Tim Merlier heeft de negende etappe in de Tour de France gewonnen. Hij was de snelste in een massasprint in Châteauroux, voor Jonathan Milan en Arnaud de Lie. De etappe werd gekleurd door Mathieu van der Poel. Na een hele dag in de aanval, samen met zijn ploeggenoot Jonas Rickaert, werd de Nederlander pas in de laatste kilometer teruggegrepen door het peloton.
„Jonas [Rickaert] had een droom om ooit eens op het tourpodium te staan […] dus daar ging ik hem mee helpen vandaag”, zegt Van der Poel achteraf tegen de NOS. Zelf geloofde hij er naar eigen zeggen „niet echt” in dat hij de etappe kon winnen. Rickaert is beloond met de ‘prijs voor de strijdlust’, en verschijnt daarmee op het podium in Châteauroux. „Uiteindelijk kopen we er niet veel voor behalve dat we Jonas’ droom hebben laten uitkomen”, zegt Van der Poel.
Van der Poel en Rickaert begonnen direct na de start van de 174 kilometer lange etappe aan hun ongebruikelijke aanval. De voorsprong van het tweetal van Alpecin-Deceuninck liep op naar ruim vijf minuten. Van der Poel reed zelfs virtueel in de gele trui, die hij eerder deze Tour al vier dagen droeg. De ploeg van Jonathan Milan, leider in het puntenklassement, was lange tijd de enige die probeerde het tweetal terug te pakken. Pas in de tweede helft van de etappe sloten andere sprintersploegen aan bij de achtervolging.
Met nog zes kilometer te gaan liet Van der Poel zijn ploeggenoot achter om vervolgens pas 750 meter voor de eindstreep ingehaald te worden door het peloton. De etappe gaat, mede door de rugwind, de geschiedenisboeken in als de op één na snelst verreden Touretappe ooit. Onderweg moest de Portugese klassementsrenner João Almeida, die vrijdag zijn rib brak bij een valpartij, de Tour verlaten. Daarmee is geletruidrager Tadej Pogacar zijn belangrijkste ploeggenoot kwijt.
Het is een doos vol kleurige kralen waaruit het onmogelijk kiezen is. North Sea Jazz lijkt de laatste paar jaar een stapje terug te hebben gedaan in het aantal in het oog springende wereldsterren, maar het blijft een festival dat bezoekers muzikaal graag voor dilemma’s stelt. Veters vast en rennen, ruim 150 optredens, 17 podia in en rond Rotterdam Ahoy. Snel iets meepikken van Sheila E. om daarna nog iets te kunnen zien van gitarist Julian Lage. Of toch Judith Hill aan het werk zien, en weten dat je de zaal van legende Herbie Hancock dan niet meer in komt? In kleinere zalen zong het rond over artiesten als Ganavya, Aja Monet en de prachtige compositieopdracht van saxofonist Kika Sprangers met het Nederlands kamerkoor.
Mooi en hoopvol was het hoeveel artiesten op het podium – van Celeste tot Jacob Collier of het Maas-zaal plat spelende Ezra Collective – zeiden ooit legendarische NSJ-shows als voorbeeld te hebben gekeken, om er nu eindelijk zelf te staan. North Sea Jazz verandert, op zowel de podia als in de gangen; en het publiek beweegt op de stroom mee.
Het is onmogelijk alles te zien. Tien echte North Sea Jazz-momenten van de vrijdag en zaterdag:
Concert van Celeste op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
1Celeste
Diep raakt ze, echt diep. De Britse zangeres Celeste schuurt en streelt tegelijk, zaterdagavond. Haar stem is bitterzoet en bluesy, rauw en nasaal – een expressief instrument waarmee ze onmacht, verlatingsangst en de zoektocht naar rust blootlegt. Ze spuugt haar woorden haast uit, met wijd uitgestrekte armen en trillend lichaam. Even later slaat de sfeer abrupt om in een uptempo rocknummer, scherp en direct. Het publiek in de volgepakte Maas-zaal houdt de adem in. Dit is Celeste in haar nieuwe glorie: open, intens, niet langer ongenaakbaar, maar kwetsbaar en krachtig tegelijk.
Tamelijk onverwacht wordt Celeste een adembenemende ster op North Sea Jazz. Wat een vocale kracht demonstreerde ze op het randje van het podium, zo dichtbij en persoonlijk dat het bijna ongemakkelijk werd. Gekleed in een hoofdtooi van veiligheidsspelden met een sluier en donkere, uitgeveegde zwarte oogmake-up, straalde ze broze intensiteit uit die deed denken aan Billie Holiday, Nina Simone en Amy Winehouse, met wie ze ook haar melancholische diepgang deelt. Celeste is niet langer de zangeres die zich achter perfectie verschuilt. En dus klinkt haar muziek steviger dan ooit, een retrosoulrock Woodstock gevoel. Een Bond-sfeer in ‘This Is Who I Am’, oude hit ‘Love Is Back’ klinkt optimistisch, bijna retro. Het absolute hoogtepunt? De titelsong ‘Woman of Faces’ gaat voluit en wordt emotioneel uitgekleed tot op het bot.
Sheila E. op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
2De vader van Sheila E.
Wij leerden Sheila E. via Prince kennen, maar in Rotterdam staat ze naast een man die ze nóg beter kent: haar vader Pete E(scovedo). Een lekker losse percussionist – speelde met Tito Puente en Santana – die fier rechtop staand uitermate goed meekan met de denderende funktrein van zijn dochter. In Europa optreden was een bucketlist-item dat hij twee dagen voor zijn negentigste (!) verjaardag kan afstrepen, in een show vol aanstekelijke, dik aangezette latin funk. „I’m happy to be here. I’m happy to be anywhere at ninety!”
Jacob Collier op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
3Zingen met Jacob Collier
Onderdeel zijn van het publiekskoor van Jacob Collier. Dat wil je niet per se, maar zie het maar eens te weerstaan als iedereen om je heen op zijn subtiele vingeraanwijzingen al in verschillende toonsoorten ‘Here Comes the Sun’ meezingt. De Brit toont zich deze editie een van de meest bezielde huisartiesten – niemand weet publiek zo intensief bij zijn optredens te betrekken als hij. Naast zijn concerten met band en het Metropole Orkest, ontstonden er muzikale kettingen in de geest van Bobby McFerrin’s circle singing in het publiek.
Jazzlegende Herbie Hancock op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
4De springende jazzlegende Hancock
Een sterrenstelsel aan jazztitanen dooft langzaam uit – des te meer wil men de laatsten nog zien. Herbie Hancock is er nog, en hoe: 85, vitaal, scherp, met gevoel voor show. De zaal stroomt over, tot ver buiten de dichte deuren. Hancock speelt frisse arrangementen van zijn klassiekers: ‘Actual Proof’ met de Headhunters, ‘Footprints’ eert zijn overleden vriend Wayne Shorter. Maar een hoogtepunt is de opgefriste hit ‘Rock It’. Als Hancock zijn campy keytar om zijn schouders gooit en samen met gitarist Lionel Loueke springend losgaat, lijkt hij plots weer die jonge jazzgod van toen.
