Participatiewet verdient bredere blik, focus niet alleen op betaald werk, adviseert SCP

Het moet voor bijstandsgerechtigden makkelijker worden in de samenleving deel te participeren, bijvoorbeeld via vrijwilligerswerk, zo concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in een onderzoeksrapport. In het rapport adviseert het SCP de regering het doel van de Participatiewet te verbreden. De wet, die zo veel mogelijk mensen naar de arbeidsmarkt moet begeleiden, werkt niet zoals hij bedoeld is. Met name bijstandsgerechtigden met de meest complexe problematiek krijgen onvoldoende ondersteuning.

In 2019 concludeerde het SCP al in een evaluatie van de Participatiewet dat betaald werk voor veel bijstandsgerechtigden moeilijk haalbaar is. Nu stelt het adviesorgaan dat gemeenten en bijstandsgerechtigden zelf stellen dat de focus op betaald werk „weinig realistisch” is. Eerder dit jaar concludeerde het SCP ook al dat een aanpak die te zeer op het aan het werk krijgen van mensen is gericht, niet werkt.

Mensen met een uitkering kampen vaak met meer problemen dan alleen het feit dat ze geen baan hebben. Zo hebben ze vaker dan gemiddeld een klein sociaal netwerk of beschikken ze over beperkte administratieve vaardigheden. Daarom adviseert het SCP bredere ondersteuning. Door bijstandsgerechtigden te helpen hun netwerk te vergroten, kan eenzaamheid bijvoorbeeld worden verminderd. Activiteiten als proefplaatsingen of vrijwilligerswerk kunnen in een later stadium alsnog tot betaald werk leiden, stelt het SCP.

Lees ook dit artikel over de Participatiewet uit 2020: Politiek beseft: gemeente helpt burger niet beter

Werkdruk klantmanagers kan brede aanpak bemoeilijken

Het SCP wijst er ook op dat de behoeften voor ondersteuning vaak niet goed in beeld zijn. Met name mensen die langere tijd van bijstand afhankelijk zijn, raken uit beeld van de gemeente, waardoor onvoldoende duidelijk is waar ze behoefte aan hebben. En juist de groepen die al langer afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering krijgen de minste ondersteuning. Klantmanagers, die namens gemeenten specifieke kennis over cases van bijstandsgerechtigden hebben, kampen vaak met een hoge werkdruk, wat de brede aanpak die het SCP bepleit kan bemoeilijken.

De Participatiewet werd in 2015 ingevoerd toen de overheid een stelselwijziging doorvoerde in het sociaal domein. Gemeenten moesten taken overnemen van de landelijke overheid rondom arbeidsparticipatie, maar ook in de jeugdzorg (via de Jeugdwet) en de opvang van mensen die ondersteuning nodig hebben bij het zelfstandig functioneren in de maatschappij (via de Wet maatschappelijke ondersteuning).

De stelselwijziging ging met veel uitvoeringsproblemen gepaard. De overheid werkt momenteel aan een aanpassing van de Participatiewet, waarin het meer de menselijke maat wil hanteren en de uitvoering wil vergemakkelijken. Onder andere de samenhang met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Jeugdwet moet beter.

Lees ook dit onderzoeksverhaal: Hoe redacteur Jeroen Wester verdwaalde in het zorgstelsel, toen hij zijn oude, alleenstaande oom hielp bij een zorgaanvraag