Na bijna twee weken politieke verlamming heeft de Nationale Assemblee van Zuid-Korea president Yoon Suk-yeol zaterdag in tweede instantie afgezet. Vorige week verlieten de meeste parlementariërs van Yoons eigen partij nog de vergaderzaal om te voorkomen dat een geldige stemming kon plaatsvinden. Nu namen de 108 volksvertegenwoordigers van de People Power Party wel deel aan de stemming over een motie van de oppositie om Yoon uit zijn ambt te zetten na diens mislukte staatsgreep eerder deze maand.
Voldoende vertegenwoordigers van de verdeelde partij steunden een motie waarin werd aangedrongen op Yoons vertrek: in totaal stemden 204 volksvertegenwoordigers vóór, voldoende voor de vereiste twee derde meerderheid in het driehonderd zetels tellende parlement. Het hooggerechtshof moet dat nu bekrachtigen, en in de tussentijd is Yoon geschorst.
Partijleider Han Dong-hoon, die de afgelopen dagen een paar keer van koers veranderde, had donderdag laten weten dat de president wat hem betreft tot vertrek moest worden gedwongen. Hij zei dat de fractieleden „naar eigen geweten” moesten stemmen. Voorafgaand aan de stemming hadden zeven PPP’ers al bekendgemaakt Yoons afzetting te steunen, slechts één minder dan de vereiste acht.
‘Pro-Noord-Koreaanse krachten’
De afzetting volgt op de kortstondige militaire noodtoestand die Yoon op de avond van dinsdag 3 december onverwacht afkondigde. Hij zei toen in een televisietoespraak dat het land werd bedreigd door „anti-statelijke en pro-Noord-Koreaanse krachten” in de Nationale Assemblee.
Lees ook
Machtsgreep president Zuid-Korea stuit op het parlement en op zijn eigen partij: na enkele uren wordt militaire noodtoestand weer opgeheven
De conservatief Yoon werd in 2022 met een flinterdunne marge als president gekozen, maar beschikte nooit over een meerderheid in het parlement. Bij de parlementsverkiezingen in april vergrootte de oppositie haar meerderheid zelfs. Yoon slaagde er mede daardoor niet in om veel betekenisvol beleid te voeren. Bovendien legde de oppositie hem het vuur na aan de schenen vanwege een reeks schandalen waarin hij en zijn entourage verwikkeld zijn – zoals een affaire rond zijn vrouw, die een dure handtas zou hebben aangenomen, en betrokken zou zijn bij de manipulatie van aandelenkoersen.
Als onderdeel van zijn ‘zelfcoup’ verbood Yoon alle politieke activiteiten, inclusief die van het parlement. Volgens de Zuid-Koreaanse grondwet mag dat laatste niet: de volksvertegenwoordiging heeft de bevoegdheid om de noodtoestand met een meerderheid van stemmen terug te draaien. Hoewel Yoon leger en politie inzette om de Assemblee te blokkeren en een vergadering te verhinderen, vonden 190 parlementsleden de weg naar de zaal en stemden unaniem voor opheffing van de noodtoestand, waarop het leger zich terugtrok. Buiten het parlementsgebouw hadden zich inmiddels vele duizenden demonstranten verzameld.
Al snel bleek dat Yoon en enkele getrouwen die avond ook invallen hadden laten houden bij onder meer de nationale kiescommissie – waar hij onder rechtse complotdenkers populaire geruchten over ‘verkiezingsfraude’ wilde laten onderzoeken – en bij ten minste één populaire linkse journalist en Youtuber. Ook was hij van plan een ruim dozijn politieke tegenstanders te laten arresteren, onder wie oppositieleider Lee Jae-myung en zijn eigen partijleider Han Dong-hoon, met wie hij geregeld overhoop ligt.
Sindsdien wordt in Zuid-Korea massaal geprotesteerd om aan te dringen op afzetting en arrestatie van de president. Volgens een vrijdag gepubliceerde opiniepeiling heeft hij nog slechts de steun van 11 procent van de bevolking.