DeWolff heeft hun bingokaart met festivals wel zo’n beetje vol. DeWolff kan overal. Maar als ze bij North Sea Jazz het podium opkomen zit de charismatische frontman Pablo van de Poel in een rolstoel. Een Kurt Cobaintje? Nee: hij is in Groningen van een podium gelazerd en scheurde zijn enkelband, maar rockt (en rollt) niet minder. Hilarisch hoe hij door twee man over het podium heen en weer wordt geracet tijdens zijn gitaarsolo’s.
Eerbetoon aan Wayne Shorter op North Sea Jazz. Op de foto dirigent Clark Rundell, bassist John Patitucci en drummer Terri Lyne Carrington.
Foto Andreas Terlaak
6Ode aan Wayne
De in 2023 overleden Wayne Shorter zette bij het componeren geregeld CNN aan. De wereld staat in brand. Zijn antwoord was ontsnapping, voor zijn jazzensembles mét symfonieorkest schreef hij stukken die eerder reizen leken dan composities: naar verre planeten, naar binnenwerelden. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest, voor het eerst duikend in Shorters abstracte maar gelaagde muzikale taal, klinkt aanvankelijk wat aftastend. Toch ontstaat er onder leiding van dirigent Clark Rundell een spanningsveld, geholpen door Shorters bandleden en bevriende musici als Terri Lyne Carrington. Dat in dit eerbetoon de partituur leidt, schept afstand. Maar als saxofonist Tineke Postma voor de solo haar ogen sluit weet je: dit voert terug op herinneringen.
Concert van Judith Hill
Foto Andreas Terlaak
7Het mysterie van de Congo
De Congo-tent is een beetje mysterieus: verscholen in een verre hoek achter de grootste podia. Maar als je de hoek omgaat weet je meteen of het áán is daar, dan puilt het uit en dromt de massa zich tussen de terrasstoeltjes om erbij te zijn. Zo was het vrijdag bij de funkrock van Judith Hill, voormalig Michael Jackson- en Prince-protegé met een ontzettend krachtige stem, waarvoor je een paar extra haringen in de tent zou willen slaan. Of een dag later bij de Spaanse hiphopflamenco van Queralt Lahoz, die haar stem mooi laat slangen als Rosalía, en dan weer een vette trap-beat opzoekt. En anders bij echte dansbands Ghost Note en Steam Down. De Congo blijkt ook dit jaar vaak dé plek waar het gebeurt.
Aja Monet op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
8Jazzactivisme van Aya Monet
Lange rijen voor dichter, performer, activist Aya Monet zijn logisch, ze is on fire. Met lange blauwe dreadlocks staat ze strijdbaar achter een desk vol bloemen, haar jazzband onderstreept haar woorden. De bevlogen poëzie stuitert alle kanten op: urgent, overvol, soms wat veel tegelijk. Er passeren tientallen thema’s, soms in één gedicht: racisme, feminisme, nood in Gaza, Soedan, en hoe de zorg voor de aarde veel te vaak over het hoofd wordt gezien. Maar ook: de zoete, wellustige liefde, als echtgenoot, drummer Justin Brown – „to whom I make love every night” – aansluit.
Mary J. Blige op North Sea Jazz.
Foto Andreas Terlaak
9De tijdmachines van Mary J Blige en Maxwell
Twee keer jaren negentig top-r&b op North Sea Jazz, maar wel wisselend van kwaliteit. De niet altijd toonvaste, soms zelfs schreeuwerige Mary J. Blige blijkt het meest in die tijd blijven hangen, met een band vol spierbundels, dansers met Backstreet Boys-pasjes, en gare visuals. Goed voor de tijdmachine, maar het wordt cringe als ze beelden laat zien van de gevolgen van klimaatverandering, en meteen erna een video van hoe ze zelf in haar privéjet stapt. Alles „for the fans”, zei ze.
Maar Maxwell stond écht voor zijn fans: een batterij blazende ventilatoren die zijn wapperjas een uur lang horizontaal liet staan. „De meesten van jullie heb ik in 1996 ontmoet.” Heerlijke smelt-en-glij bij tophit ‘Ascension (Don’t Ever Wonder)’.
10De klimaathamer van Anohni
Dolende visjes, een depressieve inktvis, kaal koraal. Het zijn treurige beelden die de Engelse zangeres Anohni heeft meegenomen, waarmee ze inslaat op haar publiek. „Hopelessness, I feel the hopelessness”, zingt ze. Haar kracht zit in haar sterke, ijlhoge en soulvolle stem en in de veelzijdige band The Johnsons, maar ook in de herhaling waarmee ze er op blijft hameren: de catastrofe komt sneller dan je denkt. Een artiest die je niet meteen verwacht hier, maar met de sterke boodschap (ondanks de blazende airco…) en onmiskenbare muzikaliteit een erg goede match.
Voor de Johan Cruijf ArenA verzamelen zich duizenden in rood en zwart-geklede fans. Ze noemen zichzelf ‘stays’. De K-popband Stray Kids, bestaande uit acht Koreaanse jongens, trapte vrijdagavond hun allereerste Europa tour af in Amsterdam. Het is de eerste K-popband die in de Arena speelt, en het concert is al lange tijd volledig uitverkocht.
De Nederlandse Kyra (28) staat midden op het plein en deelt ‘freebies’ uit: zelfgemaakte armbandjes en sleutelhangers in het thema van de K-popgroep. „Het uitwisselen van freebies is best wel een cultuur in K-pop. Ik wilde mezelf aansporen om wat extraverter te zijn in de fandom. Nu komen er fans naar me toe en ontmoet ik nieuwe mensen.”
Het Koreaanse fenomeen K-pop (Koreaanse-pop) is sinds een aantal jaar wereldwijd razend populair. De muziekgroepen, zoals BTS en Blackpink, bestaan uit hardgetrainde Koreaanse jongeren, die vaak al van kinds af aan in opleiding zijn om popster te worden. De groepen bouwen een groot deel van hun fanbase op via sociale media, waardoor ook Nederlandse fans ze hebben leren kennen.
De groep Stray Kids haalt zijn populariteit vooral uit de unieke muziekstijl: elektronische hiphop rock-elementen
De groep Stray Kids haalt zijn populariteit vooral uit de unieke muziekstijl: elektronische hiphop met rock-elementen. Daarnaast hebben enkele leden van de groep een internationale afkomst. Twee bandleden spreken vloeiend Engels, wat de fandom toegankelijk maakt voor internationale fans.
