Sinds Koningsnacht, vrijdagavond 19.00 uur, is het in het hele land niet toegestaan om alcoholische dranken mee te nemen naar treinstations of in de treinen. Ook wordt er geen alcohol verkocht in de winkels op stations. Deze maatregel duurt tot zondagochtend 7.00 uur.
De NS rijdt vandaag volgens een aangepaste dienstregeling, met extra en langere treinen. De grootste drukte wordt verwacht rond Amsterdam, Arnhem, Breda, Eindhoven, Rotterdam, Utrecht, Zwolle en in Doetinchem, waar de koninklijke familie dit jaar Koningsdag viert. Amsterdam had van te voren opgeroepen niet naar de stad te komen vanwege de verwachte drukte. Er zijn vandaag nog geen oproepen of meldingen gedaan van problemen door de drukte.
Lees ook
In Amsterdam worden nog meer feestvierders verwacht dan in voorgaande jaren – kan de stad Koningsdag aan?
Liveblog Koningsdag
Zeldzame videoboodschap koning Willem-Alexander, Koningsdag in Doetinchem begint
Komende woensdag is de allerlaatste dag dat mensen nog iets terugkrijgen voor hun ‘Vondel’ of hun ‘Swee-linck’. Een Vondel levert tot die dag nog 2,27 euro op, een Sweelinck zelfs 11,34 euro. Joost van den Vondel en Jan Pieterszoon Sweelinck zijn twee van de oorspronkelijk vijf erflaters die in de vorige eeuw de guldenbiljetten sierden. Vondel leende zijn door ontwerper Ootje Oxenaar gestileerde tronie aan het biljet van vijf gulden, Sweelinck prijkte op dat van 25 gulden. Beide biljetten, al sinds de invoering van de euro in 2002 niet meer geschikt als betaalmiddel, kunnen tot uiterlijk 1 mei dit jaar ingeleverd worden bij De Nederlandsche Bank (DNB). Dan verstrijkt de wettelijke termijn van dertig jaar die DNB hanteert voor het inleveren van oude biljetten. Daarna geeft de hoeder van het betalingsverkeer er niets meer voor terug.
Het is de tweede keer sinds de euro dat een guldenbiljet definitief zijn waarde verliest. De vorige keer, in juli 2016, ging het om het briefje van 100 gulden met de beeltenis van een andere erflater, Michiel de Ruyter. De laatste inleverdag voor die coupure was 25 juli 2016, exact dertig jaar nadat De Ruyter vervangen was door De Snip (en later De Uil), de latere 100-guldenbiljetten.
Per 1 mei is het dus de beurt aan Vondel en Sweelinck. Bij De Nederlandsche Bank zijn ze al maanden bezig met de inlever-deadline, vertelt hoofd cashbeheer Rob Pijpers aan de telefoon. „Sinds we begin januari op de website hebben gezet dat de einddatum voor deze twee biljetten nadert, is het druk.” Eigenlijk betreft het drie biljetten: van Vondel is na de oorspronkelijke reeks uit 1966 in 1976 nog een nieuwe versie uitgegeven.
Biljetten bevatten micro-plastics en metalen, die mag je niet zomaar weggooien
Beide Vondel-biljetten werden op 1 mei 1995 vervangen door een vijfguldenmunt. De Sweelinck-biljetten werden in de jaren negentig vervangen door het Roodborstje en werden ook per 1 mei 1995 ‘buiten omloop gesteld’, zoals dat heet. Alle andere guldenbiljetten (Vuurtorens, Zonnebloemen, Kieviten, Snippen en Uilen) bleven tot de komst van de euro op 1 januari 2002 in omloop. Voor die coupures geldt dan ook 1 januari 2032 als uiterste inleverdatum, dertig jaar na de introductie van de euro.
Extra vragen
Dagelijks bellen zo’n zestig mensen naar het callcenter van DNB om het inleveren van hun biljetten aan te melden. Want spontaan langskomen op het Frederiks-plein is er niet bij. Iedereen die wat in te leveren heeft, moet dat vooraf schriftelijk aanmelden, via de website van de bank. Dan wordt gekeken hoe het geld het best ingeleverd kan worden: via de post (bij kleinere bedragen, voor risico van de verzender) of toch aan het loket. Ook kan DNB in voorkomende gevallen nog extra vragen stellen over de herkomst van de biljetten, vertelt Pijpers: „Het gaat nu voornamelijk om kleine bedragen, maar als toezichthouder hebben we ook een taak in het voorkomen van witwassen. Dus als een verzoek tot inlevering van guldenbiljetten vragen oproept, moeten we daar extra informatie over opvragen.”
