Over een gevechtspauze in Gaza wordt maar geen overeenstemming bereikt

Terwijl Israëlische tanks Gaza-Stad omsingelen, groeit internationaal juist de druk om de gevechtshandelingen in elk geval tijdelijk te stoppen. Zo roepen de hoofden van achttien agentschappen van de Verenigde Naties en ngo’s op tot een ‘onmiddellijk humanitair staakt-het-vuren’. Vier vragen over de gevechtssituatie in de Gazastrook.

1 Welke opties zijn er om de gevechten tijdelijk te staken?

Er zijn verschillende gradaties van militaire de-escalatie. De lichtste optie is de humanitaire pauze. Het Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Aangelegenheden van de Verenigde Naties (OCHA) noemt dit een ‘tijdelijke stopzetting van de vijandelijkheden, puur voor humanitaire doeleinden’. Deze pauzes worden doorgaans afgesproken voor een bepaalde tijd, soms slechts een paar uur.

Iets formeler is een wapenstilstand, ook wel ‘opschorting van de vijandelijkheden’ genoemd. Wapenstilstandsovereenkomsten worden door de oorlog voerende partijen zelf gesloten en vormen geen einde van de strijd. Volgens het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRC) moet een wapenstilstand het ‘mogelijk maken dat er werk wordt gedaan dat niets te maken heeft met de algemene oorlogsvoering (bijvoorbeeld het verwijderen van de gewonden, het begraven van de doden, het uitwisselen van gevangenen) of moet het militaire commandanten de tijd geven om instructies te vragen over onderhandelingen’.

Nog een stapje verder: stopzetting van de vijandelijkheden. Dit betekent dat een of beide partijen hebben aangekondigd om de gevechten op te schorten. Maar het is niet-bindend. Een staakt-het-vuren, een afspraak tussen beide strijdende partijen, is dat wel. Ook dat is in principe tijdelijk, maar heeft wel als doel om langer te duren en om de strijdende partijen met elkaar te laten praten over permanente beëindiging van de strijd.

Alleen de VN-Veiligheidsraad kan tot een bindend staakt-het-vuren besluiten. Dat betekent ook dat de Verenigde Staten ermee moeten instemmen.

2 Wat willen de VS?

Woensdag werd Joe Biden tijdens een campagne-evenement onderbroken door iemand in het publiek. De man, die zichzelf kenbaar maakte als rabbi, vroeg de president „om tot een staakt-het-vuren op te roepen”. Biden antwoordde: „Ik denk dat we een pauze nodig hebben. Een pauze geeft tijd om de gevangenen eruit te krijgen”, waarmee hij doelde op de gijzelaars die Hamas vasthoudt.

Anti-oorlogsbetogers steken in het Congres rood geverfde handen in de lucht tijdens een hoorzitting van minister Blinken.

De dag ervoor waren twee van Bidens ministers (Antony Blinken van Buitenlandse Zaken en Lloyd Austin van Defensie) ook al onderbroken. Hun hoorzitting voor het Congres werd verstoord door anti-oorlogsbetogers die hun rood geverfde handen in de lucht staken en de bewindslieden toeriepen: „Bescherm de kinderen van Gaza”, „stop het financieren van genocide” en „staakt-het-vuren nu!”.

Beide incidenten illustreren wat ook opinieonderzoek laat zien: vooral jonge en progressieve kiezers vinden Biden te pro-Israël. Op rondreis door Israël, de Westelijke Jordaanoever, Irak en Jordanië sprak Blinken ook met verschillende Arabische leiders, die een „onmiddellijk” staakt-het-vuren bepleitten. Blinken verklaarde zich daar echter geen voorstander van. De VS onderschrijven het Israëlische standpunt dat een staakt-het-vuren Hamas in staat zou stellen „zich te hergroeperen”.

Maandag sloot Blinken zijn bliksemreis door de regio af met een bezoek aan Turkije. In Ankara sprak hij niet met president Recep Tayyip Erdogan, die zeer kritisch is op Israël, maar werd hij ontvangen door zijn ambtgenoot Hakan Fidan. Na afloop herhaalde hij zijn pleidooi voor een ‘humanitaire pauze’, waarbij hij moest erkennen dat dit „allemaal lopende werkzaamheden zijn”.

3 Hoe urgent is een gevechtspauze?

Israël heeft de ongeveer 1,1 miljoen inwoners van Gaza-Stad en zijn voorsteden herhaaldelijk opgeroepen om naar het zuiden te trekken. Een meerderheid van de mensen heeft daar gehoor aan gegeven, maar naar schatting 300.000 bewoners zijn in de stad achtergebleven of er juist naartoe getrokken. Israël heeft folders boven de stad uitgestrooid met de boodschap dat iedereen die achterblijft als medeplichtige aan een terroristische organisatie kan worden aangemerkt.

Inmiddels telt de Gazastrook 1,5 miljoen ontheemden. VN-agentschap OCHA waarschuwt voor volledige verzadiging van de opvangcapaciteit in het zuiden van de landstrook. Meer dan 700.000 mensen verblijven in een VN-gebouw, ruim 100.000 in ziekenhuizen, kerken en openbare gebouwen en nog eens 100.000 in scholen. De 92 gebouwen van UNRWA, de VN-organisatie van Palestijnse vluchtelingen, zitten zo vol dat ze niemand meer opnemen. Er zijn verschillende gevallen van acute luchtweginfecties, diarree en waterpokken gemeld onder mensen die hun toevlucht zochten in opvangcentra van UNRWA.

Maandagochtend beloofde het Israëlische leger inwoners van Noord-Gaza gedurende vier uur een veilige doorgang naar het zuiden. „Grijp voor uw veiligheid deze volgende kans om naar het zuiden te trekken”, zei het leger in het Arabisch op X. Volgens de VN hebben slechts tweeduizend mensen van deze mogelijkheid gebruik gemaakt. Vluchten is een beproeving: er zijn vaak geen vervoersmiddelen of brandstof, en veel wegen zijn vernield. In de voorbije weken hebben evacuatiekonvooien bovendien wel degelijk als Israëlisch doelwit gediend. Israël beschuldigt Hamas op zijn beurt van het aanvallen van evacués. De VN schatten dat ongeveer 30.000 Palestijnen zelfs besloten hebben om terug te keren naar het noorden, nadat ze geconcludeerd hadden dat ze in het zuiden niet veel beter af waren.

Intussen wordt het steeds moeilijker om in Gaza-Stad te overleven. Nog los van het levensgevaar door de militaire strijd heeft Israël ook water- en elektriciteitsbronnen vernield.

4 Is er dan helemaal geen humanitaire verlichting?

Mondjesmaat komen er vrachtwagens met voedsel, medische hulpmiddelen, water en hygiëneproducten binnen. Deze hulp bereikt alleen het zuiden; in Gaza-Stad is volgens sommige berichten zelfs geen enkele bakkerij meer actief. Volgens het Wereldvoedselprogramma dreigen essentiële voedingsmiddelen, waaronder rijst, plantaardige olie en peulvruchten, binnen een tot drie dagen op te raken.

Israël wijst erop dat het enkele waterpijpleidingen heropend heeft sinds het begin van de vijandelijkheden. Ook komt er nog wat hulp vanuit de lucht: Jordanië heeft urgente medische hulpmiddelen gedropt bij het Jordaanse veldziekenhuis in Gaza-Stad.