‘Tweede staatsgreep’
Toch strandde een eerdere poging om Yoon uit zijn ambt te zetten vorige zaterdag in het driehonderd zetels tellende parlement. Voor afzetting is een twee derde meerderheid nodig, waarover de oppositie zelf net niet beschikt. Van de 108 PPP’ers hadden minstens acht met Yoons tegenstanders moeten meestemmen. Maar op drie na verlieten zij voorafgaand aan de stemming de zaal, waardoor geen rechtsgeldig besluit kon worden genomen.
Een dag later bleek waarom: partijleider Han Dong-hoon, die eerder nog op Yoons vertrek had aangedrongen, had met de president afgesproken dat die „op termijn” zou aftreden. Tot die tijd zou Yoon zich niet meer met staatszaken bemoeien en zijn taken overdragen aan premier en partijgenoot Han Duck-soo.
Lees ook
Zuid-Koreaanse president Yoon bemoeit zich niet meer met staatszaken, oppositie spreekt van ‘tweede coup’
De oppositie zag in die onderhandse machtsoverdracht, waarvan de wettelijke basis onduidelijk bleef, „een tweede staatsgreep”. De kritiek zwol verder aan toen het ministerie van Defensie liet weten dat Yoon, die door justitie inmiddels was aangemerkt als verdachte in een onderzoek naar ‘opruiing’ en Zuid-Korea niet mag verlaten, wettelijk gezien nog steeds opperbevelhebber van de strijdkrachten was. Ook bleek Yoon zich wel degelijk nog met het landsbestuur te bemoeien. Zo nomineerde hij vrijdag nog een nieuwe rechter voor het hooggerechtshof.
Donderdag hield Yoon een lange toespraak op televisie, waarin hij zijn optreden verdedigde, fel uithaalde naar de oppositie, en zei niet te zullen aftreden. De toespraak is hem mogelijk fataal geworden: korte tijd later liet PPP-leider Han Dong-hoon, voor wie de speech „als een verrassing” kwam, hem vallen.
Hooggerechtshof
Nu de Nationale Assemblee met de afzetting van president Yoon heeft ingestemd is die weliswaar geschorst, maar nog niet officieel afgezet. Nu moet het hooggerechtshof Yoons afzetting bekrachtigen, waarna binnen zestig dagen nieuwe verkiezingen plaatsvinden. In de tussentijd is premier Han Duck-soo waarnemend president.
Yoon lijkt erop te gokken dat zijn afzetting bij het hof zal sneuvelen. Die kans bestaat zeker: zes rechters moeten met Yoons afzetting instemmen. Het hof telt officieel negen rechters, maar momenteel zijn drie zetels in het hof vacant. Het hof zou dus unaniem met zijn afzetting moeten instemmen.
Bovendien kan het hof de zaak pas in behandeling nemen als er een quorum van ten minste zeven rechters is. De kans bestaat daarom dat over de benoeming van nieuwe rechters nu eerst een politiek gevecht losbarst.
Ook onderzoek Han Duck-soo
En dat is niet de enige reden dat ook Yoons vertrek geen onmiddellijk einde zal maken aan de politieke verlamming die Zuid-Korea de voorbije weken in haar greep hield. Veel ministers en hoge bestuurders van leger en politie zijn in de afgelopen week opgestapt, tot aftreden gedwongen of onderzocht vanwege hun rol bij de gebeurtenissen van 3 december. Zo wordt ook de rol van de nieuwe waarnemend president Han Duck-soo bij de coup onderzocht.
Het doet weinig af aan de vreugde op straat in Seoul, waar duizenden mensen zich bij de Nationale Assemblee hadden verzameld om de uitkomst van de stemming af te wachten. Ook in andere steden in het hele land hadden zich demonstranten verzameld. In de zuidelijk stad Gwangju, in 1980 toneel van een bloederig neergeslagen opstand tegen het toenmalige militaire regime, liepen duizenden mensen mee in een mars door de stad langs dezelfde route die demonstranten destijds hadden gevolgd.