Pijpers vertelt dat het niet alleen de Vondels en Sweelincks zijn die ingeleverd worden, maar alle nog aanwezige guldenbiljetten. „Zo werkt het toch vaak: je vindt ergens nog een stapel guldenbiljetten, bijvoorbeeld bij het overlijden van je ouders en het leeghalen van een huis, en die lever je dan in één keer in.” Sinds de eerste oproep begin januari ontving DNB 3.900 biljetten van vijf gulden en 4.200 biljetten van 25 gulden. Van andere coupures kwamen ongeveer 16.000 biljetten binnen, het dubbele dus.
Dat is overigens een schijntje van het aantal guldenbiljetten dat nog in omloop is. In totaal, schat DNB, zouden er nog 34 miljoen guldenbiljetten uitstaan, met een totale waarde van 425 miljoen euro. Negen miljoen daarvan zijn Vondels, drie miljoen Sweelincks.
In totaal, schat DNB, zouden er nog 34 miljoen guldenbiljetten uitstaan, met een totale waarde van 425 miljoen euro
DNB doet zijn best om ingeleverde biljetten zo snel mogelijk af te handelen en het verschuldigde bedrag in euro’s over te maken aan de eigenaren. Dat gebeurt nog altijd langs de 2,20371-omrekenfactor van euro’s naar guldens (één euro voor 2,20371 gulden, dus). Wie voor 1 mei is aangemeld, krijgt zijn geld nog, ook als de daadwerkelijke inlevering later plaatsvindt.
Kunstwerken
Zo gauw het geld binnen de muren van de centrale bank is, verliest het zijn waarde. Dan is het immers niet meer in omloop. En dus wordt alles vernietigd. Bij de introductie van de euro in 2002 kreeg DNB in één klap gigantische hoeveelheden Nederlands briefgeld binnen, miljoenen biljetten. Dat werd keurig per biljet gesorteerd en daarna versnipperd. DNB liet van de bergen biljettensnippers kunstwerken maken, die aanvankelijk op het hoofdkantoor van de bank aan het Frederiksplein in Amsterdam stonden, maar inmiddels in het nieuwe cash-centrum in Zeist staan, vertelt Pijpers.
De guldenbiljetten die tot 1 mei ingeleverd kunnen worden, verdwijnen ook in de versnipperaar. Maar het zijn er zo weinig dat ze ‘gewoon’ ongesorteerd meegaan in de stapel eurobiljetten die dagelijks vernietigd moeten worden vanwege schade. DNB maakt ook geen kunstwerken meer van het versnipperde geld: „De regels voor afvalverwerking zijn aangescherpt. Biljetten bevatten micro-plastics en metalen, die mag je niet zomaar weggooien. Alles wat versnipperd wordt gaat mee naar een afvalverwerker”, aldus Pijpers.
Hoeveel guldenbiljetten uiteindelijk nooit terug zullen komen bij De Nederlandsche Bank, durft Pijpers niet te zeggen. Feit is dat het Nederlandse geld gezien werd als het mooiste geld ter wereld. Ontwerpers Ootje Oxenaar en Jaap Drupsteen werden internationaal geroemd. Zo bezien houden de oude biljetten iets van nostalgische en cultuurhistorische waarde: als aandenken aan de tijd dat er überhaupt nog cash werd afgerekend. Met knisperende, schitterende guldenbiljetten.
Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?
U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.
Om dit formulier te kunnen verzenden moet Javascript aan staan in uw browser.
Koning Willem-Alexander heeft zaterdagmiddag, voorafgaand aan de Koningsdagfestiviteiten in Doetinchem, in een zeldzame persoonlijke videoboodschap stilgestaan bij het overlijden van paus Franciscus. De uitvaart van de paus vindt ook zaterdag plaats. Daar wil de koning bij stilstaan, „voordat we beginnen aan een mooie middag in Doetinchem”, zei hij.
„Ik realiseer me heel goed dat deze dag twee gezichten heeft”, aldus koning Willem-Alexander in de vooraf opgenomen boodschap. „Vanmorgen werd paus Franciscus begraven. […] Hij was een man die vanuit zijn geloof iedereen omarmde. Voor veel katholieken en niet-katholieken was hij een bron van inspiratie.”
