op de platforms te garanderen, omdat „zelfs de huidige Amerikaanse regering aandrong op censuur”.
In zijn boek Save America beschuldigde Trump Zuckerberg er vorig jaar van Facebook in 2020 in stelling te hebben gebracht tegen zijn herverkiezing. Als hij in 2024 weer zoiets zou doen, dreigde Trump toen, „zal hij de rest van zijn leven in de gevangenis doorbrengen”.
Sindsdien heeft Zuckerberg herhaaldelijk stappen gezet om de relatie met Trump en de Republikeinen te herstellen, ook al voor de verkiezingen. Deze zomer beloofde hij in een brief aan de Republikeinse voorzitter van de commissie van Justitie van het Huis dat hij en zijn vrouw voortaan geen geld meer zouden doneren aan initiatieven om de toegang tot stembureaus in achtergebleven gebieden te verbeteren – wat volgens Republikeinen een verkapte steun aan de Democraten is. Hij betuigde spijt over de te strenge moderatie ten tijde van de coronapandemie.
Onlangs ging Zuckerberg bovendien langs in Trumps resort Mar-a-Lago om met de aanstaande president te dineren, waarna hij een miljoen dollar schonk aan het fonds voor diens inauguratie. Vorige week verving hij de progressieve Nick Clegg (voormalige Brits vicepremier namens de LibDems) als hoofd Global Affairs door de conservatieve Trump-aanhanger Joel Kaplan. En deze week haalde hij Dana White – Trump-vriend, voormalig bokspromotor en voorzitter van de grote vechtsportorganisatie UFC – in de raad van commissarissen van Meta.
Musk: ‘This is cool’
Meta gaat nu stoppen met de inzet van externe factcheckers en moderatoren. Tot nu toe maakt het bedrijf voor het tegengaan van de verspreiding van misinformatie onder meer gebruik van de informatie van grote internationale persbureaus. Daarnaast gebruikt Meta digitale systemen, waarmee verkeerde inhoud kan worden gesignaleerd en de snelle verspreiding tegengegaan. In het gebruik daarvan is te veel politieke vooringenomenheid gebleken, zegt Zuckerberg nu. Hij noemt als voorbeelden discussies over migratie en gender, waarbij Meta out of touch zou zijn geraakt met hoe daarover nu wordt gedacht. De systemen zouden nog wel moeten worden gebruikt voor onder meer het opsporen van kindermisbruikbeelden.
Naar het voorbeeld van X worden de gebruikers van Meta’s sociale media nu leidend bij de moderatie. Zij kunnen labels toevoegen aan berichten waar volgens hen iets mis mee is. Bij X zijn dat zogeheten community notes, die, als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen, onder een bericht op X geplaatst kunnen worden met de mededeling dat het bovenstaande niet klopt of onvolledig is.
Elon Musk, die toen hij toenmalig Twitter overnam op dat platform ook de moderatie grotendeels afschafte, reageerde op X op de aankondiging van Zuckerberg met de woorden „This is cool.”
De afdeling van Meta die zich bezighoudt met beoordeling en verwijdering van berichten moet bovendien verhuizen. Ze zit nu in Californië, dat geldt als links en liberaal, en de steun voor de Democraten is daar hoog.. Het team moet naar Texas, wat conservatiever is en waar ook Musk zijn basis heeft.
Lees ook
Iedereen kijkt naar Musk, maar de opstelling van Mark Zuckerberg is minstens zo belangrijk