Onder de wachtende fans zitten ook de Bulgaarse Kristiana (23), Nia (22) en Miriam (23). Ze hebben net bij de merchandise-tent een ‘lightstick’ gekocht, die 75 euro kost. „Iedereen heeft zo’n lightstick. Je kunt ze tijdens het concert verbinden met een app en de lampjes in de lightstick zullen dan mee veranderen met de lichten op het podium. Het maakt het heel leuk om te juichen en te dansen, en het geeft een gevoel van verbondenheid met alle fans in het stadion”, vertelt Kristiana.
De meiden zijn naar Amsterdam gekomen, omdat Stray Kids in slechts vijf Europese steden optreedt. „Het is heel bijzonder dat ze nu in Europa zijn. Ik ben al tien jaar fan, maar dit is de eerste keer dat ik naar hun concert kan”, zegt Miriam. Ook de Poolse Natalia (26) is naar Nederland gereisd voor de band. „Stray Kids komt met hun tour niet in de buurt van Polen. Nu reis ik naar meerdere steden voor de concerten. Ik was nog nooit in Amsterdam geweest.”
Hoge energie
Dat de show in Amsterdam speciaal is, is te merken aan de hoge energie van de band en de fans. Gedurende het ruim drie uur durende concert, zingen fans hard, gillen ze wanneer hun favoriete bandlid op het scherm verschijnt en doen ze de danspasjes mee. De choreografie van Stray Kids wordt alleen maar energieker. In het toegift staan de bandleden op verhoogde karren, die de arena rondrijden. Fans op de tribune rennen naar voren als de karren dichtbij komen. Tijdens een wedstrijd om wie het luidste publiek kan zijn, laat Stray Kids de arena galmen van het schelle geluid. Het doet denken aan de boyband-gekte van onder meer One Direction.
Concert van Stray Kids in Amsterdam. Foto Vincent van den Boogaard
En dat terwijl in Korea juist strenge regels gelden tijdens de K-pop concerten. Daar wordt van fans verwacht dat ze stil zijn en op hun plek blijven zitten, luidt de Koreaanse ‘concert etiquette’. Na het eerste nummer is de hele tribune van de Amsterdamse arena al gaan staan, maar bandleider Bang Chan wijst de fans op de etiquette: „Laten we allemaal even gaan zitten, zodat iedereen het nog kan zien”, zegt hij.
Toch genieten de bandleden duidelijk van het enthousiasme van de fans. De online fandom bestempelt het concert als de meest energieke van de tour. Als toeschouwer van het concert is het ook moeilijk om niet aangestoken te worden door de Stray Kids-waanzin.
Snikkend antwoordt Fenna op de vraag van de officier van justitie of ze niet anders had kunnen handelen. „Ik zag die twee Koerdische mensen doodsbang achterin het vliegtuig zitten”, antwoordt ze. „Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen ze aan hun lot over te laten.”
Vorig jaar augustus werd de 24-jarige student gearresteerd nadat ze op de vlucht Amsterdam–Zagreb protesteerde tegen de uitzetting van twee asielzoekers. Het vliegtuig van Croatia Airlines was aan het taxiën naar de startbaan en keerde terug naar de gate waar de marechaussee haar opwachtte.
Van een mensenrechtenorganisatie wist Fenna dat de twee Koerden naar Kroatië zouden worden teruggestuurd. Op grond van de Dublinverordening moeten asielzoekers hun asielprocedure doorlopen in het land waar zij als eerste Europa binnenkwamen en geregistreerd werden. „Een van die personen was heel ziek en vanwege ‘Dublin’ zouden ze naar Kroatië worden gedeporteerd”, licht Fenna toe. „Zij kunnen in Kroatië of hun thuisland Turkije de benodigde zorg niet krijgen.”
Terwijl het vliegtuig aan het taxiën was, ging Fenna staan en begon de marechaussee in burger, die het tweetal asielzoekers begeleidde, luid aan te spreken over de „deportatie”. De rechter – „u noemt het deportatie, ik noem het uitzetting” – wil weten hoe het er in het vliegtuig precies aan toe ging. Ze vraagt hoe de medepassagiers op de actie reageerden. „Over het algemeen een beetje verbaasd en verder werd ik genegeerd en uitgelachen”, antwoordt Fenna.
U noemt het deportatie, ik noem het uitzetting
Ook wil de rechter weten of het klopt dat ze tijdens het taxiën in het gangpad is blijven staan terwijl het cabinepersoneel haar meermaals maande om te gaan zitten. „Dat klopt, dat heb ik gedaan.”
De rechter benadrukt dat dit de crux is van de strafzaak. Fenna staat namelijk terecht voor het niet opvolgen van de instructies van de gezagvoerder aan boord van een vliegtuig. Dat is een strafbaar feit op grond van luchtvaartwetgeving waarop maximaal zes maanden hechtenis en 10.300 euro boete staat.
Dat maximum staat ver af van de straffen die voor dit soort overtredingen worden opgelegd. Via een strafbeschikking van het OM kreeg Fenna een boete van 480 euro. Maar Fenna accepteerde de boete niet en ging „in verzet”. Daarom buigt de rechtbank Haarlem zich over haar zaak.
In reactie op vragen van de rechter antwoordt Fenna dat ze niet ging zitten omdat ze hoopte dat de piloot zou beslissen dat de twee asielzoekers van boord moesten. Dan zou hun advocaat meer tijd hebben om aan hun zaak te werken.
Ze zegt dat ze niet eerder op een zelfde manier actie heeft gevoerd en het in de toekomst niet nogmaals gaat doen. „Ik wil wel demonstreren, maar dan wel op een legale manier.”
Volgens de officier van justitie heeft Fenna de orde aan boord op ernstige wijze verstoord. Hij constateert dat Fenna is opgekomen voor haar principes en daarbij „te ver” gegaan is. Hij benadrukt dat vrijheid van meningsuiting niet onbeperkt is en haalt een recente uitspraak van de Hoge Raad aan. Die boog zich in 2023 over een soortgelijke protestactie in een vliegtuig en oordeelde dat sprake was van laakbaar gedrag waartegen mocht worden opgetreden.
Ik wil in de toekomst wel vaker demonstreren, maar dan wel op een legale manier
In die zaak kreeg de verdachte een voorwaardelijke geldboete opgelegd. Maar omdat het vliegtuig destijds de gate niet verliet en dit geval aan het taxiën was, eist hij een boete van 480 euro.
Fenna heeft geen advocaat, maar een juridisch medewerker van de strafrechtswinkel in Amsterdam meegenomen die als haar gemachtigde optreedt. Hij wijst erop dat zijn cliënte geen strafblad heeft, bijna haar bachelor heeft afgerond en mogelijk een master journalistiek wil gaan volgen.