„De gemeenschapszin die zo kenmerkend was voor paus Franciscus, is ook een kenmerk van Koningsdag”, zo ging de koning verder. „Het is des te belangrijker in deze tijd van spanningen en onzekerheden in de wereld om ons heen. Vrijheid, gelijkwaardigheid en rechtszekerheid zijn niet vanzelfsprekend. […] Op Koningsdag, feestelijke dag van verbinding, zijn we ons daar extra van bewust.” Met het woord ‘verbinding’ verwijst Willem-Alexander naar zijn inhuldigingstoespraak in 2013, en naar hoe hij zijn taak als koning ziet.
De koning geeft eigenlijk maar één persoonlijke toespraak per jaar, op Eerste Kerstdag. Deze boodschap tijdens Koningsdag is daarom een bijzondere afwijking van de geplande en verwachte gebeurtenissen van vandaag. De festiviteiten in Doetinchem werden al eerder met een uur uitgesteld vanwege de gelijktijdige uitvaart van de paus.
Liveblog Koningsdag
Zeldzame videoboodschap koning Willem-Alexander, Koningsdag in Doetinchem begint
De Vlaamse Pommelien Thijs uit zich in meerdere disciplines: ze is bekend als actrice in Vlaamse tv-series, ze maakt haar eigen duurzame kleding, en is populair als zangeres. De stijl van haar liedjes valt onder opbeurende popmuziek, maar inhoudelijk is ze veelzijdig.
Pommelien Thijs (24, Kessel) groeide de afgelopen jaren uit tot een ster dankzij hits als ‘Atlas’ en ‘Nu Wij Niet Meer Praten’ die haar eerst in België en snel ook in Nederland bekend maakte. Dat ze een idool is voor velen, bleek in een uitverkocht Paradiso, Amsterdam, waar ze op Koningsnacht optrad. Het publiek zong de teksten mee en was aandachtig vanaf het moment dat Thijs en haar vijf bandleden het podium opkwamen.
Een windmachine waaide haar blonde haar door de war, drie muzikanten stonden ieder op een eigen verhoogde kubus, naast Thijs speelden twee dynamische gitaristen. Zo ontstond een levendig beeld, bekroond door het grootste drumstel dat de afgelopen tijd in Paradiso stond.
Thijs is innemend, springerig en vol overgave. Binnen enkele liedjes was de stemming verhit, zowel in de zaal als op het podium. Snel verscheen zangeres Meau om twee nummers samen te zingen: Meau’s ingetogen ‘Dat Heb Jij Gedaan’, met tweede stem van Thijs, en hun gezamenlijke ‘Droom Het Donker Weg’ waarin de energieke (Thijs) en melancholische zangstem (Meau) elkaar mooi afwisselden.
Al aan het begin speelde ze de nieuwe single ‘Tegenwoordige Tijd’. In deze tekst doorbreekt Thijs de gebruikelijke persoonlijke thema’s met kritische observaties over de huidige tijd. Zonder hem bij naam te noemen verwijst ze naar Elon Musk (‘ze vliegen in raketten naar de hemel’) en ‘De kleine mens betaalt zich blut/ Een kleinigheid voor de één procent die overblijft’. En ze maakt zich druk over ‘de jeugd van tegenwoordig’, want ‘die weet niks meer van politiek’.
In haar woorden is Thijs vaker origineel. Bijvoorbeeld in de onderkoelde opmerking in ‘Erop of Eronder’: ‘Ik las het deze week op het internet..’ – het werd enthousiast meegezongen in Paradiso. ‘Kleine Tornado’ is een teder betoog over haar eigen jeugd als ‘druk’ meisje, en was grappig genoeg een van haar weinige kalme nummers.
Thijs heeft veel mogelijkheden, blijkt, toch kiest ze muzikaal voor een bekend geluid. De nummers van het album ‘Per Ongeluk’ en haar singles, zijn opgewonden uitbarstingen, vitaal gezongen met soms schel overslaande stem. Zo is de omlijsting minder avontuurlijk dan haar teksten. Gitaar en drum hebben een doorsnee geluid en de opbouw van de nummers zie je aankomen, door hoe de drums invallen en de pauzes worden getimed.
In Paradiso waren de uitvoeringen pittiger, bijna elk liedje kreeg bijval: ‘Zilver’, ‘Meisjes Van Honing’, ‘Authentiek’. De tekst van ‘Wat Een Idee’ is weer inventief. ‘Ik hou van het idee van jou’ werd hier met volle overtuiging geëchood door ook de jongste fans in de zaal, rond de acht jaar.
Lees ook
Pommelien Thijs werd onder meer bekend van de serie Knokke Off, lees hier een recensie uit 2023
Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?
U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.
Om dit formulier te kunnen verzenden moet Javascript aan staan in uw browser.
De vrijmarkten zijn opgezet in Doetinchem, de Gelderse plaats waar dit jaar de koninklijke familie Koningsdag viert. Maar ook in andere steden, zoals Amsterdam, zijn de kraampjes al vroeg op de dag opgezet. In Utrecht gebeurde dat al vrijdagavond; in de stad is het traditie dat de vrijmarkten de avond voor Koningsdag beginnen.
Virginia Giuffre, een van de meest prominente aanklagers in de rechtszaken over seksueel misbruik tegen Jeffrey Epstein, is op 41-jarige leeftijd overleden door zelfdoding. Dat heeft haar familie laten weten aan NBC News. „Ze verloor haar leven door zelfmoord, na een leven lang slachtoffer te zijn geweest van seksueel misbruik en sekshandel”, verklaarde de familie tegenover de Amerikaanse nieuwszender. Giuffre beschuldigde ook de Britse prins Andrew van seksueel misbruik.
Giuffre speelde een belangrijke rol in de rechtszaken tegen de Amerikaanse investeerder Jeffrey Epstein, die in 2019 werd opgepakt in een groot politieonderzoek naar jarenlang (kinder)misbruik, sekshandel en mensenhandel. Zijn jongste vermeende slachtoffer was 14 jaar oud. De miljardair had een berucht eiland waar hij veel jonge meisjes, onder wie ook Guiffre, mee naartoe nam. Andere beroemdheden, zoals prins Andrew maar ook voormalig president Bill Clinton, zijn onder vuur komen te liggen voor hun vermeende bezoek aan dat eiland. Clinton heeft dat ontkend en is nooit aangeklaagd.
Giuffre durfde als een van de eersten haar verhaal te doen. Volgens Giuffre begon het misbruik toen ze nog minderjarig was. Tussen 1999 en 2002 zou ze seksueel misbruikt zijn door Epstein en zijn vrienden, onder wie prins Andrew en modellenscout Jean-Luc Brunel, op het eiland van de inmiddels overleden Epstein. In 2022 troffen Giuffre en prins Andrew, die het misbruik altijd heeft ontkend, een schikking van een onbekend bedrag.
‘Tol van misbruik te zwaar’
Epstein pleegde in 2019 zelfmoord in gevangenschap en het proces tegen hem vond nooit plaats. Ook Brunel maakte een einde aan zijn leven in de gevangenis voordat de rechtszaak tegen hem, op verdenking van verkrachting van minderjarige vrouwen, plaats kon vinden. Epsteins handlanger en vrouw Ghislaine Maxwell kreeg wel twintig jaar gevangenisstraf.
Andere slachtoffers van misbruik door Epstein zeiden dat Giuffre hen de moed had gegeven om zich uit te spreken. Ze woonde later in haar leven in Australië. Vorige maand kwam Giuffre nog in het nieuws, omdat ze op Instagram schreef dat ze naar eigen zeggen een ernstig ongeluk had gehad en „nog maar vier dagen te leven had”. Ze schreef dat ze hoopte haar kinderen nog te kunnen zien, die onder de voogdij van hun vader staan. Kort na het bericht ontstonden vragen over het vermeende ongeluk van Guiffre: de politie in Perth zei dat er alleen een lichte botsing had plaatsgevonden en kende geen meldingen van een ernstig ongeluk.
Uiteindelijk maakte Guiffre zelf een einde aan haar leven. Haar familie schrijft dat „de tol van het misbruik zo zwaar was dat het voor Virginia ondoenlijk werd om het gewicht ervan te dragen.”
Praten over zelfdoding kan 24/7 anoniem en gratis via 0800-0113, de landelijke hulplijn van 113 Zelfmoordpreventie, of via chat op www.113.nl.