Om ervoor te zorgen dat ze geen aantekening op haar strafblad krijgt en later problemen kan krijgen met het aanvragen van een verklaring omtrent het gedrag (vog) vraagt hij de rechter Fenna een boete op te leggen van 129 euro – dan blijft zo’n aantekening uit. Wil de rechter dat niet, dan stelt de gemachtigde voor de boete te matigen tot 240 euro.
Het oordeel
De rechter trekt zich enkele minuten met de griffier terug om zich te beraden op de uitspraak. Na terugkomst zegt ze dat er over het gegeven dat Fenna het strafbare feit gepleegd heeft geen twijfel bestaat.
Vervolgens is het de vraag of Fenna strafbaar is. De rechter verwijst naar hetzelfde arrest van de Hoge Raad als de officier van justitie. Ze stelt dat er door de aanhouding van Fenna weliswaar inbreuk is gemaakt op het recht van vrijheid van meningsuiting, maar dat die inbreuk noodzakelijk was en in verhouding stond tot het gediende doel.
De rechter vindt het gepleegde strafbare feit ernstig. „Met name omdat het toestel in beweging was en moest terugkeren met vertraging en overlast tot gevolg voor de passagiers en het personeel.” Tegelijkertijd constateert de rechter dat Fenna voor haar principes is opgekomen, sociaal bewogen heeft opgetreden en heeft beloofd zich voortaan aan de wet te houden.
Alles afwegende en rekening houdend met haar lage inkomen legt de rechter een geldboete van 480 euro op, waarvan de helft voorwaardelijk. Dat betekent dat Fenna 240 euro moet betalen: de helft van de strafbeschikking van het OM waartegen ze in verzet kwam. De zorgen over de vog wuift de rechter weg. Mocht ze die ooit nodig hebben, dan wordt getoetst of het strafbare feit een relatie heeft met de werkzaamheden waarvoor die vog nodig is.
Correctie (14 juli 2025 om 15.36 uur): eerder werd de straf die de gemachtigde voorstelde toegeschreven aan de officier van justitie.
Als de eerste golfers op de baan verschijnen, met hun trolleys en zonnekleppen, heeft Jan de Waard al tien fuiken gelicht. In een krat schuifelen en wriemelen traag, haast mechanisch, scharen en staarten en gelede pootjes en voelsprieten over en door elkaar met een geluid van tikken en ruisen tegelijk, dat lijkt op regen.
Golfbaan Crimpenerhout, negen holes met veel waterhindernissen in de polder tussen Krimpen aan den IJssel en Krimpen aan de Lek, wil het de beginnende én geoefende golfer naar de zin maken. Voor de rode Amerikaanse rivierkreeft is al dat water een walhalla.
Jan de Waard (65) is een van een handjevol beroepsvissers die deze onstuitbaar oprukkende invasieve exoot wegvangen. Procambarus clarkii eet alles, waterplanten, kikkerdril en als het moet zijn soortgenoten, en tegen fatale ziektes voor inheemse zoetwaterkreeftjes is hij resistent. De ‘Amerikaanse rode’ – een van zes invasieve kreeftensoorten en de snelst groeiende – ondergraaft oevers en reist ook over land: in de nazomer kun je ze door de wei zien lopen of, met de kardinaalsrode scharen omhoog, zelfs over straat.
Biologen vinden dat al decennia geleden ingegrepen had moeten worden, maar er is nog steeds geen beleid en nu is het te laat. Dat zegt ook Jan de Waard. „In de polder voltrekt zich een ramp, er is niet tegenop te vissen.”
Nederland wordt overspoeld door buitenlanders. Het Markermeer groeit dicht met fonteinkruid, de Japanse kruiskwal teistert badgasten, en de nijlgans is zo ingeburgerd dat je hem nauwelijks nog een exoot kunt noemen. Op de green van de achtste hole scharrelt een hele familie.
Jan wilde altijd al visser worden, maar reed vijfendertig jaar met chemicaliën door Europa. Op een dag kwam hij thuis en hing de vlag uit. „Ik vroeg wat er aan de hand was. Ramona zei: ‘Gefeliciteerd, je bent beroepsvisser’.” Zijn vrouw had bij boeren en de gemeente gelobbyd voor het benodigde viswater en de vergunning geregeld. „Ik dacht: okee, dan ga ik een dag in de week vissen, maar ze zei: ‘Nee, het is alles of niets’.”
Sindsdien rijdt hij op zijn quadbike door de Krimpenerwaard om fuiken uit te zetten en op te halen. Aas is niet nodig. „Ze wandelen er zelf in.” Er zit ook weleens een visje bij. Op de golfbaan komen drie baarsjes met de schrik vrij. Eentje is in de fuik tot op de graat kaal gegeten.
De kreeftjes,150 kilo in een goede week, laat hij thuis dagen spoelen in schoon water om ze van algen en uitwerpselen te ontdoen. De meeste gaan levend naar de groothandel, een klein deel naar toprestaurants en soms organiseert hij een crawfish boil. Dan schept hij de tafel vol gekookte kreeftjes, deelt slabben uit en mag iedereen schransen. Zo doen ze het in Louisiana. Die staat was ooit Frans en crawfish was daar écrevisse. Bizar: vrijwel alle rivierkreeft in de Nederlandse supermarkt is voor consumptie gekweekt in China. Met ‘eigen exoot eerst’ zou het mes aan twee kanten snijden.
Het vissen heeft hem veel gebracht, zegt Jan. Mooi werk in de buitenlucht, al zijn de polders vol leven uit zijn jeugd onherkenbaar geworden. Langzamerhand kijkt hij nu uit naar een opvolger. Hij weet alleen niet of hij een visser of een ongediertebestrijder zoekt.
De Europese Unie (EU) heeft het invoeren van geplande tegenmaatregelen tegen de Amerikaanse importtarieven opnieuw uitgesteld, dit keer tot begin augustus. Dat melden internationale persbureaus zondag. Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen geeft nog altijd de voorkeur aan het sluiten van een overeenkomst met de Verenigde Staten, zei zij zondag.
In april stelde de EU het invoeren van de maatregelen met negentig dagen uit in de hoop tot een overeenkomst te komen. Die negentig dagen zijn nu verstreken, zonder dat er een overeenkomst met de VS is bereikt. Het is niet duidelijk wat de tegenmaatregelen precies zouden behelzen, wel zou zo’n 21 miljard aan Amerikaanse export erdoor getroffen worden. De maatregelen zijn officieel al aangenomen door de Europese Commissie, maar worden nu dus op zijn vroegst begin augustus van kracht.
De Europese tegenmaatregelen zijn een reactie op de importheffingen van 25 procent op staal en aluminium die de Verenigde Staten onder de regering-Trump hebben ingevoerd. Die heffingen zijn onderdeel van een grotere handelsoorlog die de Amerikaanse president Donald Trump in april dit jaar ontketende. Daarbij wordt met name import uit China en uit de Amerikaanse buurlanden Canada en Mexico belast. Zaterdag dreigde Trump met een tarief van 30 procent voor de Europese Unie, hetzelfde tarief dat geldt voor de meeste Chinese producten.
Lees ook
Is het na 1 augustus dan wel voorbij? Trump zal verwarring blijven zaaien met steeds weer nieuwe heffingen
Liveblog Economieblog
‘Schadelijk’ en ‘polarisatie voorkomen’: Europese leiders reageren op Trumps aankondiging importheffingen
Met een grote fles Parbo bier schuifelt Jules Lieveld (71) zaterdagmiddag door de rook van een drie meter lange barbecue vol tilapia’s. De dansvloer van tent La Spang staat vol. Op de rollende kaseko-muziek van de Surinaamse formatie Amantare danst iedereen met elkaar. Elk jaar komt Jules Lieveld vanuit Spijkenisse naar het Kwaku Summer Festival in de Bijlmer. Kwaku begon vijftig jaar geleden als een voetbaltoernooi. Hij voetbalde mee vanaf de eerste editie in 1975, met zijn Amsterdamse neven: „Wij waren de Lieveld Boys”.
Inmiddels komen er in de vier weekenden van het festival in totaal tussen de 120.000 en 150.000 bezoekers. Kwaku is dé plek waar Surinaams-Antiliaans Nederland elkaar ontmoet. Jules Lieveld kan geen twintig meter lopen of hij komt iemand tegen. Tussen de tientallen eetkraampjes met fladder (de maag van een koe in kruidige bouillon), vleesworst en schaafijs klinkt overal muziek. „Gezellig, gezellig, gezellig!” roept de MC bij tent Waterkant door de speaker die op maximaal volume staat. Het voetbal verdween langzaam uit het programma. Helemaal achterin het Nelson Mandelapark ligt nog een voetbalveldje waar de jeugd tot zestien jaar wedstrijden van vier tegen vier speelt.
Het voetbal was ooit het hart van het Kwaku Festival, maar is minder belangrijk geworden.
Foto Simon Lenskens
Allan Sedney (51) kwam als kleine jongen elk weekend naar Kwaku. Het is wel veranderd in die jaren, zegt hij: „Het is nu beter geregeld en je ziet ook ultra Hollandse gezinnen hier lekker eten en genieten, dat vind ik mooi.” Vandaag staat hij zijn zoon Yves (11) aan te moedigen bij het veldje. De Rotterdamse Yves verliest een schoen maar scoort alsnog twee keer. Zijn drie teamgenootjes uit Krommenie, Hoofddorp en Amsterdam kende hij nog niet. „We maken hier een team en dan worden we vrienden, zo gaat het elk jaar,” zegt Yves.
We maken hier een team en dan worden we vrienden, zo gaat het elk jaar
Pilaren als kleedkamers
„Om te begrijpen hoe Kwaku is ontstaan, moet je de geschiedenis van de Bijlmer begrijpen”, zegt mede-oprichter Roy Groenberg (72). In 1963 begon de gemeente met de bouw van de nieuwe, veelbelovende wijk Bijlmermeer. Tien jaar later stond een groot deel van de 18.000 woningen leeg, de witte middenklassegezinnen waar de wijk voor bedoeld was, bleven weg. In de aanloop naar de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 komen veel Surinamers naar Nederland en naar de Amsterdamse Bijlmer.
Onder hen Groenberg, die in 1973 naar Amsterdam kwam: „Er was helemaal niks te doen in de Bijlmer, we waren afgesloten van de rest van Amsterdam.” De beloofde metro was nog niet aangelegd, er waren geen supermarkten. Zo ontstonden avondwinkeltjes en kapperszaken vanuit kelderboxen.
Groenberg, die dan een opleiding tot sociaal-cultureel werker volgt, richt in 1975 Stichting jongerencentrum Kwakoe op. In de zomer trekken de meeste kinderen de stad uit, de Surinaamse kinderen gaan niet op vakantie. Samen met wijlen Dennis Rust organiseert hij voor de achterblijvers het eerste zesweekse voetbaltoernooi op het grasveld waar nu winkelcentrum de Amsterdamse Poort staat.
Een optreden op het festival in Amsterdam Zuidoost. <p>Foto Simon Lenskens</p>
Foto Simon Lenskens
Een terrasje op het Kwaku Festival <p>Foto Simon Lenskens</p>
Foto Simon Lenskens
Koks aan het werk op het festival <p>Foto Simon Lenskens</p>
Foto Simon Lenskens
Op tal van plekken wordt gedanst.
Foto Simon Lenskens
Guilly Koster (71) is dan twintig, woont in de Bijlmer en op zoek naar zijn plek in Nederland. In het centrum van Amsterdam wordt hij vaak geweigerd bij cafés. „Het was een tijd waarin mensen ‘Surinamers weg!’ op het asfalt kalkten,” zegt Koster. Op het voetbaltoernooi voelde hij zich thuis. „Na het voetballen spraken we met elkaar, hoe je uit de bak bleef, waar je werk kon vinden.” De pilaren van de Bijlmerdreef waren de kleedkamers, hoopjes kleren waren de doelpalen. Tantes verkochten geschilde sinaasappels op ijs en roti vanuit kofferbakken.
Er kwam iemand met een gitaar en toen iemand met een ghettoblaster. Binnen een paar jaar groeide Kwaku uit tot een ontmoetingsplek voor migranten uit heel Nederland. „Het is een meesterstukje integratie”, aldus Koster.
Kwaku is nog steeds de basis voor de Surinaamse gemeenschap in Nederland en daarbuiten
Een hek eromheen
Begin 2000 barst het grasveld in Amsterdam-Zuidoost uit zijn voegen. Het dan nog gratis toernooi trekt zo veel mensen dat de veiligheid niet meer te waarborgen is. Na een paar opstootjes en betalingsachterstanden trekt de gemeente in 2010 de stekker eruit. Via een openbare aanbesteding keert Kwaku in 2013 terug. „Er moest een hek omheen en entreegeld komen,” zegt huidige organisator Ivette Forster, die de aanbesteding destijds won. De twee euro vijftig entreegeld zet kwaad bloed bij veel vaste Kwaku-gangers. „Het begin was even moeilijk, maar toen mensen doorhadden dat er nu toiletten en loopplanken waren, bleek het allemaal wel mee te vallen”, aldus Forster.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-description="Allan Sedney (51) met zijn zoon Yves (11)
Foto Simon Lenskens
” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Allan Sedney (51) met zijn zoon Yves (11)
Festivalbezoekers Allan en Yves Sedney, Nikia Saunders en Jules Lieveld en organisator Ivette Forster
Foto’s Simon Lenkens
Inmiddels kost een kaartje vijftien euro per dag, en dat is eigenlijk nog te weinig om het hele terrein een maand lang draaiende te houden, zegt Forster. Op vrijdagen zijn er sinds 2017 concerten met grote namen als Earth, Wind and Fire en Frenna, die ander publiek trekken en de rest van het festival bedruipen. „De aard van Kwaku is niet veranderd”, zegt Ivette Forster. „Het is nog steeds de basis voor de Surinaamse gemeenschap in Nederland en daarbuiten.” Een tv-ploeg van de Surinaamse zender STVS loopt in rode t-shirts op het terrein rond. Zij zenden het feest in de Bijlmer de hele maand lang live uit in Suriname.