Een foto uit de rechtszaken met daarop prins Andrew, Virginia Giuffre, and Ghislaine Maxwell.Foto Handout US District Court – Southern District of New York/AFP
De uitvaart van paus Franciscus vindt vandaag plaats. Jorge Mario Bergoglio overleed op Tweede Paasdag op 88-jarige leeftijd. Hij krijgt, op zijn verzoek, een sterk versoberde uitvaartmis die om 10.00 uur begint.
De uitvaart vindt plaats op het Sint-Pietersplein in Vaticaanstad. De verwachting is dat zeker 200.000 mensen daarbij aanwezig zullen zijn. Onder hen zijn ongeveer 170 wereldleiders, zoals de Amerikaanse president Donald Trump, voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Argentijnse president Javier Milei uit het geboorteland van de overleden paus. Premier Dick Schoof en minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) zijn namens Nederland aanwezig.
De afgelopen dagen lag het lichaam van de paus opgebaard in de Sint-Pietersbasiliek. Tienduizenden mensen hebben daar afscheid van hem genomen.
Lees ook
Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Na de uitvaartmis vandaag zal de kist naar de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome worden overgebracht. Het Vaticaan zegt op de trappen naar de basiliek ruimte te reserveren voor een groep armen en behoeftigen, zodat zij de paus een laatste eerbetoon kunnen brengen. Franciscus is de eerste paus in een eeuw tijd die niet in Vaticaanstad wordt begraven. Hij koos voor deze basiliek omdat hij er als paus graag ging bidden en de aanbidding van Maria belangrijk vond.
In november 2024 heeft Franciscus de rituelen voor een uitvaart versoberd. Zo wordt hij niet, zoals eerdere pausen, begraven in een driedelige kist, maar in één kist. Ook wilde hij geen versieringen op zijn graf, dat daarom alleen de inscriptie ‘Franciscus’ krijgt. Het graf is vanaf zondagochtend te bezoeken voor publiek.
Lees ook
Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
Bij de uitvaart van de paus worden zeker 200.000 mensen verwacht. Foto Marco Bertorello/AFP
Toen vorig weekeinde Pieter Omtzigts vertrek uit de politiek bekend werd, ging ik even zitten tellen.
Nederland is sinds de doorbraak van Pim Fortuyn in 2002 (van niets op 26 zetels, ondanks de moord) gewend aan het verschijnsel van de politieke verlosser. De politicus die, vaak als buitenstaander, de zittende macht uitdaagt, daarmee groot (virtueel) succes boekt – en een paar jaar later via de zijdeur afgaat.
Inclusief Fortuyn kwam ik op negen verlossers in 23 jaar. De verlosser is kortom een vaste waarde in de democratie geworden.
Het complete rijtje sinds Fortuyn: Jan Marijnissen, SP: 25 zetels in 2006. Rita Verdonk, ex-VVD: 26 virtuele zetels in 2008. Geert Wilders, ex-VVD, PVV: 24 zetels in 2010. Emile Roemer, SP: 39 virtuele zetels in 2012. Henk Krol, 50Plus: 24 virtuele zetels in 2013. Thierry Baudet, FVD: grootste partij Statenverkiezingen 2019. Caroline van der Plas, 2023: grootste partij Statenverkiezingen 2023. Pieter Omtzigt, ex-CDA, NSC: twintig zetels in 2023. Geert Wilders, PVV: grootste partij (37 zetels) 2023.
En waar Wilders al die jaren – als enige – overeind bleef, is het interessante ook dat het kabinet-Schoof is gevormd door maar liefst drie (oud-)verlossers: Van der Plas, Omtzigt en Wilders. Nooit eerder hadden verlossers zóveel Haagse invloed.
Bange democratie
Verlossers leunen vooral op behoudende kiezers – meestal op rechts, soms op links. Alle verlossers spreken kritisch over migratie. Progressieve verlossers zijn nog niet opgestaan.
De betekenis van verlossers is niet te onderschatten. Of ze bezetten een periode twintig à dertig zetels, of hun virtuele zetels hangen boven de markt. Zodoende is het bij gevoelige beslissingen gewoonte geworden rekening te houden met de verlosser van dat moment.
Het creëert al een kwarteeuw een behoedzame zo niet bange democratie: angst voor maatschappelijk verzet, voor politieke vergissingen, voor bestuurlijke overmoed – voor de kiezer.