Met vier officiële podia, schone toiletten en talloze zelfverklaarde dansvloeren bij eettentjes doet Kwaku niet onder voor andere festivals. Dat de ticketprijzen meevallen beaamt Nikia Saunders (17) uit Arnhem. Ze treedt vandaag op bij Tha Block, het door jongeren geprogrammeerde podium. „Andere festivals zijn minstens zeventig euro, dat kan ik niet betalen.” Op de aanstekelijke beats van jong talent Kleine John en Chavanté danst Nikia met een groepje meiden uit Almere. „We hebben elkaar net ontmoet, dat gaat hier heel makkelijk.”
Ricky Gervais – 64 jaar inmiddels, en hij lijkt populairder dan ooit – heeft twee overtuigingen die hij graag uitspreekt: 1) op het podium moet je alles kunnen zeggen, en 2) God bestaat niet. Die eerste is onder comedians inmiddels een open deur geworden, de tweede een nogal oppervlakkige benadering van religie. Toch lijkt hij er zelf nog altijd van onder de indruk, en de laatste jaren heeft dit zijn weerslag gehad op zijn stand-upcomedy.
In zijn nieuwste show, Mortality – de losse rode draad erin is ‘ouder worden’ –, waarmee hij dit weekend twee keer in een uitverkocht AFAS Live stond, gebeurt dat opnieuw. Maar zeker niet de hele avond.
Al begon het gevaarlijk in Amsterdam, al was dat niet gevaarlijk in de zin van ‘stoer en onafhankelijk’, zoals Gervais dat zelf voor ogen heeft. Nee, het was gevaarlijk voor de kwaliteit van de show: alwéér ging het over de vrijheid van meningsuiting. Wéér over de klachten die Netflix ontving na zijn vorige special. En om de zoveel tijd wéér dat bekende trucje na een harde grap: „Oef, deze gaat de Netflix-uitzending niet halen”.
In het universum van Gervais is verontwaardiging over zijn voorstellingen een soort kwaliteitsmeter
In het universum van Gervais is verontwaardiging over zijn voorstellingen een soort kwaliteitsmeter. Wat natuurlijk onzin is, verontwaardiging verhoudt zich tot kwaliteit zoals mannen met tatoeages zich verhouden tot voetbal: er bestaat een zekere overlap, maar daar is alles mee gezegd.
Een andere geliefde categorie van Gervais sluit hierop aan: het grove om het grove. Zo voert hij een buurman in Pakistan op die aanbelt voor seks met een meisje. Maar helaas, het meisje is nog niet ongesteld. Wat de buurman dan gaat doen? Een homo van het dak smijten, wellicht, zegt Gervais. Ja, het is grof en ongevoelig, maar voor een comedian is nog belangrijker dat de grap saai is, voorspelbaar, al duizenden keren gedaan.
Grof én sterk
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat grof per definitie slecht is. Op andere momenten is Gervais grof en sterk tegelijk. Zo is er een vermakelijke fantasie waarin Gervais in de gevangenis belandt en niemand hem wil verkrachten, wat hij ook probeert. Hij houdt een pleidooi voor pesten omdat het altijd gepeste jongetjes zijn die later seriemoordenaar worden, en je kunt er maar beter vroeg bij zijn.
Ricky Gervais. Foto STEVO ROOD
Gervais is intelligenter, subtieler en vooral zelfkritischer dan hij meestal lijkt. Dat komt bijvoorbeeld naar de oppervlakte in een uitgebreide verklaring waarom hij zo vaak op het christendom inhakt en zelden op de islam. Ligt aan zijn christelijke opvoeding, legt hij uit, hij wil de cultuur belachelijk maken die hij het beste kent. Daarna, na een korte stilte: „No, I’m shit-scared, obviously.” Dan ineens lijkt hij te begrijpen wat er in ander materiaal aan schort: „Ik ben eerlijk, maar ik ben niet moedig.”
Zijn filosofischer verhandelingen mogen er ook zijn. Hij heeft een sterk betoog over de tijd- en plaatsafhankelijkheid van onze morele overtuigingen. Driehonderd jaar geleden was Gervais misschien wel slavenhouder geweest, zegt hij, alleen dan wel een van de goeie; hij zou iedereen netjes behandelen. Ook dit stuk is grof, maar dat is slechts de stijl waarin hij een overtuigend verhaal giet. Het werkt niet per se omdat het grove grappen zijn, het werkt omdat hij laat zien hoe mensen voor zichzelf recht praten wat krom is: we doen slechte dingen, maar op de goede manier.
Ricky Gervais in Amsterdam. Foto STEVO ROOD
Je moet van deze momenten genieten, want meteen daarna komen de platgetreden paden weer. Tegenwoordig hoef je niet meer deugdzaam te zijn, zegt Gervais, je hoeft alleen maar op sociale media te zeggen dat je deugdzaam bent. Een theorie die tien jaar geleden op Twitter al niet meer origineel was.
En aan het eind is er toch weer dat stokpaardje. „We hebben een raar decennium achter de rug”, zegt hij, „waarin mensen ons probeerden te vertellen waar we wel en niet om mochten lachen. Maar we hebben ons verzet en we hebben gewonnen, so fuck them.”
Prima, Gervais, je hebt gewonnen. Hopelijk kun je dit in een volgende show dan eindelijk laten rusten.
Kak Khee Yeung (Eindhoven, 1984) was achttien toen ze besloot niet door te gaan als professioneel ballerina. Ze danste sinds haar tweede. „Mijn ouders zeiden dat ik naar de lange termijn moest kijken”, zegt ze. „Wat als je dertig bent?”
Zo werd het geneeskunde. Nu is ze hoogleraar vaatchirurgie in Amsterdam UMC, met ‘gepersonaliseerde therapie’ als leeropdracht. Op vrijdag 4 juli sprak ze haar inaugurele rede uit: Iedereen is anders. Het beeldscherm naast de katheder toonde de handen van haar vader, die in Chinese tekens eeuwenoude wijsheden kalligrafeerde. Yin en yang, onder andere. Tegengestelde, maar complementaire krachten die met elkaar in balans moeten zijn voor een goede gezondheid.
Haar vader is er ook bij als ze de maandag erna thuis over haar onderzoek vertelt, maar hij praat niet mee. Hij is bezig met de bossen bloemen die ze na haar oratie gekregen heeft. Hij zet thee, Chinese thee. En als hij al hoort wat zijn dochter over hem vertelt, dan laat hij dat niet merken. Hij kwam, net als de moeder van Kak Khee, in de jaren zeventig illegaal naar Nederland om geld te verdienen voor zijn jongere broers en zussen in Hongkong, dan konden die naar school. Hij begon, met de moeder van Kak Khee, een Chinees restaurant en ze zetten alles op alles om hun dochter, hun enige kind, vooruit te helpen. Ze deed eindexamen gymnasium in alle vakken en speelde zo goed piano dat ze ook conservatorium heeft overwogen. Ze speelt nog steeds piano en daarbij sinds twee jaar viool. En ja, ze danst nog, maar alleen voor zichzelf. Ze heeft boven in haar huis een dansstudio ingericht, met spiegels en een barre, naast de sportstudio van haar man. Hij is advocaat.
Het bloedvat ziet er normaal uit en opeens, bám, barst het open
In je eerste jaar geneeskunde, vertelde je in oratie, voelde je je al aangetrokken tot de vaatchirurgie.
„Door een college van professor Wisselink, waarin hij een operatie liet zien met een robot op een aneurysma in de aorta, een ziekelijke verwijding in de grote lichaamsslagader. Ik dacht: dit is het. Ik was sowieso geïnteresseerd in chirurgie en innovatieve techniek, in anatomie en biologie, en hierin kwam dat allemaal samen. Na het college ben ik naar hem toegegaan en toen kon ik mee gaan doen met onderzoek. Ik keek mee op de OK. Later heb ik nog wel gedacht aan hartchirurg of hersenchirurg, maar toen had ik al zoveel kennis over vaatchirurgie dat het beter was om daarmee door te gaan.
„Wat me erg aanspreekt is het acute van het vak. Iemand komt binnen met een gebarsten aneurysma en je moet direct handelen. En: bloedvaten zitten overal, dus je werkt samen met de traumachirurg, de oncologisch chirurg, de hartchirurg, de hersenchirurg, de transplantatiechirurg. En: hart- en vaatziekten horen in Nederland bij de belangrijkste doodsoorzaken en heel veel is nog niet uitgeplozen. Dat spreekt me ook erg aan: dat er nog zoveel te onderzoeken valt.”
Je hebt onderzocht hoe die ziekelijke vaatverwijdingen ontstaan.
„Na mijn proefschrift, ja.” Haar proefschrift was al klaar toen ze op haar vijfentwintigste afstudeerde. „Gaandeweg mijn promotieonderzoek zag ik dat de gladde spiercellen in de vaatwand een cruciale rol spelen bij het ontstaan van een aneurysma. Die spiercellen worden ziek en dat kan komen door roken, door fijnstof of iets anders in de omgeving, of doordat het in de familie zit, en die zieke spiercellen kunnen niet goed tegen een te hoge bloeddruk. Ze gaan dood. Of ze veranderen in witte bloedcellen, om het ontstekingsmechanisme tegen te gaan. En dan gaat het van kwaad tot erger, want er blijven minder spiercellen over om die te hoge bloeddruk op te vangen. De onderlinge verbindingen worden wankel en je krijgt een verwijding die op den duur wel vijf of tien centimeter in doorsnee kan worden. Of je krijgt een scheur in de binnenwand, waardoor er bloed kan komen tussen de binnenwand en de buitenwand. Dat zie je niet, het bloedvat ziet er normaal uit en opeens, bám, barst het open.”
Ze voegt al jaren geen zout meer toe aan haar eten. ‘Zout is echt heel slecht voor je bloedvaten’
Van alle mannen boven de vijftig in Nederland heeft 2 tot 4 procent een aneurysma in de aorta. Vrouwen van boven de vijftig: tegen de 2 procent. Vaak weten mensen het niet, een aneurysma wordt meestal bij toeval ontdekt. Of als het gaat bloeden. Kak Khee Yeung – ze vertelt het als een terzijde – voegt al jaren geen zout meer toe aan haar eten. „Zout is echt heel slecht voor je vaten, want het verhoogt je bloeddruk en indirect je cholesterol. Het is slecht voor je nierfunctie.” Dierlijk vet of gehard vet – ook heel slecht voor de vaten, zeker bij grote hoeveelheden en weinig lichaamsbeweging, dan blijft het plakken aan de vaatwanden – at ze toch al niet. Heeft ze van haar moeder, zegt ze. Geen dierlijk of gehard vet, alleen olie. En geen alcohol. „Ik kan niet tegen alcohol.”
Je zet nu een model op waarmee je kunt voorspellen of een aneurysma binnen afzienbare tijd zal barsten.
„En welke patiënten er nog een ziekte bij krijgen, zoals etalagebenen” – vernauwingen of verstoppingen in de slagaderen in de benen – „of bij wie de ziekte snel zal verergeren. We verzamelen datasets van groepen patiënten en dankzij artificiële intelligentie beginnen we nu verbanden te zien tussen geslacht, leeftijd, medicijngebruik, eerdere of andere ziektes, leefstijl, omgeving, genen. Over een jaar of drie kunnen we beter bepalen wat de beste behandeling is – medicijnen, een operatie – en of behandeling wel nodig is. We kunnen patiënten gericht advies geven. Ja, uw vader heeft altijd zonder problemen gerookt, maar in úw geval… Of: als u nu stopt met zout eten, hoeft u zich het komende jaar geen zorgen te maken.”
Heb je al een idee van wat eruit gaat komen?
„We zien al dat het diabetesmedicijn metformine mogelijk de groei van aneurysmata in de aorta remt. We zien wat we al een beetje wisten: dat nierfalen en COPD die aneurysmata verergeren. We zien dat een combinatie van drie factoren – een bepaalde druk op de vaatwand, een bepaalde vorm van het aneurysma, de aanwezigheid van stolsels – heel goed voorspelt dat een aneurysma zal gaan groeien.”
Maak je mee dat patiënten zeggen: laat mij maar doodgaan aan dat aneurysma, lekker snel?
„Ze zeggen dat wel, zeker als ze oud zijn. Boem, weg. Maar voor de partner of de kinderen is dat vaak wel erg. Er zijn mensen die niet kunnen slapen van de stress als hun partner een aneurysma heeft. Ik wil je zo niet vinden. En als het dan gebeurt, dan heb je geen afscheid kunnen nemen. Dus de meeste patiënten, in elk geval patiënten die niet dementerend zijn, kiezen voor behandeling.”
Naar de wc gaan op het werk, zeker als het om poepen gaat, is voor velen geen
favoriete bezigheid. De wc’s zijn niet altijd schoon, soms in beperkte aantallen aanwezig, en je loopt het risico dat je door je collega’s wordt gehoord, gezien én geroken. Maar wat is het alternatief? Vijf dagen in de week je behoefte ophouden? Met geknepen billen toch maar de daad volbrengen? Of kan het ook anders?