Het gevolg: steeds vaker is uitstel het nieuwe regeren. Zie de wooncrisis, de verwaarlozing van Defensie, het klimaatdossier, het pensioendebat, de energietransitie, het stikstofdossier, etc.
Tegelijk illustreert de voorliefde van kiezers voor verlossers een sluimerend verlangen naar een commandocultuur: geef één persoon de macht. Wilders staat geen democratie in PVV-kring toe maar dat schrikt zijn kiezers allang niet meer af. Een veeg teken.
Stijlen van verlossers verschillen erg. Wilders zoekt al ruim twintig jaar – hij splitste zich in 2004 af van de VVD – de confrontatie met zo’n beetje elke imam en machthebber die hij treft. Na jaren oppositie hecht hij ook als coalitieleider aan die houding: conflict is zijn politieke levensader.
Den Haag beziet het met bewondering én verachting. Vaak is het aandachtpolitiek: politiek die niet draait om problemen van kiezers maar die problemen van kiezers nodig heeft om de aandacht op de politicus te vestigen. Ook ontmantelt hij er opponenten en concurrenten mee: van Jolande Sap en Sigrid Kaag tot en met Mark Rutte en, inderdaad, Pieter Omtzigt.
Tegenmacht
Omtzigt legde een heel andere route af. Hij is de enige uit bovenstaand rijtje die als lid van een coalitiefractie, het CDA, verlosser werd. Bij hem draaide het niet primair om tegengeluid maar om tegenmacht: hij legde, met Renske Leijten (SP), het Toeslagenschandaal bloot – en bracht zo ministeries, bewindslieden, oppositieleiders en uiteindelijk een heel kabinet aan het wankelen.
Tegelijk roept ook hij gemengde gevoelens op. Moeilijke man. Ik weet nog dat ik in 2020 schreef dat “de negatieve verhalen over Omtzigt voor het oprapen lagen. Veel Haagse CDA-politici vinden hem inhoudelijk indrukwekkend maar karakterologisch ongeschikt. Te solistisch en bij momenten inflexibel.”
Sinds de formatie van het kabinet-Schoof is dit soort observaties gemeengoed. Destijds maakte het woede los; bij zijn aanhang, maar ook bij collega-journalisten en -columnisten. Omtzigt had de onaantastbaarheid van de verlosser bereikt.
Tegenmacht werd zijn politieke identiteit, ook toen hij in 2023 NSC vormde. Tegelijk onderschatte hij zijn achilleshiel: het bestuurlijk ingestelde CDA deelde zijn uitbarstingen en aarzelingen liever niet breed met de buitenwereld.
Maar toen hij in de formatie moest optrekken met een gewonde VVD, een andere verlosser (Wilders) en een oud-verlosser (Van der Plas) kon hij niet langer op die bescherming rekenen: terwijl hij en zijn fractie nog tobden over de rechtsstatelijkheid van de samenwerking, lekten zijn uitbarstingen en aarzelingen tijdens formatiegesprekken naar de Telegraaf. Het begin van de neergang.
En met Wilders voelde hij weinig verwantschap maar ze vonden elkaar in één opzicht: waar Wilders zijn politieke bestaan had gebouwd op conflict met de macht, daar was voor Omtzigt conflict de productiefste omgang met de macht gebleken. Vandaar hun beider voorkeur voor een zo groot mogelijke afstand tussen kabinet en coalitiefracties.
Een achteraf cruciale keuze: voor het eerst sinds het kabinet-Van Agt I (1977-1981) trad een coalitie aan die haar onderlinge conflicten zou uitdragen. Ook Van Agt I was een wankel geheel. Het leunde destijds op een CDA-VVD-coalitie van 77 zetels maar zes CDA’ers waren ‘loyalist’: zij beloofden het kabinet loyaal te steunen maar verwierpen het regeerakkoord. Het gaf terugkerende speculaties over een vroege val, toch maakte het kabinet de vier jaar vol.
Pim Fortuyn tijdens een bijeenkomst van Leefbaar Nederland, 2001.Foto Robin Utrecht/ ANP
Aandacht voor conflict
Er zijn overeenkomsten: de openheid over coalitieconflicten en de speculaties over een vroegtijdig einde. En toen ik een dagje opofferde om terug te lezen met welke coalitieconflicten het kabinet sinds zijn aantreden (zomer 2024) het nieuws haalde, viel vooral de vluchtigheid op: wat destijds van betekenis leek, was je allang weer vergeten.