Poeproutine
Poepen, het lijkt vaak een lollig onderwerp, maar poepschaamte is voor sommige mensen wel degelijk een probleem. Volgens onderzoek vindt 61,6 procent van de Nederlanders poepen op het werk ongemakkelijk, 60,6 procent gaat alleen buitenshuis als het écht niet anders kan en 13,2 procent doet helemaal nooit een grote boodschap buiten de deur. „Poepen is een groot taboe. We krijgen al sinds jongs af aan het idee dat het vies is en je er niet over hoort te praten”, zegt maag-darm-leverarts Marc van Milligen de Wit. „Daarbij zit het diep in onze natuur verankerd dat poepen een kwetsbaar moment is. Als mensen vroeger in het wild moesten poepen, was je een makkelijke prooi.”
Niet gek dus, zegt Van Milligen de Wit, dat we niet graag poepen in een andere omgeving dan thuis. En zeker op het werk wil je je natuurlijk niet graag kwetsbaar voelen. Mensen zijn vaak bang dat anderen geuren of geluiden van hen opvangen. Maar dit vijf dagen per week acht uur lang uit de weg gaan, kan problemen opleveren. „Sommige mensen ontwikkelen op deze manier echt een fobie voor poepen buitenshuis. Het zogenoemde Shy bowel syndrome”, zegt van Milligen de Wit. Met alle gevolgen van dien, zo kan er obstipatie ontstaan, buikkramp en aambeien. „Een dag je aandrang uitstellen is natuurlijk geen probleem, maar uit onderzoek blijkt dat als je dit een week doet, het maanden kan duren voordat het normale patroon van je stoelgang zich weer herstelt.” Luister dus zo mogelijk altijd naar je aandrang, is zijn advies. Of pas desnoods je poeproutine aan. „Je kan jezelf aanleren om elke ochtend te gaan, door bijvoorbeeld eerder op te staan en goed te ontbijten. Zo kun je poepen op het werk vermijden.”
Sociaal spoelen
Voor sommige mensen gaat dit helaas niet op. Voor mensen met het prikkelbare darmsyndroom bijvoorbeeld, maar ook voor mensen die veel stress ervaren, zegt Sophie van Zonneveld. Als neurowetenschapper doet zij onderzoek naar de relatie tussen de hersenen en de darmen. „Darmen zijn, na de hersenen, de organen met de meeste zenuwen, ze zijn ontzettend gevoelig voor signalen vanuit ons hele lichaam. Ze worden ook wel het tweede brein genoemd.” Als je bijvoorbeeld zenuwachtig bent voor een presentatie of een meeting, kan dit meteen effect hebben op je darmen, waardoor je per direct naar de wc moet rennen.
Onze darmen en onze poep vertellen ons veel over onszelf, zegt Van Zonneveld, en poepen zou dan ook genormaliseerd moeten worden. Ze vindt daarom dat op elk kantoortoilet een Bristol Stoelgangkaart – een kaart met daarop zeven categorieën poep van zacht naar hard – zou moeten komen te hangen. „Om erover te leren praten en omdat je poep een belangrijke pijler van je gezondheid is.” Ook humor kan helpen het taboe te doorbreken. „Als er in het kantoortoilet bijvoorbeeld ‘ssst, niet te hard poepen, je collega’s horen je’ zou hangen, haalt dat de druk er juist van af.” We moeten onze poep serieus nemen, maar het poepen zelf luchtiger maken, vindt Van Zonneveld.
Toch heeft ze nog wel een tip voor wie echt niet door collega’s gehoord wil worden tijdens een nummer twee: „Sociaal spoelen, alvast doortrekken terwijl je aan het poepen wordt, zodat het geluid wordt gemaskeerd en de geur minder lang blijft hangen.”
‘Een stukje toiletbeleving’
We moeten ongeveer vijf tot zeven keer per dag naar de wc. En op het toilet van ons werk brengen we maar liefst 33,5 uur per jaar door, blijkt uit wereldwijd onderzoek van het Britse onderzoekbureau Opinion Matters. Toch vergeten werkgevers vaak aandacht te besteden aan de toiletruimte, ziet Saskia Martinelli, design manager bij toiletontwerp- en renovatiebedrijf Toletto. Wettelijk gezien hoeft de werkgever er alleen maar voor te zeggen dat er ‘voldoende toiletten aanwezig zijn’ (ongeveer één per vijftien werknemers), maar je kan zóveel meer doen dan dat, zegt Martinelli. „Een werkgever moet zich inleven in wat de werknemer ervaart tijdens het toiletbezoek. Hierbij staan ruiken, zien, voelen, horen, en privacy centraal.” Etherische olie voor de geur, visuals op de muur voor een gevoel van rust en ruimte, geluidsdichte deuren, sensorkranen zodat je niks hoeft aan te raken, en muziek om de plas- en poepgeluiden te overstemmen kunnen volgens haar het wc-bezoek op de werkvloer een stuk aangenamer maken.
Gaston Plantaz van CWS Hygiene – een bedrijf dat hygiëneproducten levert aan organisaties – vindt dat de toiletervaring hoort bij de totaalervaring. „Een goed toilet is net zo belangrijk als goede koffie”, zegt hij. Gelukkig ziet hij dat er langzaam meer aandacht komt voor „een stukje toiletbeleving”. En dat draait niet alleen maar om hygiëne, maar ook bijvoorbeeld om duurzaam wc-papier van bamboe of menstruatieproducten op het vrouwentoilet. „Daardoor laat je als werkgever zien dat je om je werknemers geeft.” En geef je ze misschien net dat extra zetje over de wc-drempel.
Conclusie
Niemand hoeft zich voor poepen te schamen. Ook niet op de werkvloer. Met een beetje humor, misschien wat etherische olie, een spoelstrategie en een werkgever die gevoel heeft voor toiletbeleving, kan een grote boodschap misschien wel een klein geluksmoment worden.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134904795-e3f120.jpg|https://images.nrc.nl/EI7192mR2K5p2kO92SPYx5JyC8Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134904795-e3f120.jpg|https://images.nrc.nl/khS33S8GH7aqi36Cl5iSHFQ3Zcs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134904795-e3f120.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134827088-091f7c.jpg|https://images.nrc.nl/hqZMiOJJpyJCrfLiHmuf3VmoqGg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134827088-091f7c.jpg|https://images.nrc.nl/rfWk8zQ6dkHivoejTrUeCjz6-F8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134827088-091f7c.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134827085-47a414.jpg|https://images.nrc.nl/qvL0kD59yybWWAzyCtC7q0KRErE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134827085-47a414.jpg|https://images.nrc.nl/BmpZXi9pZ8T9XRkvL56nNSI-spw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134827085-47a414.jpg)