En waar media intern conflict doorgaans als onheilspellend interpreteren, vinden politici aandacht daarvoor blijkbaar aantrekkelijk.
Ik zeg het niet om individuele berichten te bekritiseren – ik heb in m’n Haagse jaren zelf talloze van dit soort stukken gemaakt. Maar dat leerde me ook dat hoofdrolspelers soms nepconflict uitvergroten om strijd te suggereren die niet bestaat: spektakelleegte.
En al lezende vroeg ik me soms af: is dit een uitvergroting daarvan – superspektakelleegte? Daarom doe ik nu iets ongebruikelijks: om weer te geven hoe alarmerend én consequentieloos de berichtgeving al driekwart jaar is, geef ik beknopt weer hoe vernietigend het zelfbeeld is dat deze partijen over de coalitie verspreiden.
4 juli 2024, nu.nl: Wilders verwijt VVD-leider Dilan Yesilgöz “een valse, vuile beschuldiging” inzake vice-premier Fleur Agema (PVV). 19 september, Trouw: “Confrontatie en strijd kenmerken de coalitie en het kabinet-Schoof.” 19 september, AD: “Kabinet kraakt door ruzie in coalitie over aanpak asiel.” 20 september, NOS: “Kabinet-Schoof slalomt langs problemen, ‘verhoudingen coalitie zeer slecht’.” 3 oktober, Nieuwsuur: “Kabinet-Schoof was al bijna gevallen, ultieme lijmpoging redde coalitie.”
15 november, EenVandaag: “Wat betekent vertrek van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar voor kabinet? ‘Kans op val is groot’.” 26 november, AD: “Coalitie ruziet wéér over asielnoodrecht.” 29 november, podcast Telegraaf: “Binnen coalitie is sfeer tot op vriespunt gedaald.” 20 december, Het Parool: “Dat het kabinet de Kerst haalt, verbaast zelfs sommige ministers.”
7 februari 2025, BNR: “Kabinet lamgelegd door lekkende plannen en ruzies in de top.” 15 februari, Het Parool: “Aan problemen oplossen is het kabinet door constante onenigheid in de coalitie nog niet toegekomen: ‘Totale stilstand’.” 6 maart, NRC: “Ruzie in coalitie over 3,5 miljard voor Oekraïne: PVV en BBB voelen zich overvallen en willen uitleg Schoof.” 28 maart, Telegraaf: “Kabinet krijgt grote problemen maar niet opgelost door ruzie en angst voor gezichtsverlies: ‘Iedereen is met zichzelf bezig’.”
Kwarteeuw verlossers
En ongeacht de motieven van de bronnen, die ik niet ken, wordt de grote lijn wel duidelijk. Wat begon met tegenmacht, met afstand tussen Kamer en kabinet, komt in de praktijk neer op een uitwerking van de methode waarop Wilders zijn politieke bestaan heeft gebouwd: altijd conflict, conflict tussen iedereen, conflict met iedereen. En alle coalitiepartners spelen zijn spel nu mee.
De kunst van het niet-regeren verpakt als permanente expositie van consequentieloze politieke strijd: ziehier het netto resultaat van een kwarteeuw Haagse verlossers. Verlossers die eerst van Nederland een bange democratie maakten, en nu zelf zo bang voor de kiezer zijn dat ze liever conflict etaleren dan regeren.
Met voorlopig als meest verontrustende detail dat geen coalitiepartij uit zelfbescherming een einde aan dit experiment durft te maken, zodat het aanzien van het kabinet tot een dieptepunt daalt, wat het verlangen naar een commandocultuur – één persoon aan de macht – verder versterkt.
Enkele dagen na Omtzigts vertrek vroeg Glimina Chakor (GL-PvdA) een debat aan nu de Raad van State, hoogste adviseur van de regering, constateert “dat de democratie onder druk staat en onderhoud nodig heeft”. De coalitie wees dit af, ook het NSC-Kamerlid Sander van Waveren.
“We hoeven hier niet over elk nieuwsbericht een debat te voeren”, zei hij. Het verval van de democratie teruggebracht tot het zoveelste nieuwsbericht: dat resteert er van de tegenmacht die NSC ooit wilde vertegenwoordigen.
